Joost Ector

Belgische toestanden

6 december 2022, 9:00

Omdat mijn hoofd destijds niet naar reizen stond en vliegen ook toen al uit gratie begon te raken, sloeg ik in 2021 de Architectuurbiënnale van Venetië even over. Met weinig spijt, behalve wanneer ik op sociale media foto’s voorbij zag komen van de door Bovenbouw Architectuur gecureerde tentoonstelling ‘Composite presence’ in het Belgische paviljoen. Van ruim vijftig opmerkelijke en zeer uiteenlopende Vlaamse architectuurprojecten uit de afgelopen twintig jaar waren enorme maquettes (schaal 1:15) gemaakt. Op een ogenschijnlijk lukrake manier naast elkaar geplaatst vormden ze een imaginaire Vlaamse stad. Gelukkig is dit spektakel nu veel dichter bij huis, in Hasselt, opnieuw te zien. Ik ging erheen en werd er nog blijer van dan ik al verwachtte. Maar ook bezorgd.

Grote maquettes zijn natuurlijk altijd een feest. En er zijn prachtige projecten bij, soms van nieuwe gebouwen, soms van bestaande waarin op uiteenlopende wijzen is geïntervenieerd. Ze tonen waarom de Vlaamse architectuur de laatste jaren – schijnbaar kunnen de Vlamingen dat zelf amper begrijpen – internationaal zo in de belangstelling staat. Complexe en soms ronduit eigenaardige stedenbouwkundige situaties dagen architecten uit tot het vinden van vaak onalledaagse oplossingen en stimuleren zo het experiment. Historisch en cultureel gezien bestaat er voor expressiviteit veel ruimte, die in deze projecten met zorg wordt benut. Daarbij deinzen de makers er niet voor terug om het potentieel te onderzoeken van een esthetiek die tot kortgeleden al te makkelijk werd weggezet als domweg lelijk. Kortom: het ontwerpplezier spat ervan af.

Maar wat het totaalbeeld vooral spectaculair maakt is de aantrekkingskracht die voorkomt uit de juxtapositie van al dat bonts. Er ontstaat een stadsbeeld dat blaakt van energie, veerkracht en verbeelding, en dat – inderdaad – typisch Vlaams aandoet. Op enige afstand gaan de individuele bouwwerken op in een zeldzaam rijk straatbeeld, dat, in hedendaagse terminologie, absoluut divers en inclusief genoemd mag worden. Dat die eigenschappen ook grote stedenbouwkundige waarde vertegenwoordigen wordt overtuigend over het voetlicht gebracht. Dat was, zoals ik het begrepen heb, inderdaad het aanvankelijke doel van de samenstellers.

Wat ze gaandeweg ook ontdekten was dat bij de totstandkoming van een groot deel van de tentoongestelde projecten de Vlaams Bouwmeester of een lokale Stadsbouwmeester betrokken was. Dat is voor het Vlaams Architectuurinstituut waarschijnlijk de aanleiding geweest om op 8 december een discussieavond te organiseren met als thema ‘Kwaliteitsbemiddeling in architectuur’.

In Nederland is rondom dit thema, dat wij typisch genoeg niet met bemiddeling maar met bewaking aanduiden, nauwelijks nog discussie. Maar is dat terecht? Doet de Nederlandse praktijk nog voldoende recht aan onze steden, onze creativiteit en de maatschappelijke uitdagingen waar we voor staan? We lijken inmiddels zo gewend geraakt aan restrictieve regimes van voorgeschreven goothoogtes, opgelegd materiaalgebruik (lees: baksteen) en talrijke kwaliteitscolleges, dat we nauwelijks nog vraagtekens zetten bij het functioneren, laat staan bij de resultaten van ons systeem.

Ondertussen blijkt het in de praktijk behoorlijk lastig te zijn om bijvoorbeeld instemming te verkrijgen voor de toepassing van nieuwe, biobased materialen en legt duurzaamheid het af tegen esthetiek. Sowieso ervaar ik op tal van vlakken weinig ontvankelijkheid voor alternatieve relaties tussen bestaand en nieuw; contrast en complementariteit zijn onbespreekbaar en moeten het voortdurend afleggen tegen conformiteit. Ook gaat de discussie te vaak over persoonlijke smaak – als er überhaupt al ruimte voor discussie geboden wordt. Op veel plekken moet je tegenwoordig genoegen nemen met twintig minuten zendtijd in Teams, waarna je aan het eind van de dag opnieuw mag inloggen om zwijgend het eindoordeel in ontvangst te nemen.

Inmiddels reis ik natuurlijk weer, maar bij voorkeur niet meer met het vliegtuig. Op de avond van de 8^e stap ik op de nachttrein richting Alpen, anders was ik opnieuw naar Hasselt gegaan om te horen hoe de Vlamingen een en ander aanpakken en om ze, indien nodig, te waarschuwen. Zint eer ge begint, zou ik tegen ze zeggen en ik zou de vurige hoop uitspreken dat ze erin slagen om vast te houden aan een praktijk die ‘ja, mits’ verkiest boven ‘nee, tenzij’. Opdat ze met ongebreidelde creativiteit zullen blijven bouwen aan hun sprankelende, kleurrijke en avontuurlijke Vlaamse dorpen en steden.

Ik weet niet of andere Nederlandse architecten of kwaliteitsbewakers van plan zijn om de discussie bij te wonen, maar ik vermoed dat het er niet veel zullen zijn. Daarom lijkt het me een goed idee om ‘Composite presence’ naar hier te halen, te voorzien van een Nederlandse tegenhanger (welke?) en van de gelegenheid gebruik te maken om ook zelf weer eens in de spiegel te kijken. Misschien kunnen wij inmiddels van onze zuiderburen meer leren dan zij van ons.

De tentoonstelling 'Composite presence' is tot en met 12 februari 2021 in Z33 in Hasselt te zien.

Joost Ector is architect-directeur van Ector Hoogstad Architecten. Voor Architectenweb schrijft Joost Ector iedere maand een column, waarin hij ontwikkelingen die van invloed zijn op het architectenvak van duiding voorziet.

Trefwoorden

z33 architectuurbiënnale venetië joost ector hasselt welstand belgisch paviljoen belgië bovenbouw architectuur belgische toestanden column composite presence

1	Nieuwe fietsenstalling aan voorzijde station Amsterdam CS officieel geopend woensdag, 25 januari
2	Nieuwe woontoren voor Almere Duin naar ontwerp Zecc donderdag, 26 januari
3	De brutalistische Bunker en zijn 'Maaskantse' toren maandag, 23 januari
4	Space Encounters geeft bestaande gezinswoning gelaagdheid dinsdag, 24 januari
5	Gentrificatie-compensatie dinsdag, 24 januari

Gerelateerde nieuwsberichten

De goede kant

Geen druppel

Het nieuwe minimalisme

Computer says no

Tussenconclusie

Klein leed

Op blote knieën naar Groningen

Architectural Masters of the Metaverse

Dividend und Verbrechen

Ontwerpen tegen de eenzaamheid

Ook maar een mens

Stronteigenwijs

De oplossing wordt het volgende probleem

Kleine openbaringen

Op naar een succesvolle crisis

Het schaamteloze monument

We gaan het oplossen

Verleden voltooid

Faust in Canada

Het ontroerendste gebouw dat ik ken

De tweede helft

Liefde in beton gegoten

Adopteer een leek

Het bijna-gelijk van Baudet

Want ik geloof

Eenvoud

De Gele Hesjes tegen de Groene Khmers

De erfenis van premier Halsema

Het eind van het begin

Laat je niet gek maken

Vergeet het ‘Bilbao-effect’

Genereuze Architectuur

Hoog tijd voor hout

Architectuur van bijna niets

De vergeten groente onder de deugden

Aantoonbare architectuur

Ik wens je een wild plan

De Leefbare Stad

Smart

Waarom springen we niet?

Het moet weer eens gezegd

Varkens

De geruststellende domheid van slimme systemen

De Zaak Naturalis

De schijn van duurzaamheid bedriegt

Stoïcijnse Schoonheid

Tijdbom

Ruimte als instrument

Inclusief is het nieuwe exclusief

Bouw goed of bouw niet

Geen Nazomerdagdroom

Help

Omdat het kan!

Dit komt niet vanzelf goed

Fantastic Voyage

Een (on)mogelijk overmorgen

Andere nieuwsberichten

Jolijn Valk gaat niet voor tweede termijn als BNA-voorzitter

27 januari, 3:11

In juli legt ze de voorzittershamer van de branchevereniging voor architecten neer, zo heeft ze donderdag tijdens een ledenraadbijeenkomst bekendgemaakt. Valk was sinds 2021 voorzitter van de BNA.

OMA verbouwt museum voor Egyptische oudheden in Turijn

27 januari, 1:37

OMA heeft de prijsvraag voor de verbouwing van Museo Egizio in Turijn gewonnen. Belangrijkste ingreep in het winnende voorstel is dat de binnenhof en nog zes ruimtes in het gebouw weer een openbaar karakter krijgen.

Site Practice en ZUS winnen prijsvraag Fritz District in München

27 januari, 10:43

Een groot, leegstaand kantoorgebouw in het zuidoosten van de stad wordt ‘opgeknipt’ en herontwikkeld tot een kleine buurt met een mix van wonen, werken, dagbesteding, kleinschalige detailhandel en horeca.

Goirlese ontwerpbureaus nemen intrek in kantoorpand Black Barn

27 januari, 9:15

De Black Barn, zoals het kantoorpand in Goirle is genoemd, is ontworpen als een ingetogen schuurvolume met zwart gebeitste houten gevels en een zinken dak. Het interieur is georganiseerd rond een grote kastwand.

Staatssecretaris na rapport PBL: strengere regels voor kringloopeconomie

27 januari, 2:30

Volgens het planbureau heeft het kabinet tot nu toe nauwelijks vooruitgang geboekt om toe te werken naar een circulaire economie.

Historische groei aantal zonnepanelen op woningdaken in 2022

27 januari, 11:22

Belangrijke aanjager van de populariteit van zonnepanelen onder woningbezitters is de salderingsregeling, meldt branchevereniging Netbeheer Nederland.