Joost Ector

Belgische toestanden

6 december 2022, 9:00

Omdat mijn hoofd destijds niet naar reizen stond en vliegen ook toen al uit gratie begon te raken, sloeg ik in 2021 de Architectuurbiënnale van Venetië even over. Met weinig spijt, behalve wanneer ik op sociale media foto’s voorbij zag komen van de door Bovenbouw Architectuur gecureerde tentoonstelling ‘Composite presence’ in het Belgische paviljoen. Van ruim vijftig opmerkelijke en zeer uiteenlopende Vlaamse architectuurprojecten uit de afgelopen twintig jaar waren enorme maquettes (schaal 1:15) gemaakt. Op een ogenschijnlijk lukrake manier naast elkaar geplaatst vormden ze een imaginaire Vlaamse stad. Gelukkig is dit spektakel nu veel dichter bij huis, in Hasselt, opnieuw te zien. Ik ging erheen en werd er nog blijer van dan ik al verwachtte. Maar ook bezorgd.

Grote maquettes zijn natuurlijk altijd een feest. En er zijn prachtige projecten bij, soms van nieuwe gebouwen, soms van bestaande waarin op uiteenlopende wijzen is geïntervenieerd. Ze tonen waarom de Vlaamse architectuur de laatste jaren – schijnbaar kunnen de Vlamingen dat zelf amper begrijpen – internationaal zo in de belangstelling staat. Complexe en soms ronduit eigenaardige stedenbouwkundige situaties dagen architecten uit tot het vinden van vaak onalledaagse oplossingen en stimuleren zo het experiment. Historisch en cultureel gezien bestaat er voor expressiviteit veel ruimte, die in deze projecten met zorg wordt benut. Daarbij deinzen de makers er niet voor terug om het potentieel te onderzoeken van een esthetiek die tot kortgeleden al te makkelijk werd weggezet als domweg lelijk. Kortom: het ontwerpplezier spat ervan af.

Maar wat het totaalbeeld vooral spectaculair maakt is de aantrekkingskracht die voorkomt uit de juxtapositie van al dat bonts. Er ontstaat een stadsbeeld dat blaakt van energie, veerkracht en verbeelding, en dat – inderdaad – typisch Vlaams aandoet. Op enige afstand gaan de individuele bouwwerken op in een zeldzaam rijk straatbeeld, dat, in hedendaagse terminologie, absoluut divers en inclusief genoemd mag worden. Dat die eigenschappen ook grote stedenbouwkundige waarde vertegenwoordigen wordt overtuigend over het voetlicht gebracht. Dat was, zoals ik het begrepen heb, inderdaad het aanvankelijke doel van de samenstellers.

Wat ze gaandeweg ook ontdekten was dat bij de totstandkoming van een groot deel van de tentoongestelde projecten de Vlaams Bouwmeester of een lokale Stadsbouwmeester betrokken was. Dat is voor het Vlaams Architectuurinstituut waarschijnlijk de aanleiding geweest om op 8 december een discussieavond te organiseren met als thema ‘Kwaliteitsbemiddeling in architectuur’.

In Nederland is rondom dit thema, dat wij typisch genoeg niet met bemiddeling maar met bewaking aanduiden, nauwelijks nog discussie. Maar is dat terecht? Doet de Nederlandse praktijk nog voldoende recht aan onze steden, onze creativiteit en de maatschappelijke uitdagingen waar we voor staan? We lijken inmiddels zo gewend geraakt aan restrictieve regimes van voorgeschreven goothoogtes, opgelegd materiaalgebruik (lees: baksteen) en talrijke kwaliteitscolleges, dat we nauwelijks nog vraagtekens zetten bij het functioneren, laat staan bij de resultaten van ons systeem.

Ondertussen blijkt het in de praktijk behoorlijk lastig te zijn om bijvoorbeeld instemming te verkrijgen voor de toepassing van nieuwe, biobased materialen en legt duurzaamheid het af tegen esthetiek. Sowieso ervaar ik op tal van vlakken weinig ontvankelijkheid voor alternatieve relaties tussen bestaand en nieuw; contrast en complementariteit zijn onbespreekbaar en moeten het voortdurend afleggen tegen conformiteit. Ook gaat de discussie te vaak over persoonlijke smaak – als er überhaupt al ruimte voor discussie geboden wordt. Op veel plekken moet je tegenwoordig genoegen nemen met twintig minuten zendtijd in Teams, waarna je aan het eind van de dag opnieuw mag inloggen om zwijgend het eindoordeel in ontvangst te nemen.

Inmiddels reis ik natuurlijk weer, maar bij voorkeur niet meer met het vliegtuig. Op de avond van de 8^e stap ik op de nachttrein richting Alpen, anders was ik opnieuw naar Hasselt gegaan om te horen hoe de Vlamingen een en ander aanpakken en om ze, indien nodig, te waarschuwen. Zint eer ge begint, zou ik tegen ze zeggen en ik zou de vurige hoop uitspreken dat ze erin slagen om vast te houden aan een praktijk die ‘ja, mits’ verkiest boven ‘nee, tenzij’. Opdat ze met ongebreidelde creativiteit zullen blijven bouwen aan hun sprankelende, kleurrijke en avontuurlijke Vlaamse dorpen en steden.

Ik weet niet of andere Nederlandse architecten of kwaliteitsbewakers van plan zijn om de discussie bij te wonen, maar ik vermoed dat het er niet veel zullen zijn. Daarom lijkt het me een goed idee om ‘Composite presence’ naar hier te halen, te voorzien van een Nederlandse tegenhanger (welke?) en van de gelegenheid gebruik te maken om ook zelf weer eens in de spiegel te kijken. Misschien kunnen wij inmiddels van onze zuiderburen meer leren dan zij van ons.

De tentoonstelling 'Composite presence' is tot en met 12 februari 2021 in Z33 in Hasselt te zien.

Joost Ector is architect-directeur van Ector Hoogstad Architecten. Voor Architectenweb schrijft Joost Ector iedere maand een column, waarin hij ontwikkelingen die van invloed zijn op het architectenvak van duiding voorziet.

Trefwoorden

z33 architectuurbiënnale venetië joost ector hasselt welstand belgisch paviljoen belgië bovenbouw architectuur belgische toestanden column composite presence

1	Hoogwaardig blok met sociale huurwoningen voor Leidsche Rijn Centrum vrijdag, 22 september
2	Architectenweb symposium: ontwerpen in analogie met het bestaande woensdag, 20 september
3	Vastgoedbedrijf Certitudo valt om na problemen bij projecten donderdag, 21 september
4	Projectontwikkelaars vrezen ontslaggolf door crisis woningbouw woensdag, 20 september
5	Bouw houten woongebouw in gebiedsontwikkeling Oostenburg gestart maandag, 25 september

Gerelateerde nieuwsberichten

VN zien Venetië als bedreigd werelderfgoed

1 augustus

Belgische toestanden

Trefwoorden

Best gelezen

Gerelateerde nieuwsberichten

Andere nieuwsberichten

Sfeervolle stadsdeelbibliotheek in oude supermarkt

Bouw houten woongebouw in gebiedsontwikkeling Oostenburg gestart

Herdenkingstuin in Charleroi voor slachtoffers Marc Dutroux

Winnaars Dutch Design Awards 2023 bekend

CPB: woningbeleggers profiteerden van strengere leennormen

Testcentrum voor hyperloops in Veendam gaat officieel beginnen

Duitse woningbouwsector wil 50 miljard om uit dip te komen

Hoogleraar: verbeter luchtkwaliteit snel om burgers te beschermen

Kadaster ziet dit jaar flink minder nieuwe hypotheken

Erfgoedvereniging in hoger beroep na besluit renovatie Amsterdam Museum