Joost Ector

Vergeet het ‘Bilbao-effect’

4 september 2018, 9:17

Eindelijk was ik in Bilbao. Mijn reisgezelschap bestond uit bevriende ondernemers en cultuurliefhebbers met wie we vaker uitstapjes maken in het kielzog van het Rotterdams Philharmonisch Orkest, dat als onderdeel van zijn zomertournee dit jaar Santander en San Sebastian aandeed. Als enige architect in het gezelschap valt mij dan vaak de eer te beurt om iets te vertellen over de architectonische hoogtepunten tijdens zo’n tripje.

Ook dit keer. Het werk van Frank Gehry – geboren als Frank Oswald Goldberg in Canada – is me aardig bekend en ik had zijn meest belangwekkende biografische wetenswaardigheden paraat, evenals wat leuke verhalen over de oorsprong voor Gehry’s fascinatie voor vissen en de bijzondere aanleiding waaruit zijn kenmerkende stijl is ontstaan. En natuurlijk vertelde ik over het roemruchte ‘Bilbao-effect’ – bijzondere en spraakmakende architectuur als aanjager van een waar wirtschaftswunder.

Het lijkt gisteren, maar het is alweer 21 jaar geleden dat het Guggenheim Museum zijn deuren opende. Bilbao was een verarmde en verlopen industriestad zonder noemenswaardige attracties. De renaissance die volgde was ongekend en leidde tot wereldwijde pogingen tot navolging. Overal ter wereld werden gewaagde plannen gerealiseerd, vaak met grote hoeveelheden publiek geld en zelden met groot succes – laat staan met iets wat ook maar enigszins in de buurt kwam van de Baskische triomf. Denk bijvoorbeeld aan Santiago de Compostela (The City of Culture, Eisenmann), Ordos (Art & City Museum, MAD) of een van de talloze andere Chinese voorbeelden, of Herford (Marta Museum, Gehry). Dit is maar een willekeurige greep uit een hele lange lijst, waarin behalve musea ook talloze hotels, hoofdkantoren, woontorens en dorpshuizen voorkomen.

Het misverstand is me nu duidelijk. ‘Bilbao’ is absoluut het tegenovergestelde van een eenvoudig recept dat succes verzekert. Het was een unieke heroïsche onderneming die verbaast door werkelijk op élk vlak te getuigen van ware visie, doortastendheid en vastberadenheid. Het Guggenheim Museum werd weliswaar het pièce de résistance, maar was slechts een onderdeel van een veel omvangrijker stedelijk revitaliseringsprogramma. De vondst om een wereldvermaard topmuseum te vragen daarin een dependance te beginnen is nu een bekend fenomeen, maar was destijds niets minder dan een stroke of genius. En zo mogelijk nóg bewonderenswaardiger was de combinatie van durf, vertrouwen en vasthoudendheid: er zijn enorme bedragen geïnvesteerd, er bestond een rotsvast geloof in Gehry’s meesterschap en zijn ontwerp is onverkort gerealiseerd – nergens ook maar een onsje minder.

Wat een fenomenaal resultaat heeft dat opgeleverd. Oud nieuws, voor wie er al geweest is, maar ik kan het niet laten. Architectuur als één groot feest. Prachtige juichende sensuele vormen in titanium en natuursteen, gefragmenteerd naar de stad en grote gebaren naar de rivier, de ruimtelijke verstrengeling met de naastgelegen brug. Het adembenemende en onbeschrijflijke atrium waarin je als bezoeker steeds terugkeert. En die hele bijzondere kwaliteit waardoor ‘een Gehry’ zich perfect leent voor het Bilbao-effect: foto’s ervan zijn herkenbaar uit duizenden, maar ze werken hooguit als teaser voor de werkelijke sensatie – zoals hele goede filmtrailers dat doen. Je snapt intuïtief: dit wil ik meemaken, dit is de reis ongetwijfeld waard. En vervolgens volgt een echte beloning.

Misschien dat ik mijn reisgenoten nog even een rectificatie-mailtje moet sturen. Het Bilbao-effect is flauwekul, een urban myth. Wie oppervlakkig kijkt naar wat zich in Bilbao heeft voltrokken, trekt te makkelijk de verkeerde conclusie. In gedachten zie ik nu bussen vol gretige wethouders en burgemeesters. Maar wie écht snapt wat hij ziet, begrijpt weer iets meer over visie, talent, steden, architectuur en perfectie, en welke waarde ze kunnen hebben voor een buurt, een stad, een regio of zelfs een heel land. De eenzame visionair die hierin inspiratie vindt heeft geen recept nodig, die bereikt zijn eigen unieke effect.

Joost Ector is architect-directeur van Ector Hoogstad Architecten. Voor Architectenweb schrijft Joost Ector iedere maand een column, waarin hij ontwikkelingen die van invloed zijn op het architectenvak van duiding voorziet.

Trefwoorden

bilbao joost ector column guggenheim museum bilbao-effect

1	NOAHH presenteert opgeleverde Villa Vaartjes in Almere Oosterwold dinsdag, 23 april
2	Woontorens The Grace worden lager dan gepland vrijdag, 26 april
3	Rijksmonumentaal Jachtslot Mookerheide heropend na restauratie door 1meter98 maandag, 22 april
4	Den Haag deelt ontwikkelvisie voor gebied rond centraal station dinsdag, 23 april
5	Studio Modijefsky ontwerpt koekmakerij als wonderwinkel woensdag, 24 april

Vergeet het ‘Bilbao-effect’

Trefwoorden

Best gelezen

Gerelateerde nieuwsberichten

Andere nieuwsberichten

Woontoren voor jongeren op Oostenburg vormt roestbruin accent langs het spoor

EU Mies Award 2024 voor studiepaviljoen Technische Universiteit Braunschweig

Sofie De Caigny nieuwe voorzitter Commissie Omgevingskwaliteit en Cultureel Erfgoed Rotterdam

Podcasts en publicatie over realiseren ruimtelijke kwaliteit bij stedelijke ontwikkeling

Woontorens The Grace worden lager dan gepland

Tweede Kamer neemt nieuwe huurwet aan

Brabant gaat door met stikstofaanpak en ziet op termijn ruimte

Kamer wil ‘tochtkorting’ voor huurder slecht geïsoleerde woning

Provincie Friesland en gemeenten weer op één lijn over woningbouw

Vastgoedadviseur: winkelleegstand binnensteden loopt op