Joost Ector

Wederomhelzing

5 januari 2021, 9:15

Op oudjaarsavond vulde het onvolprezen Rotterdams Philharmonisch Orkest onze woonkamer met een prachtige uitvoering van – hoe kan het ook anders als slotstuk van het grotendeels in het water gevallen Beethovenjaar – diens onvergelijkbare Negende. Het was een perfect idee om Beethoven en Schiller het laatste woord te geven in 2020. “Seid umschlungen, Millionen!”, luidt een tekstregel vlak voor het slot. Laat je omarmen – een mooiere en toepasselijkere wens voor vaccinatiejaar 2021 is er niet. In de Negende laat de tekst in het midden wie die omhelzing uitdeelt. Geprojecteerd op ons nieuwe jaar is dat heel duidelijk: dat doen we allemaal.

In mijn hoofd ging de Ode an die Freude een verbintenis aan met een van de interessantste teksten over architectuur die ik in 2020, vlak voor kerst, gelezen heb; een essay van Adam Nathaniel Furman, een briljante jonge Britse ontwerper en architect, met de polemische titel ‘Presenting Architecture as Progressive, but Practicing through Exclusion’. Daarin veegt hij de vloer aan met de Britse architectuur, die volgens hem weliswaar de pretentie heeft om de wereld te verbeteren, maar tegelijkertijd hardnekkig een mannenbolwerk blijft en ook op andere vlakken dan gender getekend wordt door een schrijnend gebrek aan diversiteit.

In Nederland is het niet veel anders. Een mooi initiatief als de rubriek ‘Mevrouw de Architect’ in A.Zine zorgt weliswaar voor welkome bewustwording, maar daarmee is het probleem nog niet uit de wereld. In het verlengde ervan wordt ook het gebrek aan kleur in de Nederlandse architectuur pijnlijk duidelijk. En toen ik een paar jaar geleden deelnam aan een BNA-bijeenkomst in het kader van de Pride in Amsterdam schrok ik van de verhalen die ik daar hoorde over de gevoelens van onveiligheid die sommige LHBTQ-ers ervaren in Nederlandse architectenbureaus – bureaus die zichzelf op het architectonische vlak stuk voor stuk (inderdaad) verkopen als wereldverbeteraars.

Tot zover helaas weinig nieuws, maar Furman gaat nog een stap verder. Want wie anders is en zichzelf desalniettemin weet op te werken krijgt vervolgens onverbiddelijk ook op het architectuurinhoudelijke vlak te maken met normativiteit, waardoor afwijkende architectonische stemmen tot opluchting van hen die weten ‘hoe het hoort’ effectief worden gesmoord. Waar we in onze hedendaagse maatschappij inmiddels overtuigd zeggen te zijn van de toegevoegde waarde van inclusiviteit en diversiteit – niemand zal dit nog willen ontkennen – blijkt daarvan dus in architectenbureaus alsnog teleurstellend weinig en in het stadsbeeld vooralsnog nagenoeg niets. Dat is dus zelfs volgens inmiddels algemeen geldende opvattingen een gemiste kans.

Dat zette me aan het denken. Ik weet niet hoe de Britse situatie zich precies verhoudt tot die in Nederland, en het lijkt mij bovendien niet ondenkbaar dat Furman, die zelf fantastische, zeer expressieve en kleurrijke ontwerpen maakt, het aantal ontwerpers overschat dat net zo individualistisch zou willen opereren als hij zelf doet. En toch; ik realiseerde me ineens dat we ook in Nederland een formele en informele infrastructuur hebben gebouwd die zorgt voor ‘passende’ ingrepen in onze openbare ruimte en mogelijk aanzet tot architectonische zelfcensuur. De informele infrastructuur wordt gevormd door de architectuurkritiek, de vorming van architectencliques op bijvoorbeeld Instagram en het alsmaar verder uitdijende architectuurprijzencircus. Tot de formele behoren de welstandscommissies en -nota’s, supervisieteams en beeldkwaliteitsplannen die een bestuurlijk-juridisch kader bieden om de dreigende excessen van vrije architectonische expressie te blokkeren. En wanneer in 2022 (dan toch echt) de nieuwe Omgevingswet in werking treedt, wordt zelfs burgerparticipatie de nieuwe normaal. Niet bij uitstek de context waarin het nieuwe of afwijkende met hartelijkheid wordt begroet.

Natuurlijk pleit ik er niet voor om dat allemaal af te schaffen. Dat hoeft ook helemaal niet als we blijven nadenken over de manier waarop we binnen deze strenge, soms zelfs meedogenloze kaders omgaan met ‘andersheid’. Een klein voorval uit het afgelopen jaar diende zich aan als symbool: ik dacht terug aan het groene huis in Amersfoort dat afgelopen jaar op bevel van de rechter teruggebracht moest worden in de oorspronkelijke correcte lichtgrauwe kleur. Het openbare domein kan blijkbaar veel vrijheid van meningsuiting aan, zelfs belediging, maar met een appeltjesgroen geveltje ga je dan toch onverbiddelijk een grens over.

Als alles goed gaat wordt dit inderdaad het jaar van de wederomhelzing. Nu we zo lang zo veel hebben moeten missen en we allemaal weten hoe verschrikkelijk dat voelt, lijkt het duidelijker dan ooit dat geen enkel goedbedoelend mens of goedbedoeld gebaar, hoe anders of afwijkend ook, het verdient om zonder omhelzingen door het leven te moeten. Met die constatering in het achterhoofd lijkt het me een goed voornemen om nu al te beginnen met nadenken over wie en wat – misschien zelfs een sluimerend stuk van je eigen creativiteit – straks jouw omhelzing verdient. Dan gaat de wereld niet gewoon weer open, maar wordt die opener dan ooit.

Het artikel van Adam Nathaniel Furman: Presenting Architecture as Progressive, but Practicing Through Exclusion

Joost Ector is architect-directeur van Ector Hoogstad Architecten. Voor Architectenweb schrijft Joost Ector iedere maand een column, waarin hij ontwikkelingen die van invloed zijn op het architectenvak van duiding voorziet.

Trefwoorden

joost ector inclusiviteit column inclusieve branche adam nathaniel furman

1	De Nieuwe Eindhoven gaat nieuwe fase in maandag, 27 november
2	Wubben.Chan ontwerpt woongebouw nabij Marconiplein woensdag, 29 november
3	Een thuiskomen voor Bedaux de Brouwer Architecten dinsdag, 28 november
4	Grosfeld Bekkers van der Velde wint selectie clubgebouw Roelofarendsveen maandag, 27 november
5	Detail: stamplemen wanden maken badhuis deel van het landschap woensdag, 29 november

Wederomhelzing

Trefwoorden

Best gelezen

Gerelateerde nieuwsberichten

Andere nieuwsberichten

Francon opent tijdelijke winkelinstallatie 'Scene' in samenwerking met KAAN Architecten

Twaalfde editie Amsterdam Light Festival van start

MVRDV en Orange Architects ontwerpen vooruitlopend op de wederopbouw van Oekraïne

Wubben.Chan ontwerpt woongebouw nabij Marconiplein

Corbulotunnel bij Leiden gaat na veel tegenslag op 5 juli open

Nijmegen hoeft plannen voor westelijke entree station niet aan te passen

Miljoenen naar onderzoek voor duurzame oplossing PFAS

Vastgoedinvesteerder Signa vraagt uitstel van betaling aan

Feesttoerist ook na Stay Away-campagne aangetrokken tot Amsterdam

PvdA'er Henk Nijboer moet sociale agenda in aardbevingsgebied vormgeven