Inclusief is het nieuwe exclusief

1 november 2016, 18:18

Een eminente Nederlandse medisch wetenschapper vertelde me, tijdens een interview met hem over zijn ideeën rond de ideale omgeving voor onderzoek en onderwijs: “In de wetenschap zijn de ‘eenpersoonsproblemen’ inmiddels wel op. Wetenschappelijke doorbraken kunnen we alleen nog samen forceren.” Mensen samenbrengen om van elkaar te leren en elkaar te inspireren. Open deur, dacht ik aanvankelijk.

Niet dus. Eigenlijk is het een eenvoudig voorbeeld van wat in de managementwereld ook wel recombinante innovatie wordt genoemd. Hierbij worden bestaande inzichten, methodes en oplossingen op een nieuwe manier gerangschikt, met elkaar geconfronteerd of anders aan elkaar verbonden. Soms blijken ze in elkaar te grijpen als stukjes van een onverwachte nieuwe puzzel, soms stoot de ene een andere zomaar ‘out of the box’, soms bieden ze gewoon een frisse blik. De resultaten zijn vaak verrassend nieuw, soms zelfs revolutionair.

Ontwerpen voor kennisintensieve organisaties – of dat nou scholen, industrie, bedrijven, culturele instellingen, medische omgevingen of universiteiten zijn – draait om een centrale vraag: hoe schep je optimale ruimtelijke condities om dit soort kennisprocessen te accommoderen en hoe kunnen die ruimtelijke condities mee evolueren met veranderende werkwijzen?

Op werkvloerniveau is in de voorbije jaren al heel veel gebeurd. Activiteitgerelateerd werken, het nieuwe leren, de ontwikkeling van healing environments, interactieve musea; allemaal relatief recente innovaties op interieurniveau om mensen dichter bij elkaar te brengen, communicatie en betrokkenheid te vergroten en zodoende de creativiteit te stimuleren.

Aan de andere kant van het schaalspectrum hebben de monofunctionele ‘-centra’ en ‘-terreinen’ uit de modernistische stedenbouw plaatsgemaakt voor nieuwe visies waarin functies elkaar eveneens versterken door vermenging. En niet voor niets maakt daarom uitgerekend ‘de campus’ als ruimtelijk model furore. Een campus is – ik geef mijn persoonlijke definitie – een ruimtelijke idylle rond een thema, meestal kennis. Het is een meestal open omgeving, landelijk of steeds vaker zelfs (binnen)stedelijk, die een gemeenschap helpt concentreren en focussen dankzij het comfort van voorzieningen (wonen, groen, eten & drinken, sport & entertainment) en de relatieve vrijwaring van verstoring en afleidingen (auto’s, ruis, tijdverlies).

Stedenbouw en interieurontwerp lijken daarmee hun zaken aardig voor elkaar te hebben. Toch functioneren ze in het licht van fundamentele vermenging uitsluitend wanneer de tussenliggende architectuur specifieke waarden vertegenwoordigt. En daar blijkt nog belangrijk werk aan de winkel.

Neem als voorbeeld de veel geroemde Google Campus. Hier vormen strikt ontoegankelijke gebouwen geen verbinding, maar juist een barrière: de sterk afgeschermde werkvloeren staan nauwelijks interactie, laat staan uitwisseling toe tussen ‘insiders’ en ‘outsiders’. In het openbare gebied heerst het andere uiterste: hier mogen de outsiders de insiders observeren, theoretisch zelfs aanraken, maar dan wel tijdens hun minst onderscheidende bezigheden. Het tuinhek ontbreekt weliswaar, maar de voordeuren zitten potdicht.

Uitsluiting is een oeroude en hardnekkige architectonische reflex uit de tijd dat gebouwen primair dienden om te beschermen. Hoe houd ik ‘ze’ buiten? Maar wie écht wil ontwikkelen, zich wil spiegelen, scherpen, warmen of optrekken aan anderen, die wil zijn behuizing eerder zien als het verlengde van de omgeving. Die stelt intussen liever de tegenovergestelde vragen: hoe haal ik inspiratie naar binnen? En, wederkerig: waar ben ik welkom?

De grote opgave is om architectuur minder exclusief – letterlijk minder uitsluitend – te maken door haar aan te vullen en te verrijken met de tegenpool: inclusiviteit. Een verwelkomende architectuur die uitnodigend is voor nieuwsgierigen. En vanzelfsprekend is dit geen makkelijk pleidooi voor een utopie. Wel voor de ontwikkeling van nieuwe, heel doordachte architectonische strategieën, waarbij openheid niet ten koste gaat van veiligheid. Waar gastvrijheid in verhouding staat tot beheersbaarheid.

Stel je gebouwen voor die niet alleen ruimte innemen, maar ook ruimte bieden aan hun omgeving. Misschien niet voortdurend, maar wel door flexibele omhullingen die in staat zijn te wijken voor bijzondere gelegenheden of gewoon veranderen bij mooi weer. Grote serres en atria waarin plaats is voor publieke evenementen. Gebouwen waarin processen niet nabootsen wat er buiten gebeurt, maar ze als het ware laten oplossen in de levendigheid van hun omgeving. Gulle architectuur die de stad desnoods op eigen kracht tot een campus maakt. Maar dan een echte.

Joost Ector is architect-directeur van Ector Hoogstad Architecten en bestuurslid van de BNA. Voor Architectenweb schrijft Joost Ector iedere maand een column, waarin hij ontwikkelingen die van invloed zijn op het architectenvak van duiding voorziet.

Trefwoorden

joost ector column

1	Realisatie woongebouw Atlas I naast Essalammoskee in Rotterdam-Zuid gestart woensdag, 10 december
2	Architecten tonen voorstellen voor woningbouw in tussenruimtes Wallengebied donderdag, 11 december
3	Kollhoff & Pols realiseert 58 woningen in monumentale panden Den Haag dinsdag, 9 december
4	Pixelgevel van MVRDV versterkt uitstraling modulaire woontorens in Singapore maandag, 8 december
5	Gebouwen niet slopen, maar langzaam laten rijpen donderdag, 11 december

Gerelateerde nieuwsberichten

De Gele Hesjes tegen de Groene Khmers

8 januari 2019

Het schaamteloze monument

4 februari 2020

3 december 2019

6 september 2022

7 juni 2022

2 mei 2023

6 juni 2023

Managementsamenvatting

3 oktober 2023

Thuisloos

5 december 2023

Plat

7 november 2023

De geruststellende domheid van slimme systemen

2 mei 2017

Waarom springen we niet?

3 oktober 2017

De Leefbare Stad

5 december 2017

Joost Ector start als columnist op Architectenweb.nl

4 januari 2016

Bouw goed of bouw niet

4 oktober 2016

Fantastic Voyage

2 februari 2016

Geen Nazomerdagdroom

6 september 2016

Een (on)mogelijk overmorgen

5 januari 2016

Help

7 juni 2016

Omdat het kan!

3 mei 2016

Schouders onder World Expo Rotterdam 2025!

1 maart 2016

Dit komt niet vanzelf goed

5 april 2016

Architectuur van bijna niets

3 april 2018

Tijdbom

10 januari 2017

De schijn van duurzaamheid bedriegt

7 maart 2017

Ruimte als instrument

6 december 2016

Smart

7 november 2017

Het moet weer eens gezegd

5 september 2017

Laat je niet gek maken

2 oktober 2018

Het eind van het begin

6 november 2018

De erfenis van premier Halsema

4 december 2018

Want ik geloof

5 maart 2019

Het bijna-gelijk van Baudet

2 april 2019

Adopteer een leek

7 mei 2019

Liefde in beton gegoten

4 juni 2019

De tweede helft

3 september 2019

Het ontroerendste gebouw dat ik ken

1 oktober 2019

Faust in Canada

5 november 2019

We gaan het oplossen

7 januari 2020

Op naar een succesvolle crisis

3 maart 2020

Kleine openbaringen

7 april 2020

De oplossing wordt het volgende probleem

6 mei 2020

Stronteigenwijs

2 juni 2020

Ook maar een mens

1 september 2020

Ontwerpen tegen de eenzaamheid

6 oktober 2020

3 november 2020

1 december 2020

5 januari 2021

2 februari 2021

2 maart 2021

Dividend und Verbrechen

6 april 2021

4 mei 2021

1 juni 2021

7 september 2021

5 oktober 2021

2 november 2021

7 december 2021

2021 in tien columns door Joost Ector

27 december 2021

Een zorg minder

4 januari 2022

Hoofdletter A

1 februari 2022

Architectural Masters of the Metaverse

1 maart 2022

Op blote knieën naar Groningen

5 april 2022

Klein leed

3 mei 2022

Het nieuwe minimalisme

4 oktober 2022

Geen druppel

1 november 2022

Belgische toestanden

6 december 2022

2022 in tien columns door Joost Ector

27 december 2022

10 januari 2023

7 februari 2023

7 maart 2023

4 april 2023

Toon alles

Andere nieuwsberichten

Open Call voor Folly Art Norg 2026

54 minuten geleden

Ontwerpers van allerlei pluimage kunnen vanaf vandaag tot en met 28 februari een ontwerp indienen voor een folly die komende zomer mogelijk wordt gerealiseerd tijdens het steeds populairder wordende evenement in het Drentse Norg.

Inschrijving voor Gouden Piramide 2026 geopend

2 uur geleden

Tot en met 15 januari kunnen projecten worden voorgedragen voor de tweejaarlijkse rijksprijs voor inspirerend opdrachtgeverschap.

Faculteit ITC Universiteit Twente onderscheiden met Abe Bonnema Architectuurprijs 2025

12 december, 5:30

Vrijdag ontving Civic Architects de prijs en het bijbehorend geldbedrag van 50.000 euro uit handen van Ed Nijpels, voorzitter van de ir. Abe Bonnema Stichting.

MVRDV werkt aan renovatie boeddhistisch klooster in Franse Dordogne

12 december, 11:37

Naar ontwerp van MVRDV en het plaatselijke architectenbureau MoonWalkLocal ondergaat het boeddhistische klooster Plum Village in de Franse Dordogne een grote renovatie.

KNVB praat verder met Almere en Zeist over nieuw complex

14 minuten geleden

Almere en Zeist zijn de overgebleven kandidaten om het nieuwe complex van de KNVB te huisvesten.

Datacenters gebruiken evenveel stroom als twee miljoen woningen

1 uur geleden

De datacenters in Nederland gebruiken steeds meer elektriciteit.

RIVM: verbeterde luchtkwaliteit leidde tot afname sterfte

12 december, 12:27

Een verbeterde luchtkwaliteit heeft ervoor gezorgd dat er tussen 1995 en 2019 een kwart minder mensen zijn overleden na dagen met verhoogde concentraties van luchtverontreinigende stoffen.