Plat
7 november 2023, 9:00
Weer een nieuw wapenfeit van AI. Het kreeg een ruisend cassettebandje en peuterde moeiteloos de stem van John Lennon tussen diens pianonoten uit. “John’s voice! Crystal clear!” jubelt Paul McCartney met knap geacteerd ongeloof in de promo-video, om vervolgens vanaf maat dertien van Now And Then onafgebroken en grotendeels unisono mee te gaan zingen. Tegelijkertijd met deze historische Beatles-release kwamen in het al even Britse en iconische Bletchley Park, de geboortegrond van de computer, wereldleiders in tech en politiek bij elkaar om te bespreken hoe (of?) we AI terug in de fles krijgen. Als we ze moeten geloven staat er behoorlijk wat op het spel: het overleven van de mensheid, no less.
Het blijft lastig voor te stellen. Enerzijds wil ik natuurlijk niet zo eigenwijs zijn om deskundigen tegen te spreken – tenslotte zijn biljonairs per definitie niet op hun achterhoofd gevallen – en moet ik dus wel geloven in de grenzeloze kracht en dreiging van AI. Anderzijds: de toepassingen imponeren me nog niet, laat staan dat ze me overtuigen. Natuurlijk is het ongelooflijk dat er systemen zijn die patroonherkenning tot in de perfectie beheersen, gevoed door een hoeveelheid ruwe data die zich even snel uitbreidt als het heelal, en op basis daarvan moeiteloos nieuwe variaties van het bestaande genereren. Maar je hebt er pas iets aan als je enigszins weet wat je zoekt én als je dat tot in de perfectie weet te formuleren.
Vooralsnog leidt dat in het architectenvak tot letterlijk vrij platte toepassingen. Enerzijds zien we applicaties die in no time handig puzzelwerk verrichten aan standaardconcepten voor plattegronden, parkeerplaatsen en beplantingsplannen. Anderzijds zien we visualisatietools, die – toegegeven – ongelooflijk snel hebben geleerd om kristalheldere en inmiddels ook vaak kloppende afbeeldingen te genereren uit de meest specifieke en uitvoerige omschrijvingen. Maar vooralsnog blijft het daarbij. Wanneer daadwerkelijk de derde dimensie in het spel komt wordt het een heel andere zaak en vallen we terug richting Atari-niveau.
Daarom lukt het me nog steeds niet om me voor te stellen dat er een toekomst zal bestaan waarin software de complexe, multidimensionale en vaak fuzzy taken uitvoert die wij als architecten beheersen. Een situatie waarin een computer een echte dialoog aangaat met een opdrachtgever en dan, op basis van gebrekkige en moeizaam verwoorde informatie, intuïtief aanvoelt wat deze zoekt. Waarin software datgene vervolgens omzet in een boeiend ruimtelijk plan, dat met een prachtige materiaalkeuze verder orkestreert en uitwerkt tot een mooi, herkenbaar, circulair, driedimensionaal, technisch kloppend, bouwbaar, betaalbaar en herbruikbaar plan. Waarbij het onderweg honderden, duizenden uren vergadert (maar met wie eigenlijk?) om het pad te effenen voor een succesvolle realisatie.
Alhoewel… misschien kan die toekomstige opdrachtgever wel prima uit de voeten met die suboptimale, maar door AI vele malen goedkoper gegenereerde klaar-terwijl-u-wacht plattegrond. En misschien levert de tip uit de tutorial om in de prompt ‘met spannende vide’ toe te voegen wel meer dan genoeg ruimtelijk vuurwerk op. En misschien vindt ze het juist wel hartstikke leuk en ontspannend om na het werk zelf een beetje te rommelen met Midjourney tot ze tevreden is met de architectonische styling van haar nieuwe onderkomen. Misschien neemt vervolgens de aannemer, die inmiddels zelf over een kleine uitwerkafdeling beschikt, het van daaraf over om de plannen te vertalen naar flexibele, vooraf (privaat) op regelgeving getoetste mass-customizable snelbouwcomponenten met een flexibele afwerklaag. En misschien lijkt het resultaat wel voldoende op wat de opdrachtgever voor ogen stond om iedereen gelukkig te maken. En zo niet, dan gaat het gebouw misschien gewoon wat sneller dan gehoopt weer mee in de circulaire draaimolen.
Met andere woorden: misschien zal de praktijk zich naar het instrumentarium vormen en niet andersom. En is er voor AI geen heroïsche Übermensch-toekomst weggelegd waarin het ons overtreft, maar wordt het allemaal heel plat, teleurstellend en goedkoop. Terwijl het hele volksstammen gewoonweg geen reet kan schelen.
Natuurlijk, een selecte groep fijnproevers zal begrijpen waar toparchitectuur echt over gaat en bereid blijven om erin te investeren. Zoals er ook mensen zullen zijn die door natural intelligence voortgebrachte taal blijven prefereren boven het zielloze gewauwel dat ChatGPT uitbraakt. En mensen die zweren bij de inspiratie van beelden die meer zijn dan bits. En mensen zullen blijven genieten van de emotie in muziek die tot klinken wordt gebracht waar ze gewoon zelf bij zijn. Ik hoop het maar.
Het redden van de mensheid moeten we noodgedwongen overlaten aan onze wereldleiders. Ze zullen ongetwijfeld snel, doortastend en eendrachtig optreden om te voorkomen dat we op een bepaald moment allemaal worden neergemaaid door drones met een eigen willetje. Kunnen wij dan ondertussen samen afspreken dat we er alles aan zullen doen om te blijven strijden voor wat écht is en te blijven houden van wat ons menselijk maakt? Het zou wel eens heel hard nodig kunnen zijn.
Joost Ector is architect-directeur van Ector Hoogstad Architecten. Voor Architectenweb schrijft Joost Ector iedere maand een column, waarin hij ontwikkelingen die van invloed zijn op het architectenvak van duiding voorziet.