Joost Ector
Copyright: Maarten van Haaff

Engelengeduld

5 oktober 2021, 10:04
Vanaf de allereerste schetsen hebben we op uitdrukkelijk verzoek van onze opdrachtgever geprobeerd om de buurtbewoners in ons ontwerp tegemoet te komen. Het mocht niet baten. We konden werkelijk niets goed doen en als ik eerlijk ben begrijp ik nog steeds niet waarom; het ging om de vervanging van een versleten gebouw met dezelfde functie. Inmiddels zijn we behoorlijk wat jaren verder en heeft de Raad van State alle bezwaren definitief afgewezen. Nu kan eindelijk de bouw beginnen.

Het was een frustrerend proces, maar het kan nog veel erger. Zo bleek uit de documentaire ‘Lezecher: De lange strijd voor een Holocaustmonument’, die omroep MAX een paar weken geleden uitzond aan de vooravond van de opening van het Nationaal Holocaust Namenmonument aan de Weesperstraat in Amsterdam. Met verbijstering en plaatsvervangende schaamte heb ik zitten kijken. Naar buurtbewoners die de plannen veel te groot vonden voor de plek en zich opwierpen als beschermers van de bomen die ervoor moesten wijken. Naar andere buurtbewoners die vreesden voor verkeersopstoppingen en de bijbehorende fijnstofoverlast. Naar klagers wiens directe belang überhaupt nergens uit bleek. En naar ontwerpers die zonder enige gene voor de camera hun alternatieve plan probeerden te pluggen.

Natuurlijk was het erger dan wat wij in ons eigen project hadden meegemaakt, maar desalniettemin herkenbaar. Met een verbazingwekkende redeloosheid werden gezochte en geleende argumenten aangevoerd waarom dit monument er niet zou moeten komen – of althans niet in deze vorm. Want natuurlijk hadden de klagers niets tegen het initiatief zelf, maar wel tegen deze uitwerking ervan. En toen voorkomen eenmaal onhaalbaar bleek werd het doel verlegd naar ontmoedigen en traineren. Dat laatste lukte behoorlijk goed.

Het is een werkelijk prachtig monument geworden. Honderdtweeduizend namen staan gebrand in bakstenen, allemaal van Nederlandse Holocaustslachtoffers zonder eigen graf. De stenen zijn opgenomen in lange muren die in de plattegrond samen in Hebreeuws schrift de woorden ‘ter herinnering’ vormen. Het levert een doolhof op van muren met scherpe hoeken, dat door zijn onoverzichtelijkheid extra voelbaar maakt dat je langs een onvoorstelbare hoeveelheid namen dwaalt. Boven je hoofd vormen spiegelend stalen volumes dezelfde woorden nogmaals, nu licht verschoven ten opzichte van de muren eronder. Een blik omhoog biedt daardoor geen echte ontsnapping aan het labyrint, hooguit naar een gefragmenteerde, vertekende werkelijkheid.

Dit monument is Daniel Libeskind op zijn best. Het ontwerp is minder duister en confronterend dan dat voor zijn Jüdisches Museum in Berlijn, maar daardoor ook verzoenender en nog steeds heel krachtig. Het is prachtig gemaakt en bijzonder mooi ingepast in de omgeving, waardoor een marginaal plantsoentje is getransformeerd tot een plek met een aangrijpende betekenis. Een indrukwekkend eerbetoon, meer dan vijfenzeventig jaar na het eind van de oorlog. Een deel van die vertraging is de bezwaarmakers aan te rekenen. Initiatiefnemer Jacques Grishaver ondergaat alle beledigingen gelaten en bewaart al die tijd waardig zijn kalmte, althans voor de camera. Op slechts één moment laat hij zijn frustraties de vrije loop en blijkt dat hij een deel van zijn opposanten van antisemitisme verdenkt.

Dat is zeker niet uit te sluiten, helaas, maar vermoedelijk is de werkelijkheid banaler. De Omgevingskamer van de Raad van State, het hoogste Nederlandse rechtscollege inzake procedures rondom ruimtelijke ordening, behandelde in 2020 maar liefst 3524 zaken, waarvan er 1891 in dat jaar werden afgerond. Een groot deel daarvan zal ongetwijfeld reële bezwaren als inzet hebben gehad, zoals waardeverlies of daadwerkelijke aantasting van de leefomgeving. Maar eveneens staat vast dat er ook een deel zal hebben gedraaid om frustraties, chagrijn, koppigheid en een ernstig onvermogen om iemand anders ook maar iets te gunnen.

Toen ik  vanaf het Namenmonument langs de Hermitage terug wandelde richting Amstel voelde ik trots. Trots op zo’n mooi monument en trots op ‘ons’. Dat we als samenleving onvermoeibaar het geduld kunnen opbrengen om onze plannen soms jaren uit te stellen zodat iedereen – ook de meest vervelende, nihilistische of ronduit zwarte ziel – de kans krijgt om uit de monden van onze allerhoogste rechters te horen dat hij of zij zich niet zo moet aanstellen. Het is tenslotte ook hun vrijheid.


Joost Ector is architect-directeur van Ector Hoogstad Architecten. Voor Architectenweb schrijft Joost Ector iedere maand een column, waarin hij ontwikkelingen die van invloed zijn op het architectenvak van duiding voorziet.

Trefwoorden

bezwaar column democratie nationaal holocaust namenmonument joost ector

Gerelateerde nieuwsberichten