Joost Ector

Het schaamteloze monument

4 februari 2020, 10:45

De belangrijkste reden dat niemand het heeft over bouwschaamte, is dat we het probleem – in theorie althans – volledig onder controle hebben. We hebben in circulariteit de toverformule gevonden die alle gêne overbodig maakt. In de toekomst zal alles wat we produceren, ook in de bouw, weer netjes uit elkaar kunnen in onderdelen of grondstoffen om in een andere configuratie op een andere plek opnieuw gebruikt te worden. Eén groot ballet van materialen dat zich op tal van verschillende snelheden door de ruimte en de tijd beweegt, dat is het ideaalbeeld.

Ik probeer me soms voor te stellen wat het voor architectuur betekent wanneer tijdelijkheid het expliciete uitgangspunt wordt. Wat het betekent om te wonen en te werken in omgevingen die ontworpen zijn om ongedaan gemaakt te kunnen worden. Wat kunnen we voor relaties aangaan met gebouwen die zich in feite bij voorbaat voor hun aanwezigheid verontschuldigen?

Architectuur heeft het vermogen om te spelen met de tijd. Gebouwen vormen niet alleen een beschutting tegen weer en wind of tegen ongewenste indringers, maar ook tegen het verglijden van de tijd. Niet voor niets zijn we gefascineerd door plekken waar de tijd lijkt te hebben stilgestaan. Waarvan de ouderdom respect afdwingt of zelfs een relativerend gevoel van nietigheid veroorzaakt, of ons een handvat biedt om ons in een andere tijd te kunnen verplaatsen. Zware, koele, monolithische bouwwerken die rust ademen en de tijd afdoen als bijzaak.

Natuurlijk weten we best dat we niet werkelijk door de tijd reizen en dat de klok altijd tikt. En snappen we ook wel dat geen enkel bouwwerk, net zomin als wij zelf, het eeuwige leven heeft. Niets is tenslotte voor eeuwig. En toch; willing suspension of disbelief heet dat in de vertelkunst, het halfbewuste vermogen om ongeloof op te schorten en je mee te laten voeren in het verhaal. In architectuur betekent het de verleiding om tegen beter weten in een beetje in onsterfelijkheid te geloven – in ieder geval in de poëzie die bij die illusie hoort.

Hoe gaan we die circulaire paradigmaverschuiving, die omkering zelfs, straks beleven? Onze gebouwen zijn dan niet langer meer eeuwig maar tijdelijk, tenzij ze per ongeluk – misschien zelfs tegen hun intenties in – de dans ontspringen. Betekent dat voor onszelf als bewoners/gebruikers niet dat we straks in principe onderweg zijn tenzij we toevallig ergens langer mogen blijven, in plaats van thuis tenzij we ervoor kiezen om erop uit trekken?

Architecten krijgen de schizofrene taak om hun ziel en zaligheid te leggen in ontwerpen waarin zelfrelativering of misschien zelfs zelfverloochening een hoofdrol speelt. Want is een circulair gebouw geslaagd als het eindeloos blijft bestaan, ondanks alle moeite die we steken in het faciliteren van disassemblage? Of is het pas succesvol als het snel en moeiteloos weer wordt opgeheven? Wanneer niet meer duidelijk is of ‘overleven’ of ‘oplossen’ het hoogste doel vertegenwoordigt, verandert ontwerpen in een bezigheid die per definitie hinkt op twee gedachten, lijkt me.

Probeer eens te bedenken hoe we de revolutionaire circulaire gebouwen van begin eenentwintigste eeuw straks monumentaal zullen verklaren. Misschien zullen we ze tegen hun zin en bedoeling in moeten fixeren, een vorm van gevangenschap. Of we zullen ze grootmoedig loslaten terwijl we met VR-brillen hun BIM-modellen koesteren.

Bouwen wordt een vorm van performance art die zich met een gletsjerachtige traagheid voltrekt. Ik weet eerlijk gezegd nog niet of ik er naar uitkijk. Aansprekender vind ik voorlopig de mogelijkheid dat het maken van een onverwoestbaar gebouw binnen de nieuwe norm een daad van verzet wordt. Een spannende en roekeloze onderneming waarbij we onverantwoorde hoeveelheden energie steken, op allerlei manieren, in het onlosmakelijk samenbrengen van allerlei zeldzame en eenmalige bouwmaterialen tot een écht toevluchtsoord dat de tijd trotseert. Dat onmiskenbaar schade aanricht en desondanks waardevol zal zijn. Een schaamteloos monument.

Voorlopig vind ik dat zo’n uitdagend idee dat ik de ongeloofwaardigheid ervan graag nog even voor me uitschuif.

Joost Ector is architect-directeur van Ector Hoogstad Architecten. Voor Architectenweb schrijft Joost Ector iedere maand een column, waarin hij ontwikkelingen die van invloed zijn op het architectenvak van duiding voorziet.

Trefwoorden

joost ector column circulariteit circulair bouwen

1	Ruimtelijk kader voor verdichting Buikslotermeerplein in Amsterdam-Noord vastgesteld dinsdag, 17 december
2	Woongebouw Civic Architects vormt herkenningspunt langs Tolhuiskanaal vrijdag, 13 december
3	Ontwikkeling gebouwencomplex Amstel Vista bij Berlagebrug gestart vrijdag, 13 december
4	Bouw van houten woongebouw de Koffiefabriek in Amsterdam gestart woensdag, 11 december
5	Een monumentale telefooncentrale herbestemd als verborgen woongebouw woensdag, 11 december

Gerelateerde nieuwsberichten

We gaan het oplossen

7 januari 2020

Verleden voltooid

3 december 2019

Faust in Canada

5 november 2019

Het ontroerendste gebouw dat ik ken

1 oktober 2019

De tweede helft

3 september 2019

Liefde in beton gegoten

4 juni 2019

Adopteer een leek

7 mei 2019

Joost Ector: 'We vinden het moeilijk om geld aan onszelf uit te geven'

8 april 2019

Het bijna-gelijk van Baudet

2 april 2019

Want ik geloof

5 maart 2019

Eenvoud

5 februari 2019

De Gele Hesjes tegen de Groene Khmers

8 januari 2019

De erfenis van premier Halsema

4 december 2018

Het eind van het begin

6 november 2018

Laat je niet gek maken

2 oktober 2018

Vergeet het ‘Bilbao-effect’

4 september 2018

Genereuze Architectuur

5 juni 2018

Hoog tijd voor hout

1 mei 2018

Architectuur van bijna niets

3 april 2018

De vergeten groente onder de deugden

6 maart 2018

Aantoonbare architectuur

6 februari 2018

De Leefbare Stad

5 december 2017

Ik wens je een wild plan

9 januari 2018

Smart

7 november 2017

Computer says no

6 september 2022

Waarom springen we niet?

3 oktober 2017

Tussenconclusie

7 juni 2022

Het moet weer eens gezegd

5 september 2017

Varkens

6 juni 2017

De geruststellende domheid van slimme systemen

2 mei 2017

De Zaak Naturalis

4 april 2017

2023 in tien columns door Joost Ector

25 december 2023

De schijn van duurzaamheid bedriegt

7 maart 2017

Stoïcijnse Schoonheid

7 februari 2017

Tijdbom

10 januari 2017

Praise the Lord

6 juni 2023

Ruimte als instrument

6 december 2016

Architectuurkoning

2 mei 2023

Inclusief is het nieuwe exclusief

1 november 2016

Bouw goed of bouw niet

4 oktober 2016

Geen Nazomerdagdroom

6 september 2016

Managementsamenvatting

3 oktober 2023

7 juni 2016

3 mei 2016

7 november 2023

5 december 2023

Dit komt niet vanzelf goed

5 april 2016

Even ontspannen

9 januari

Pudding mislukt?

6 februari

Schouders onder World Expo Rotterdam 2025!

1 maart 2016

Fantastic Voyage

2 februari 2016

Een (on)mogelijk overmorgen

5 januari 2016

Hier is over nagedacht

5 maart

Vergrijsd

2 april

De ideale stad

7 mei

Een zekere mate van voortreffelijkheid

3 september

1 oktober

5 november

3 december

4 juni

Op naar een succesvolle crisis

3 maart 2020

Kleine openbaringen

7 april 2020

De oplossing wordt het volgende probleem

6 mei 2020

Stronteigenwijs

2 juni 2020

Ook maar een mens

1 september 2020

Ontwerpen tegen de eenzaamheid

6 oktober 2020

3 november 2020

1 december 2020

5 januari 2021

2 februari 2021

2 maart 2021

Dividend und Verbrechen

6 april 2021

4 mei 2021

1 juni 2021

7 september 2021

5 oktober 2021

2 november 2021

7 december 2021

2021 in tien columns door Joost Ector

27 december 2021

Een zorg minder

4 januari 2022

Hoofdletter A

1 februari 2022

Architectural Masters of the Metaverse

1 maart 2022

Op blote knieën naar Groningen

5 april 2022

Klein leed

3 mei 2022

Het nieuwe minimalisme

4 oktober 2022

Geen druppel

1 november 2022

Belgische toestanden

6 december 2022

2022 in tien columns door Joost Ector

27 december 2022

10 januari 2023

7 februari 2023

7 maart 2023

4 april 2023

5 september 2023

Toon alles

Andere nieuwsberichten

Woonbuurt van Steenhuis Bukman vormt zuidwestelijke sluitstuk van Delftzicht

Gisteren, 15:28

Met het project Haringlocatie, ontworpen door Steenhuis Bukman Architecten, is tegen het centrum van Delft een duurzame en natuurinclusieve woonbuurt gerealiseerd.

Aftrap voor eerste buitenlands project Team V Architectuur

Gisteren, 12:26

Vorige week is de eerste steen gelegd voor de VDAB Loopbaancampus in Roeselare. Voor Team V Architectuur, dat het architectonisch ontwerp verzorgt, is dit het eerste project buiten Nederland.

Zuidelijke stationsentree met fietsenstalling Dordrecht geopend

Gisteren, 11:16

Het demontabele bouwwerk, dat is ontworpen door studioSK, moet het station aan de kant van het Weizigtpark een prominentere uitstraling geven.

Ruimtelijk kader voor verdichting Buikslotermeerplein in Amsterdam-Noord vastgesteld

Gisteren, 09:26

Voor het gebied zijn elf 'Vuistregels' vastgesteld waaraan plannen moeten voldoen. Deze vuistregels zijn in een participatief traject door MORE Architecture in nauwe samenwerking met de gebiedseigenaren en gemeente Amsterdam ontwikkeld.

Advies: Nederland kan zorgvuldiger omgaan met oude zonnepanelen

Gisteren, 13:35

Nederland zou zorgvuldiger kunnen omgaan met materialen die gebruikt worden in de duurzame energiesector, zegt het Planbureau voor de Leefomgeving.

Dorpen in Noord-Holland mogen bouwen in beschermd landschap

Gisteren, 10:21

Gemeenten in Noord-Holland mogen tot 25 woningen erbij gaan bouwen aan de randen van dorpen en plattelandskernen.

ASML wil meebetalen aan duizenden nieuwe woningen in regio

16 december, 4:27

De ambitie van de Veldhovense onderneming is om tot 2040 bij te dragen aan de bouw van 25.000 woningen.

Den Haag positief over plannen voor verbouwing Pier Scheveningen

16 december, 9:48

Het is de bedoeling dat er een nieuwe toren met hotelkamers en wellnessfaciliteiten wordt gebouwd op een van de ‘eilanden’ van de Pier.

PBL: duurzaam energiedoel haalbaar, maar meer nodig voor klimaat

13 december, 3:40

Nederland lijkt het zelf opgestelde doel voor het opwekken van duurzame energie te gaan halen in 2030, maar regio's kijken nog steeds te weinig naar de langere termijn.