Joost Ector
Copyright: Maarten van Haaff

Dividend und Verbrechen

6 april 2021, 9:45
In tijden van klimaatcrisis en laatkapitalistische uitwassen mag ‘het goede’ zich verheugen in een groeiende populariteit. De Friedmaniaanse fixatie op winst spat momenteel als een zeepbel uit elkaar en moderne duurzame ondernemingen richten hun inspanningen nu liever op waarde als resultaat. Ze dienen niet langer het kortetermijnbelang van de enkeling, maar de duurzame belangen van de planeet. Ze hebben, zoals dat inmiddels heet, een purpose. Of sterker nog: ze zijn een regelrechte sociale onderneming. Veel architecten zullen berichten over deze ontwikkeling met verbazing tot zich hebben genomen. Zij waren in plaats van met geldelijk gewin toch altijd al bezig de wereld een stukje beter te maken?

Inmiddels is er ook in Nederland wetgeving in de maak die binnenkort een nieuwe juridische bedrijfsvorm zal introduceren voor ondernemingen met een primair maatschappelijke doelstelling. Bij deze nieuwe vorm, die voorlopig de naam ‘BVm’ heeft gekregen, is het primair nastreven van een maatschappelijk doel statutair verankerd. Eventuele winst moet opnieuw worden geïnvesteerd in dit maatschappelijke doel, en uitkering daarvan aan de aandeelhouders is alleen onder strenge voorwaarden toegestaan. Een grote mate van transparantie in de verslaglegging moet ervoor zorgen dat dit allemaal haarscherp kan worden gecontroleerd.

Eén ding is zeker: in de architectenbranche, zo wijst de benchmark van de BNA jaar na jaar uit, worden bepaald geen woekerwinsten gemaakt. Een groot deel van de bureaus, met name de kleinere, maakt in een sterk concurrerende markt zelfs structureel verlies. Of het inderdaad om een maatschappelijk geïnspireerde afweging gaat blijft onduidelijk, maar in de architectuur was geldelijk gewin sowieso altijd al minder belangrijk dan artistiek prestige of maatschappelijke betrokkenheid. Iets of iemand wegzetten als ‘commercieel’ geldt nog altijd, net als in de kunst, als een zeer effectieve en voor sommigen aangenaam vileine manier om het te brandmerken als plat en oninteressant.

Het is daarom helemaal niet ondenkbaar dat een toekomstige metamorfose tot BVm voor een groot deel van de architectenbureaus een aantrekkelijke optie zal zijn. Behalve de financiële en fiscale voordelen die er ongetwijfeld aan vastzitten, kan de keuze voor de BVm-vorm worden ingezet als keurmerk en zo uitstekend dienen voor marketingdoeleinden. Dat is natuurlijk ook precies waar het om gaat. De consument kan hierdoor een bewuste afweging maken om in zee te gaan met een bedrijf dat op een controleerbare manier ‘het goede’ nastreeft. Met hopelijk als gevolg dat steeds meer bedrijven zich bekeren tot een maatschappelijke doelstelling. Eind goed, al goed.

Mogelijk, maar er zitten wel wat addertjes onder het gras. Sowieso het algemene risico dat ontstaat uit de versimpeling van de schijntegenstelling tussen winst en verantwoordelijkheid, die in werkelijkheid allesbehalve natuurlijke vijanden zijn. Daarnaast wordt het verleidelijk om te gaan denken dat ook het tegenovergestelde automatisch klopt, en dat een bedrijf waar geen winst wordt gemaakt dús moreel superieur moet zijn aan een onderneming waar dat wel gebeurt. Het concept ‘winst maken zonder winstoogmerk’ zullen veel mensen moeilijk kunnen bevatten. Het wordt dus zaak om heel genuanceerd te gaan kijken naar wat een bedrijf precies doet en wat daar op allerlei vlakken de effecten van zijn. Niet alleen zal dat praktisch ingewikkeld zijn, maar het vraagt bovendien voortdurend om het vellen van waardeoordelen. Ga er maar aan staan.

Terug naar de architectuur, want daar spelen nog extra uitdagingen. Een markt met een groot aantal aanbieders die onderling fel concurreren en zich graag profileren als verantwoordelijk, is gevoelig voor misbruik door opdrachtgevers. Zeker wanneer deze zelf ook verantwoording moeten afleggen aan het publiek of aan hun aandeelhouders, of zichzelf graag op de borst kloppen voor hun – op het oog – duurzame keuzes, zullen ze makkelijk in de verleiding komen om van opdrachtnemers te eisen dat deze aantoonbaar sociaal ondernemen. Een situatie waarin alleen nog BVm’s worden overwogen in selecties en publieke tenderprocedures is bepaald geen vergezocht toekomstbeeld.

De architectenbranche zal het moeilijk krijgen als deze ontwikkelingen uitdraaien op een nieuwe race to the bottom, en dat gevaar is reëel. Wanneer voor architectenbureaus het bestaansminimum de opgelegde norm wordt, zal dat bijvoorbeeld ten koste gaan van de aantrekkelijkheid van de branche op de arbeidsmarkt. Mede daardoor zullen kennisontwikkeling en innovatie vertraging oplopen. Dat kan niet de bedoeling zijn. En wisten we dan tenminste maar zeker dat die maatschappelijke doelstelling van dit alles de uiteindelijke begunstigde is, maar ook dat is onzeker. De nieuwe wetgeving biedt zelf al ontsnappingsroutes, maar ook een eenvoudige verschuiving van winst naar andere schakels in de keten is niet uitgesloten. En er is al helemaal niemand bij gebaat als de architectuurbranche straks in handen valt van degenen die het zich kunnen veroorloven om van hun beroep hun hobby te maken, bijvoorbeeld als aanvulling op een lucratieve broodlijn als projectontwikkelaar.

De pleitbezorgers van sociaal ondernemen – en wie kan het zich permitteren daar niet toe te behoren? – zullen wellicht inmiddels licht geïrriteerd zijn gestopt met lezen. Ze hebben deze bezwaren al zo vaak gehoord en denken niet onterecht: als niemand een eerste stap wil zetten komen we nooit vooruit. Ze zullen meteen beamen dat de weg naar een wereld waarin verantwoordelijkheid prevaleert niet over rozen gaat. Dat er offers moeten worden gebracht maar dat het doel de middelen heiligt. Ze hebben ongetwijfeld gelijk. Laten we desondanks toch maar proberen om onderweg de macht over het stuur te houden.


Joost Ector is architect-directeur van Ector Hoogstad Architecten. Voor Architectenweb schrijft Joost Ector iedere maand een column, waarin hij ontwikkelingen die van invloed zijn op het architectenvak van duiding voorziet.

Trefwoorden

maatschappelijk verantwoord ondernemen mvo bvm joost ector column kapitalisme

Gerelateerde nieuwsberichten

Andere nieuwsberichten

Deel Hofvijver in Den Haag drooggelegd voor werk aan Binnenhof
Vandaag, 10:50

Nieuw beeldkwaliteitsplan voor winkelcentrum Amstelveen door Rijnboutt
Gisteren, 16:50

€ 22 miljoen voor versneld renoveren en verduurzamen van ruim 4.000 woningen
Gisteren, 12:14

Ramon Gianotten en Rienk Klaassen benoemd tot partner bij ZZDP Architecten
Gisteren, 09:03

Zuid-Holland wil voorrang warmtenetten bij aansluiting op vol net
Vandaag, 11:54

Huurders hebben opnieuw minder keus uit nog krapper huuraanbod
Vandaag, 09:39

Provincie Utrecht wijst plekken aan voor windturbines; gemeenten niet blij
Gisteren, 13:51

Keijzer pleit in Brussel voor versoepelen regels bij woningnood
Gisteren, 11:00

1.400 kilometer dijk moet versterkt
Gisteren, 10:10

ING Research: toename woningverkopen en iets hogere prijzen
15 januari, 12:05
Ga naar het nieuws-archief
Joost EctorArchitect
KUBUS | Specialist in BIM-software
SAPA
Reynaers Aluminium Nederland
Jansen
SAB-profiel bv