Joost Ector
Copyright: Maarten van Haaff

Architectuur van bijna niets

3 april 2018, 10:04
We gaan circulair, dat staat vast. Want we weten: als we ons huidige westerse consumptiepatroon projecteren op een groeiende wereldbevolking, dan is de eenvoudige conclusie dat we 4 à 5 planeten zoals de aarde nodig hebben om in onze behoefte aan grondstoffen te voorzien. Aangezien de voorraad beperkt is tot één planeet, moet het dus anders; want ‘op=op’ is geen optie.

Wat ook vaststaat is dat nog niemand weet hoe we de overgang naar circulariteit gaan maken. Achteraf zal alles glashelder zijn, maar middenin een transitie heerst wanorde. Zo ook in de wereld van het circulaire bouwen: veel initiatieven, veel ideeën, veel begripsverwarring. Het bekendst is op dit moment Madaster, de materialendatabank waarin we voortaan heel precies vastleggen uit welke materialen onze gebouwen bestaan, zodat we weten waar we over beschikken als we ze over een paar decennia weer uit elkaar halen.

De bouw is een ware verslinder van grondstoffen en wordt daarom gezien als het deel van de economie waar het makkelijkst grote stappen gezet kunnen worden naar circulariteit. Denken we binnen de bouw op dezelfde manier van grof naar fijn, dan zit de voornaamste winst niet in het eindspel maar in de uitgangspunten. En dan valt ineens de merkwaardige afwezigheid op van een begrip dat in de bouw nooit écht top-of-mind is geworden: lichtheid.

In de theorie achter de circulaire economie wordt gesproken over de 9 re‘s: refuse, reduce, reuse, repair, refurbish, remanufacture, repurpose, recycle en recover. De volgorde is niet willekeurig, maar drukt uit dat voorkomen beter is dan genezen. Opvallend is dat circulair bouwen de neiging heeft om achteraan in het rijtje te beginnen en dat het in de bouw maar zelden uitdraait op weigeren. Maar de crux zit ‘m natuurlijk desondanks weldegelijk aan het begin: reduce.

“How much does your building weigh, Mr. Foster?” is zowel de titel van als de met afstand leukste quote in een documentaire over Norman Foster uit 2010. Foster vertelt erin hoe de excentrieke Amerikaanse denker-uitvinder Richard Buckminster Fuller hem ooit volledig overviel met deze vraag. Een week duurde de berekening, maar die mist zijn effect niet: Foster constateert dat zijn gebouw zwaarder is dan verwacht en dat het meeste gewicht wordt gevormd door de betonnen fundering – niet eens uit noodzaak maar uit conventie.

De typerende architectuur van een tijdperk ontstaat altijd als gevolg van de meest bepalende van de heersende maatschappelijke krachten. In ons geval begint die drijvende kracht zich scherp af te tekenen: schaarste. Daarop kan worden geanticipeerd met spaarzaamheid. Wat niet wordt gebruikt hoeft niet te worden gedeeld, gedolven of gemaakt, getransporteerd of betaald. We moeten leren excelleren in meer doen met minder, een opgave die architectuur in potentie erg goed ligt, want de essentie zit tenslotte in de ruimte die zich tussen het materiaal bevindt.

Daarom ben ik ervan overtuigd dat de relevante architectuur van de eerste helft van de eenentwintigste eeuw gekenmerkt zal worden – zal moeten worden – door minimalisme. Van een nieuw soort, welteverstaan. Niet de esthetische variant die zwelgt in reductie van visuele prikkels (lees: grossiert in saaie witte vlakken) maar een intelligentere: een ascetische architectuur die weet te prikkelen door de schoonheid en rijkdom van weinig en slim. Waarin we de verleiding van de gemakzuchtige optelsom weerstaan en we uitblinken in het behalen van grote resultaten met bijna niets.


Joost Ector is architect-directeur van Ector Hoogstad Architecten en bestuurslid van de BNA. Voor Architectenweb schrijft Joost Ector iedere maand een column, waarin hij ontwikkelingen die van invloed zijn op het architectenvak van duiding voorziet.

Trefwoorden

circulair bouwen joost ector circulariteit column

Gerelateerde nieuwsberichten