Joost Ector
Copyright: Maarten van Haaff

Ontwerpen voor democratie

4 februari, 9:19
De sociale media hebben kleur bekend. In de aanloop naar Trumps tweede termijn bleek de verleiding van macht en gewin te groot, zeker in combinatie met de dreiging van vergelding voor wie niet in het gelid wil lopen. De private eigenaren van wat we ooit beschouwden als de nieuwe digitale dorpspleinen – wat lijkt dat alweer lang geleden en wat waren we naïef – hebben definitief de bakens verzet. Ze betonen zich ineens nog radicaler rechts dan we al vermoedden en hebben een opzichtig gevierd verbond gesloten met de would be autocraat.

Het gemak, de snelheid en vooral de schaamteloosheid waarmee een en ander zich voltrok wekten verbazing, ook de mijne. Dat was natuurlijk niet nodig geweest, want we waren gewaarschuwd – heel lang geleden al. In 1962 schreef de Duitse filosoof en socioloog Jürgen Habermas zijn inmiddels klassieke boek Strukturwandel der Öffentlichtkeit. Daarin behandelt hij het ontstaan en de geschiedenis van de publieke ruimte, waarin burgers vrij en rationeel met elkaar kunnen discussiëren over maatschappelijke vraagstukken. Deze waardevolle ruimte ontstaat halverwege de achttiende eeuw in de West-Europese samenlevingen, waar mensen in koffiehuizen, theaters, straten en pleinen ongehinderd kunnen samenkomen voor debat. Ook vrije media maken er onderdeel van uit.

Maar, zegt Habermas er meteen bij, die publieke ruimte is uiterst kwetsbaar. In de moderne samenleving is de publieke sfeer meestal niet langer onafhankelijk, maar raakt ze vermengd met privébelangen. Politieke discussies worden vercommercialiseerd en beïnvloed door machtige bedrijven en overheden, wat de oorspronkelijke functie ervan – kritische controle op de macht – ondermijnt. Daardoor verzwakt de democratie, zo waarschuwt hij. In het in 2022 uitgebrachte vervolg Neue Strukturwandel der Öffentlichtkeit betrekt de inmiddels 95-jarige Habermas ook sociale mediaplatforms in zijn betoog. Of hij had gehoopt zijn voorspellingen nog zelf te zien uitkomen? Dat valt te betwijfelen.

Het is dus niet meer pluis op onze digitale dorpspleinen. De veiligheid is er op een hypocriete manier opgeofferd aan een belachelijk libertijnse uitleg van de vrijheid van meningsuiting. Minstens zo erg: god-weet-wie besluit inmiddels wat we precies voorgeschoteld krijgen en met welk duister doel. En over wat er gebeurt met alle data die er over ons verzameld wordt hoeven we ons ook definitief geen illusies meer te maken. Kunnen nieuwe non-profits als Signal en Bluesky een oplossing zijn? Hmm. Ook OpenAI startte met edele, statutair geborgde motieven. Toch bleek er slechts één welgemikte paleisrevolutie nodig voor een totale flip.

Het beste alternatief ligt voor de hand: terug naar onze aloude fysieke publieke ruimte. Om te voorkomen dat die ooit hetzelfde lot beschoren zal zijn als haar virtuele tegenhanger moeten we haar nu met meer zorg behandelen dan ooit. Het helpt, denk ik, om daarbij deze parallel tussen virtueel en fysiek nadrukkelijk te trekken. Dan snap je bijvoorbeeld direct waarom het nodig is om heel zorgvuldig te kijken naar zaken als het demonstratierecht, waarover het debat in de Tweede Kamer vorige week geruststellend tam was en de betrokken bewindslieden gepast terughoudend. Je snapt ook direct waarom het belangrijk blijft om je nieuws te betrekken van bronnen die bereid zijn om publiekelijk verantwoording af te leggen en zich te onderwerpen aan gezonde vormen van peer scrutiny. Die media moeten dan wel kunnen blijven voortbestaan, dus neem vooral een abonnement op een tweede of zelfs derde krant, liefst een die niet alleen schrijft wat je zelf al vindt.

Een belangrijke en misschien wel de boeiendste opdracht hebben wij, ruimtelijk ontwerpers. Wij moeten ons voortdurend en onvermoeibaar inzetten – samen met politici – om te zorgen voor de best denkbare fysieke publieke ruimte; in parken, pleinen, straten, bibliotheken, universiteiten en ga zo maar door. Habermas indachtig bedoel ik daarmee: ruimte die uitnodigend en vrij toegankelijk is, waar je onbezorgd kunt verblijven zonder dat je daarvoor enige prijs hoeft te betalen. Ruimte die veilig is, in zowel fysiek als psychologisch opzicht. Met goede verlichting en heldere zichtlijnen dus, maar ook door zich nadrukkelijk te openen voor iedereen, hoe gemarginaliseerd misschien ook. Ruimte die dus, tegen de veranderende trend in, nadrukkelijk inclusief ontworpen is, liefst in co-creatie, zodat iedereen, ongeacht afkomst, overtuiging of beperking, zich er welkom voelt.

En laten we alles bovendien bloedmooi maken; op de meest prominente plekken, met royale afmetingen, prachtige materialen en kunst ter inspiratie. Het zou mij niets verbazen als uit onderzoek zou blijken dat je de gezondheidssituatie van een democratie kunt aflezen aan de kwaliteit van de publieke ruimte die een samenleving zichzelf waard vindt en gunt. We kunnen niet hoog genoeg inzetten. Als een eerbetoon aan de democratie en uiteindelijk om die daarmee nog verder te versterken ook.


Joost Ector is architect-directeur van Ector Hoogstad Architecten. Voor Architectenweb schrijft Joost Ector iedere maand een column, waarin hij ontwikkelingen die van invloed zijn op het architectenvak van duiding voorziet.

Trefwoorden

column jürgen habermas donald trump dorpsplein joost ector sociale media democratie

Gerelateerde nieuwsberichten

Andere nieuwsberichten

Serpentine Pavilion 2025 van Marina Tabassum opent op 6 juni
Gisteren, 15:51

Gerenoveerde Klimatenkas Hortus Botanicus Amsterdam opengesteld voor publiek
Gisteren, 11:15

Ruim zestig architectenbureaus ondertekenen commitment biobased bouwen
Gisteren, 10:26

Een wit interieur met spijlen en vloeiende lijnen
2 juni, 3:10

WRK architecten benoemt Matteo Bettoni tot associate architect

Gisteren, 17:15

Mona Keijzer trekt huurbevriezing in
Gisteren, 16:25

Rotterdam zet definitieve stap voor behoud Landtong Rozenburg als groene omgeving
Gisteren, 11:21

Investeerders kopen duurdere woningen door nieuwe regels
28 mei, 2:03

DOEN Participaties en Fair Capital Impact Fund investeren in CrowdBuilding
28 mei, 12:00

Stefan Kolen nieuwe directeur Heembouw Architecten
27 mei, 4:14
Ga naar het nieuws-archief
Joost EctorArchitect
Atag Nederland
KUBUS | Specialist in BIM-software
SAPA
Reynaers Aluminium Nederland
Jansen
SAB-profiel bv
Aliplast Aluminium Systems
Kingspan Light & Air
Hagemeister GmbH & Co. KG
ALUCOBOND®
Tarkett BV
Kawneer
Grohe Nederland B.V.
Malaysian Timber Council
OCS | Office Cabling Systems
Swisspearl Nederland
Forster Nederland N.V.
VELUX Commercial Benelux B.V.
Sempergreen
Houthandel van Dam
Aluprof Nederland BV
QbiQ Wall Systems
Forbo Flooring
Schüco Nederland BV
Cedral
Sto Isoned bv
Triflex bv
Gorter Luiken BV
wienerberger
Knauf Insulation
DUCO Ventilation & Sun Control
IsoBouw Systems bv
Mview+
Rockfon (ROCKWOOL B.V.)
Gira Nederland B.V.
Kingspan Geïsoleerde Panelen
GEZE Benelux B.V.
Renson
Metaglas Groep
ABB | Busch-Jaeger
Jung | Hateha B.V.
Knauf B.V.
Saint-Gobain Building Glass Benelux
Faay Vianen B.V.
objectflor
Boon Edam Nederland B.V.
Hunter Douglas Architectural
VOLA Nederland BV
Forbo Eurocol Nederland B.V.
EQUITONE gevelpanelen
Holonite B.V.
AXOR + hansgrohe
FALK®
Tata Steel Colorcoat®
Ontwerpers
Lidmaatschappen
Nieuwsbrieven
Leveranciers
Lidmaatschappen
Adverteren

Architectenweb
Over ons
Contact

© 2002 - 2025 Architectenweb BV / Voorwaarden / Privacy / Disclaimer / Sitemap
Annuleren
OK
Sluiten
Doorgaan
Inloggen
Maak een gratis persoonlijk account aan