De goede kant
10 januari 2023, 9:15
Wacht even, wààt??! Dat was zo ongeveer mijn reactie halverwege het dubbeldikke kerstnummer van Vrij Nederland, vlak na het lezen van het artikel ‘De zesde grote uitstervingsgolf is al aan de gang.’ Op slag was duidelijk dat ik dit nieuwe jaar niet meer met een snedig optimistisch stukje zou kunnen beginnen.
Het artikel is in zekere zin een vervolg op een eerder stuk uit 2016, waarin drie wetenschappers de vraag kregen voorgelegd of de verandering van het klimaat nog te stoppen was. Antwoord: nee. Destijds schokkend nieuws, waardoor het artikel volgens auteur Ed Croonenberg als al te alarmistisch werd afgeserveerd en niet de aandacht kreeg die het verdiende. Zes jaar later denkt inmiddels het merendeel van de wetenschappers er zo over, schrijft Croonenberg. Tijd voor een update.
Het is duidelijk dat het alarmisme is ‘doorgeëvolueerd’, zoals het wordt verwoord. Nieuw zijn de inzichten rondom de naderende tipping points, momenten waarop evenwichten onherstelbaar beschadigd raken en er geen houden meer aan is. Ook dit keer liegen de slotconclusies er bepaald niet om. De Amerikaanse paleontoloog Ward zegt daarin: “De massamigratie als gevolg van voedseltekorten en zeespiegelstijging is nog maar net begonnen. Het zal niet lang meer duren voordat ze de beschaving ontwrichten.” En zijn landgenoot McPherson, evolutionair bioloog, doet er nog een schepje bovenop: “Ik verwacht dat we binnenkort in grote delen van de wereld geen granen als tarwe, maïs en rijst meer zullen kunnen verbouwen. Op dat moment gaat de beschaving ten onder.” Pardon?
Mijn goede voornemens voor het nieuwe jaar waren net in concept klaar. ‘De barricades op voor circulair bouwen’ leek daarin een no-brainer. Maar ja, tegen de achtergrond van een überhaupt toch niet meer te ontlopen klimapocalyps, had dat nog wel zin…? Of moest ik dit artikel begrijpen als een onverholen oproep om de zondvloed maar gewoon te accepteren en snel nog even de bloemetjes buiten te zetten? Nee toch zeker?
Pas na meerdere keren herlezen kwam ik tot de conclusie dat er eigenlijk nauwelijks iets nieuws werd verteld. Al tijdens ‘Parijs’ wisten we dat maximaal anderhalve graad opwarming – geen wetenschappelijk bepaald doel, maar een politiek onderhandelingsresultaat – een illusie is. Een doel dat alleen kan worden gehaald met een collectieve inspanning van de gehele wereldbevolking is geen realistisch doel. Zeker niet als iedereen daarvoor offers zou moeten brengen die merkbaar ten koste gaan van gemak en genot. “In principe beschikken we over alle gereedschappen om het leven op aarde te redden,” zegt Ward dan ook, “maar waarschijnlijk zijn we niet intelligent genoeg om er gebruik van te maken.” Was het eigenlijk niet hoogmoedig om te denken dat mensheid zich plotsklaps collectief zou kunnen verheffen – zelfs met het voortbestaan van de beschaving op het spel? Wie dat voor mogelijk hield heeft de val van Icarus niet begrepen.
Beschavingen komen en gaan. Ook dat wisten de oude Grieken drieduizend jaar geleden al. De grote verschillen met nu geven extra diepte aan onze tragedie. Zo lijkt het waarschijnlijk dat wij, terwijl we er middenin zitten, in staat zijn enigszins te begrijpen wat ons overkomt. Bovendien gaan we niet aan externe factoren ten onder, maar in zekere zin aan het succes van onze eigen soort. En al helemaal wrang: hoewel de signalen werden gezien kwam het inzicht toch te laat – de Club van Rome in de rol van Cassandra.
Er zullen er zijn die in dit soort onheilsprofetieën weldegelijk een alibi voor hernieuwd hedonisme willen zien. Die zullen zich door mij niet laten weerhouden. Maar persoonlijk maak ik een andere afweging. Zelfs als we aannemen dat we inderdaad figureren in de voorlaatste akte van onze beschaving, dan nog zijn er voldoende redenen om de strijd om het klimaat serieuzer te nemen dan ooit. Ten eerste omdat zelfs de best wetenschappelijk onderbouwde voorspelling niet met zekerheid mag worden verward. Ten tweede omdat we weliswaar niet mogen rekenen op een technologische game changer als een deus ex machina, een kantelpunt in ons voordeel, maar we dit evenmin kunnen uitsluiten. Ten derde omdat vertraging uitstel van executie betekent, waarmee de onwaarschijnlijke kans op redding hoe je het wendt of keert toch weer groeit.
En tenslotte: omdat ik uiteindelijk aan de goede kant van de geschiedenis wil staan, zelfs wanneer er niemand meer is die het kan navertellen. Omdat ik er op mijn manier aan bijgedragen wil hebben om het dreigende leed van de generaties aan het eind van deze eeuw, wanneer inmiddels een kleine elf miljard zielen deze planeet bevolken (dat zijn overigens uw kinderen en kleinkinderen, want zelf heb ik er geen), zo veel mogelijk te verzachten. Niet opgeven dus, maar doorpakken: vastberaden blijven proberen om samen optimaal circulair te bouwen. Met de blik op oneindig.
Joost Ector is architect-directeur van Ector Hoogstad Architecten. Voor Architectenweb schrijft Joost Ector iedere maand een column, waarin hij ontwikkelingen die van invloed zijn op het architectenvak van duiding voorziet.