Joost Ector

Ontwerpen tegen de eenzaamheid

6 oktober 2020, 9:15

Dat de tweede golf tot minder ziekenhuisopnames leidt en er vooralsnog minder patiënten op de IC belanden, schijnt twee oorzaken te kennen. De eerste is een verbeterde behandelmethode met virusremmers en bloedverdunners. De tweede is een generatiekloof. Volgens het RIVM waren het vooral jongeren die het virus deze zomer meebrachten uit Zuid-Frankrijk en Spanje om het vervolgens hier te verspreiden op de universiteit, in de kroeg en in huiselijke kring. Ondertussen namen ouderen weinig risico’s en kozen ze voor het voortzetten van hun zelfisolatie. Zo onderstreept de pandemie een samenhang tussen kwetsbaarheid en eenzaamheid die daarvoor al bestond en daarna vermoedelijk zal blijven bestaan. Tenzij we ingrijpen.

De makkelijkste manier om met het vraagstuk rond eenzaamheid bij ouderen om te gaan is om er gewoon niet te lang bij stil te staan. Daarbij worden we geholpen door de beeldvorming in de media en in de reclame. Als je op televisie mensen op leeftijd ziet gaat het vrijwel altijd om een vertekend beeld. Headbangende negentigers op een surfplank, of een honderdjarige die met zijn looprek rondjes loopt door de tuin om geld in te zamelen voor coronazorg; vrijwel altijd zijn het de uitzonderingen die het beeld bepalen. De minder vitale of zelfs pijnlijke gevallen zien we nauwelijks en eenzaamheid onttrekt zich sowieso per definitie aan het oog. Moeilijk te zien, dus makkelijk te vergeten.

Tot een jaar of vijfenzeventig valt het volgens onderzoek allemaal nog best mee. Maar vanaf deze leeftijd voelen ouderen zich significant vaker eenzaam dan andere leeftijdscategorieën; partners overlijden, overige relaties lopen in aantal terug en lichamelijke beperkingen zorgen voor een beperktere keus aan activiteiten en een afnemende actieradius. Boven de tachtig lopen de percentages snel op. Met name mensen die aangewezen zijn op verpleeghuiszorg voelen zich geïsoleerd en alleen. Ook in kwantitatieve zin is het probleem groot: Nederland telt in 2030 ruim 2,1 miljoen vijfenzeventigplussers, ofwel 11,4% van de bevolking. Dit percentage neemt na 2030 niet af; de vergrijzing is geen golf, maar een nieuwe normaal.

Vanzelfsprekend is deze groep nauwelijks nog in staat om het probleem zelf op te lossen. Daarvoor zijn ze afhankelijk van jongere generaties, die dus een dubbele reden hebben om naar een oplossing te zoeken: niet alleen helpen ze de ouderen van nu ermee, ze voorkomen ook dat ze straks zelf in eenzelfde machteloze situatie van afhankelijkheid belanden.

Het roer moet dus om, liefst zo snel mogelijk. We moeten zorgen voor indrukwekkende aantallen levensloopbestendige woningen of appartementen in aangenaam en overdadig groen, gebouwd op de mooiste plekken van de stad, midden in het leven. Plekken die privacy bieden terwijl ze intrinsiek dichtbij zijn – niet alleen in absolute afstand gemeten maar ook in psychologisch opzicht, zodat er een voedingsbodem ontstaat voor overzichtelijke en gemengde gemeenschappen. Inclusieve samenlevingen waar ouderen echt in thuis horen, niet als figurant of toeschouwer maar juist ook als deelnemer. En zo lang mogelijk.

Dit is een organisatievraagstuk en een ontwerpopgave tegelijk. Die opgave van verbinding grijpen we nu al in tal van architectuurprojecten met beide handen aan om de cultuur binnen bedrijven of onderwijsinstellingen hechter te maken door middel van doordachte architectonische kwaliteit. De opgave waar het hier om gaat is een slag complexer, maar daarom ook nóg interessanter: hoe ontwerpen we woonomgevingen waarin we zelfstandigheid combineren met een verleiding tot betekenisvolle interactie? Hoe zorgen we voor meer betrokkenheid tussen bewoners en tegelijkertijd voor relaties met de buitenwereld? Boeiende uitdagingen die uitstekend passen in de grote opgave van onze tijd, en toch hebben we in het debat over de inclusieve stad nog te weinig oog voor ouderen. Wanneer we ze in dat denken de plek toekennen die ze toekomt, begrijpen we ineens ook veel beter dat het begrip inclusiviteit een betekenis moet krijgen van actieve betrokkenheid, ver voorbij het tegengaan van uitsluiting.

De lockdown – hopelijk eenmalig – heeft ons geconfronteerd met een vorm van ‘eenzaamheid light’ die voor velen toch al snel ondraaglijk werd. Daaruit zouden we conclusies moeten trekken. Het wordt hoog tijd om een eind maken met die fixatie op ‘starters’ en ons juist te richten op ‘finishers’. We zijn het ze verplicht, want ze rekenen op ons. En wie verder vooruit durft te kijken naar zijn eigen leven weet dat hij ook zichzelf er een dienst mee bewijst. Wie bovendien zijn blik verbreedt snapt dat we op deze manier de woningmarkt veel effectiever van het slot halen. Door relatief kapitaalkrachtige ouderen aan te zetten tot bewegen stroomt er kapitaal in de markt en ontstaat de schuifruimte waar starters naar zoeken. En langer thuis betekent langer zelfredzaam en dus een ontlasting van de zorg. Als ik goed tel zitten we daarmee minstens op een win-win-win-win-winsituatie.

Joost Ector is architect-directeur van Ector Hoogstad Architecten. Voor Architectenweb schrijft Joost Ector iedere maand een column, waarin hij ontwikkelingen die van invloed zijn op het architectenvak van duiding voorziet.

Trefwoorden

joost ector ouderenhuisvesting ouderenzorg eenzaamheid column coronacrisis pandemie levensloopbestendige woningen

1	Brug door West 8 verbindt stadshart Den Helder met Willemsoord donderdag, 14 augustus
2	Architectenweb Sportzomer: Mark Hereijgers hervond zichzelf na jarenlang obsessief sporten maandag, 11 augustus
3	Architectenweb Sportzomer: roeien brengt Indira van ’t Klooster in contact met de omgeving woensdag, 13 augustus
4	Nieuwe Instituut verwerft archief Aldo en Hannie van Eyck dinsdag, 12 augustus
5	In beeld: Folly Art Norg 2025 vrijdag, 15 augustus

Gerelateerde nieuwsberichten

Tussenconclusie

7 juni 2022

Computer says no

6 september 2022

2023 in tien columns door Joost Ector

25 december 2023

Architectuurkoning

2 mei 2023

Praise the Lord

6 juni 2023

Managementsamenvatting

3 oktober 2023

7 november 2023

5 december 2023

9 januari 2024

6 februari 2024

Hier is over nagedacht

5 maart 2024

Vergrijsd

2 april 2024

De ideale stad

7 mei 2024

Een zekere mate van voortreffelijkheid

3 september 2024

1 oktober 2024

5 november 2024

3 december 2024

7 januari

Ontwerpen voor democratie

4 februari

4 maart

1 april

6 mei

Aan ons zal het niet liggen

3 juni

Ook maar een mens

1 september 2020

Stronteigenwijs

2 juni 2020

De oplossing wordt het volgende probleem

6 mei 2020

Kleine openbaringen

7 april 2020

Op naar een succesvolle crisis

3 maart 2020

Het schaamteloze monument

4 februari 2020

We gaan het oplossen

7 januari 2020

Verleden voltooid

3 december 2019

Faust in Canada

5 november 2019

Het ontroerendste gebouw dat ik ken

1 oktober 2019

De tweede helft

3 september 2019

Liefde in beton gegoten

4 juni 2019

Adopteer een leek

7 mei 2019

Joost Ector: 'We vinden het moeilijk om geld aan onszelf uit te geven'

8 april 2019

Het bijna-gelijk van Baudet

2 april 2019

Want ik geloof

5 maart 2019

Eenvoud

5 februari 2019

De Gele Hesjes tegen de Groene Khmers

8 januari 2019

De erfenis van premier Halsema

4 december 2018

Het eind van het begin

6 november 2018

Laat je niet gek maken

2 oktober 2018

Vergeet het ‘Bilbao-effect’

4 september 2018

Genereuze Architectuur

5 juni 2018

Hoog tijd voor hout

1 mei 2018

Architectuur van bijna niets

3 april 2018

De vergeten groente onder de deugden

6 maart 2018

Aantoonbare architectuur

6 februari 2018

Ik wens je een wild plan

9 januari 2018

De Leefbare Stad

5 december 2017

Smart

7 november 2017

Waarom springen we niet?

3 oktober 2017

Het moet weer eens gezegd

5 september 2017

Varkens

6 juni 2017

De geruststellende domheid van slimme systemen

2 mei 2017

De Zaak Naturalis

4 april 2017

De schijn van duurzaamheid bedriegt

7 maart 2017

Stoïcijnse Schoonheid

7 februari 2017

Tijdbom

10 januari 2017

Ruimte als instrument

6 december 2016

Inclusief is het nieuwe exclusief

1 november 2016

Bouw goed of bouw niet

4 oktober 2016

Geen Nazomerdagdroom

6 september 2016

Help

7 juni 2016

Omdat het kan!

3 mei 2016

Dit komt niet vanzelf goed

5 april 2016

Schouders onder World Expo Rotterdam 2025!

1 maart 2016

Fantastic Voyage

2 februari 2016

Een (on)mogelijk overmorgen

5 januari 2016

Joost Ector start als columnist op Architectenweb.nl

4 januari 2016

Debat over 'renovatie van de volkshuisvesting'

20 oktober 2020

3 november 2020

1 december 2020

5 januari 2021

2 februari 2021

2 maart 2021

Dividend und Verbrechen

6 april 2021

Beloof gouden bergen

4 mei 2021

Open Up!

1 juni 2021

Merci

7 september 2021

AIR lanceert Open Oproep eenzaamheid in Groot IJsselmonde

23 september 2021

Engelengeduld

5 oktober 2021

Herfstdip

2 november 2021

Te af?

7 december 2021

2021 in tien columns door Joost Ector

27 december 2021

Een zorg minder

4 januari 2022

Hoofdletter A

1 februari 2022

Architectural Masters of the Metaverse

1 maart 2022

Op blote knieën naar Groningen

5 april 2022

Klein leed

3 mei 2022

Het nieuwe minimalisme

4 oktober 2022

Geen druppel

1 november 2022

Belgische toestanden

6 december 2022

2022 in tien columns door Joost Ector

27 december 2022

10 januari 2023

7 februari 2023

7 maart 2023

4 april 2023

5 september 2023

Toon alles

Andere nieuwsberichten

In beeld: Folly Art Norg 2025

Gisteren, 11:31

De Drentse folly-expositie bestaat dit keer uit twintig bouwwerken langs een route door het Norger esdorpenlandschap, plus een 21e extra folly die is neergezet in het informatiepunt aan de Dorpshuisstraat.

Brug door West 8 verbindt stadshart Den Helder met Willemsoord

14 augustus, 9:18

Eind juli is in Den Helder de door West 8 ontworpen Nieuwe Brug geopend. De brug voor fietsers en voetgangers vormt een belangrijke schakel in de verbinding tussen de stad en de voormalige scheepswerf Willemsoord.

Architectenweb Sportzomer: roeien brengt Indira van ’t Klooster in contact met de omgeving

13 augustus, 9:16

Architectenweb interviewt deze zomer architecten die naast hun werk fanatiek sporten of een bijzondere sport beoefenen. In de tiende aflevering spreken we met Indira van ’t Klooster, die naast haar werk als directeur van Arcam roeit.

Nieuwe Instituut verwerft archief Aldo en Hannie van Eyck

12 augustus, 9:22

Tot het materiaal dat is toegevoegd aan de Rijkscollectie voor Nederlandse Architectuur en Stedenbouw behoren 23 maquettes van werken als het Burgerweeshuis in Amsterdam, de Pastoor van Arskerk in Den Haag en het Sonsbeekpaviljoen in Arnhem.