Joost Ector
Copyright: Maarten van Haaff
Joost Ector
Copyright: Maarten van Haaff

Verleden voltooid

3 december 2019, 9:27
Pal in het centrum van Eindhoven ligt het VDMA-terrein, vernoemd naar automobielbedrijf Van der Meulen Ansems, dat hier decennialang gevestigd was tot het tien jaar geleden failliet ging. Nadat een eerdere selectieprocedure voor de herontwikkeling van het terrein mislukte, werd eind november eindelijk de winnaar bekendgemaakt van een nieuwe ontwerp- en ontwikkelcompetitie.

Eindhoven is de stad van mijn jeugd. Ik werd er geboren, precies aan de andere kant van de Vestdijk, toen op de plek van het huidige Muziekgebouw en de winkels van de Heuvel Galerie nog het oude Binnenziekenhuis stond (waaraan nu nog de zusterflat op het VDMA-terrein herinnert). Ik ging er naar school en studeerde aan de TU/e. En hoewel ik inmiddels bijna drieëntwintig jaar in Rotterdam woon kom ik er nog steeds wekelijks, om allerlei uiteenlopende redenen waaronder een aantal projecten. Ik voel nog steeds een band.

De plannen voor het VDMA-terrein (voor zover de informatie strekte) stelden me teleur, maar het duurde even tot ik snapte waarom. De gelikte en voorspelbare projectpresentaties waren hooguit een klein deel van de reden. Elk nieuw project wordt tenslotte een icoon en de nieuwe hotspot van de stad, welke stad dan ook. Die teksten kennen we intussen wel. En dat al die beloftes moeten baden in woekerend groen is sinds enkele jaren ook een gegeven. Dat was niet het punt, niet helemaal tenminste. Eerder was het een gevoel dat geen van deze plannen het echte antwoord bevatte op de complexe vraag die de toekomstige ontwikkeling van Eindhoven is – in mijn ogen althans.

In de voorstellen blijft de oorspronkelijke bebouwing veelal gespaard en van nieuwe functies voorzien als makers space of creative hub voor jonge innovatieve bedrijven, bedacht vanuit wat het DNA van Eindhoven heet te zijn: technologie, design en kennis. Er bovenop zijn in alle plannen grote torens of andersoortige volumes getekend met daarin woningen – kennelijk wenselijk of noodzakelijk. Die nieuwe laag doet duidelijk moeite om de grond zo min mogelijk te raken. Alsof de torens zich verontschuldigen voor de manier waarop ze inbreuk maken op wat eronder gebeurt. Dat levert een eigenaardig contrast op. Een benedenwereld die de ‘Eindhovense Laag’ is gedoopt en soms krampachtig probeert om authentiek Eindhovens te blijven; een daarvan losgemaakte bovenwereld die daartoe juist geen enkele aanwijsbare poging doet. Is die riskante spanning de beoogde identiteit van het nieuwe Eindhoven?

Nog steeds staat bij mijn ouders een boek in de kast van de Brabantse fotograaf-chroniqueur Martien Coppens uit 1954 met de eenvoudige titel ‘Eindhoven, groeiende stad’. Je gelooft je ogen niet. Vergroeiende dorpen waarin pas nét alle straten verhard zijn. Het nieuwe opgetilde spoor dat een eind maakt aan de ergernis en het gevaar van de vele overgangen. De enorme fabrieksgebouwen die als grote molochs (het woord was zelden zo toepasselijk) boven de verdere bebouwing uitsteken. Het is een beeldverslag van een onvervalste groeistuip, die resulteerde in typisch Eindhovense tegenstellingen. Een ongewoon uitgestrekte groene stad met weinig hoogte en een onopmerkelijk centrum. Een zee van een steen geworden eenvoud waaraan net weer iets later een paar hyper specifieke nieuwe gebouwen zoals het Evoluon en de Bijenkorf een identiteit verschaften. De onvervalst Brabantse thuisbasis van een wereldspeler in elektronica.

De stad staat nu aan het begin van een nieuwe spurt. De spin-off van ‘de kumpenie’ heeft geleid tot Brainport Eindhoven, met ongekende bedrijvigheid en economische dynamiek als gevolg. Natuurlijk leidt dat opnieuw tot verandering. Maar zoals gebleken is: radicale, dramatische verandering hóórt bij Eindhoven, misschien wel meer dan bij enige andere stad in Nederland. Of de ingeslagen weg in stedenbouwkundig opzicht de juiste is zal moeten blijken, maar het is in ieder geval een heldere keuze.

Waar het wringt is natuurlijk bij mezelf. Meer dan twintig jaar woon ik al niet meer in Brabant. In de tussentijd is de wereld veranderd en veranderde de stad van mijn jeugd mee, groeide uit van een geruststellend dorps aanvoelende industriestad tot een internationaal toonaangevend centrum van kennis en innovatie. Diep in mijn hart hoopte ik, tegen beter weten in, dat alles zou blijven zoals het was. Zoals ik het had achtergelaten, zonder me te realiseren dat je die zin niet voor niets automatisch formuleert in de voltooid verleden tijd.

Ik voel een klein beetje schaamte nu ik me realiseer dat ik onbewust een hele stad als het ware in gijzeling hield om voor mezelf een schijnveiligheid te bewaren. Als ontwerper hoor je tenslotte voorvechter van de vooruitgang te zijn en wars van nostalgie. Ik moet ook toegeven: loslaten is niet mijn sterkste kant. Maar inmiddels is het overduidelijk tijd geworden voor een hernieuwde relatie met een vertrouwde plek. Eigenlijk ook een mooi moment, een keerpunt met nieuw toekomstperspectief.


Joost Ector is architect-directeur van Ector Hoogstad Architecten. Voor Architectenweb schrijft Joost Ector iedere maand een column, waarin hij ontwikkelingen die van invloed zijn op het architectenvak van duiding voorziet.

Trefwoorden

eindhoven vdma-terrein joost ector column