Joost Ector

Even ontspannen

9 januari, 9:00

Een van mijn huidige projecten, een uitbreiding voor een rijksmonument, biedt eigenlijk alle aanleiding. Maar zodra ik het probeer gaat het mis. Keer op keer sluipen er bogen – soms rondbogen, soms korfbogen – in de inmiddels lange reeks gevelvarianten. Om kort daarna weer te sneuvelen. Het lukt me gewoon niet om ze te rechtvaardigen of zelfs maar serieus te nemen. Tijd voor wat zelfonderzoek.

Een jeugdtrauma misschien? Als propedeusestudent, een onbeschreven blad zonder enig architectonisch referentiekader behalve de gebouwen uit mijn dagelijks leven, tekende ik in mijn allereerste ontwerpopdrachtje gevelopeningen met segmentbogen. Dat bleek duidelijk niet de bedoeling. Hoon was mijn deel, van zowel docent als medestudenten. “Anton Pieckerig,” was het harde oordeel. Resultaatgerichte leerling als ik was keek ik voortaan wel uit.

Later besefte ik dat ik mijn onbenullige boogjes tekende in de nasleep van de verontwaardiging rondom de postmoderne gebouwontwerpen van mensen als Robert Venturi, Michael Graves, James Stirling en Charles Moore. Met hun provocatieve, kleurrijke en humorvolle architectuur, vrijelijk geïnspireerd door drie millennia architectuurgeschiedenis, schopten zij hard tegen de dogma’s en de schenen van hardcore modernisten. Dat ze dit deden op een uiterst geïnformeerde, intelligente manier ontging de gepikeerde vakbroeders. Die wisten het zeker: postmodernisme was een respectloze en tot mislukken gedoemde dwaling.

Tegelijkertijd voorspelden postmoderne filosofen destijds vlijmscherp onze huidige post-truth maatschappij waarin ook architectuurstijlen, zelfs de meest dwingende en – eigentijdser geformuleerd – toxische, niet meer bleken dan ook maar gewoon een mening. En nu is dus gewoon alle architectuur postmodern, zo zien we aan de enorme breedte en diversiteit in het werk van de hedendaagse avant-garde. Betekent dit dat voortaan weer alles mag? Kleur, decoratie, citaten, ornamenten, eclectiek, collage, alles? Inderdaad ja. Maar… daarmee is niet alles automatisch interessant.

Inmiddels duiken overal bogen op. Soms als symbiotisch onderdeel van een doorwrocht ontwerp, vaker als makkelijk middel voor een eigentijdse positionering en dan meestal veel minder overtuigend. Want dat is het probleem: je kan eigenlijk niet zomaar klakkeloos een boogje tekenen. Ik bedoel: het kan wel en het mag natuurlijk ook en er kraait meestal geen haan naar. Maar een boog die écht iets zinnigs te vertellen heeft, voor ontwikkelde ontvangers bedoel ik dan, vraagt om meer.

De boog kent, evenals zijn driedimensionale broers gewelf en koepel, een illustere geschiedenis. Ooit waren ze een zeer economische manier om zwaartekracht en openheid te combineren. Op grotere schaal zijn ze dat nog steeds, op de kleine al lang niet meer. Wie nu boogjes kiest doet dit vanuit ambities in ambachtelijkheid, ofwel vanwege expressie en betekenis. Want na tal van eeuwen kent de boog een fijn vertakte familiestamboom, met naast de eerdergenoemde ook verwanten als spitsboog, ellipsboog, paraboolboog, ogiefboog, hoefijzerboog, allerhande tootbogen, combinatievormen en ga zo maar door. Allemaal met eigen connotaties in geografie, betekenis, tijdvak, religieuze affiliaties en tal van andere aspecten.

Maar waarom krijg ik nou geen bogen uit mijn muis? Twee redenen. Louis Kahn legde uit dat bakstenen nog steeds bij voorkeur een boog vormen, maar dat het inmiddels onzinnig duur is om ze dat kunstje nog op te laten voeren. Bogen van nu zijn nep, gefiguurzaagd, of van beton, dat (opnieuw Kahn) graag graniet wil zijn maar zelf ook wel weet dat dat te hoog gegrepen is. Dat het hele eerlijkheidsbeginsel in de architectuur, zeker de postmoderne, al lang failliet is realiseer ik me natuurlijk terdege.

Belangrijker is dat ik merk hoezeer je een grootmeester moet zijn om effectief en doelgericht te kunnen spelen met de oneindige nuances in geur, smaak en klank van die rijkdom aan uiterst beladen boogvormen. En vervolgens valt het allemaal nog bepaald niet vanzelf op zijn plek. Je moet precies weten wat je doet om een boog goed te laten landen of de juiste verhoudingen te vinden. Het is, zoals premoderne architecten zeer goed wisten, een taal, die pas betekenis heeft als hij vloeiend wordt beheerst.

Mij lukt het niet; het ziet er altijd uit als een ongemakkelijke pastiche, nooit als een prikkelend tegendraads statement en al helemaal niet als iets dat evident klopt. Sommige collega’s hebben hetzelfde probleem, constateer ik. Ze lijken te denken dat je stijl zomaar kunt inwisselen voor styling, rommelen er lustig op los (als experimenteerdrift beschouwd valt dat op zich te prijzen) en maken er minstens net zo’n potje van als ik. Maar verbazingwekkend genoeg lijkt het ze niet te deren dat ze niets anders produceren dan visserslatijn. Hun tekeningen eindigen niet in de prullenbak, maar op de bouwplaats. Daar pas ik voor.

Nu de hamvraag. Is dit alles belangrijk of überhaupt zelfs maar interessant? Nee, niet echt, is het eerlijke, postmoderne antwoord. Of beter: dat bepaalt u natuurlijk zelf. Maar in het niemandsland tussen een ontgoochelend ‘23 en een onheilspellend ’24 bleek vrijblijvend mijmeren over onbelangrijke maar tevens onschuldige onderwerpen nog helemaal niet zo’n slechte manier om te ontspannen.

https://www.youtube.com/watch?v=dXRr2ZzUgVI&t=4s

Joost Ector is architect-directeur van Ector Hoogstad Architecten. Voor Architectenweb schrijft Joost Ector iedere maand een column, waarin hij ontwikkelingen die van invloed zijn op het architectenvak van duiding voorziet.

Trefwoorden

column postmodernisme rondbogen rondboog joost ector boog bogen

1	Woontorens The Grace worden lager dan gepland vrijdag, 26 april
2	NOAHH presenteert opgeleverde Villa Vaartjes in Almere Oosterwold dinsdag, 23 april
3	Den Haag deelt ontwikkelvisie voor gebied rond centraal station dinsdag, 23 april
4	Rijksmonumentaal Jachtslot Mookerheide heropend na restauratie door 1meter98 maandag, 22 april
5	Studio Modijefsky ontwerpt koekmakerij als wonderwinkel woensdag, 24 april

Even ontspannen

Trefwoorden

Best gelezen

Gerelateerde nieuwsberichten

Andere nieuwsberichten

Woontoren voor jongeren op Oostenburg vormt roestbruin accent langs het spoor

EU Mies Award 2024 voor studiepaviljoen Technische Universiteit Braunschweig

Sofie De Caigny nieuwe voorzitter Commissie Omgevingskwaliteit en Cultureel Erfgoed Rotterdam

Podcasts en publicatie over realiseren ruimtelijke kwaliteit bij stedelijke ontwikkeling

Woontorens The Grace worden lager dan gepland

Tweede Kamer neemt nieuwe huurwet aan

Brabant gaat door met stikstofaanpak en ziet op termijn ruimte

Kamer wil ‘tochtkorting’ voor huurder slecht geïsoleerde woning

Provincie Friesland en gemeenten weer op één lijn over woningbouw

Vastgoedadviseur: winkelleegstand binnensteden loopt op