Joost Ector
Copyright: Maarten van Haaff

Concaaf

6 mei, 9:45
Nee hoor, geen typefout. Dit stukje gaat namelijk niet over de verkiezing van de nieuwe paus, maar over een bijzonder architectonisch fenomeen. Wie de beeldtaal van de hedendaagse architectuur enigszins volgt komt het weer steeds vaker tegen: de holle gevel.

Die is weer helemaal in de mode. Ineens kiezen architecten voor een fraaie bocht naar binnen in plaats van een inwendige hoek. Grote gebaren worden ontdaan van hun rechtlijnigheid, niet door ze op te breken of te laten opbollen, maar door een zachte inwaartse curve. Balkons en dakranden krijgen ritmes van zachte golfjes mee en vlakken worden plastisch gemaakt door cannelures die voor een mooi schaduwspel zorgen.

Wat ermee wordt bereikt is het tegendeel van de afwerende spierballentaal die convexe vormen kenmerkt. Concave vormen zijn juist ontspannen, joyeus als opgehangen slingers. Ze ontmoeten elkaar in vrolijke punten die doen denken aan glimlachende mondhoeken. Daarmee hebben concave vormen iets geruststellends, zijn ze de vriendelijkheid zelve. Ze zijn ook heerlijk irrationeel, tegendraads haast. Want holle gevels kosten, economische gezien, veel materiaal terwijl ze weinig inhoud opleveren. Letterlijk dan. En wat ook zo eigenaardig is: hol gebogen vormen komen voor in talloze interieurs, terwijl we ze dan nauwelijks aandacht geven. Maar eenmaal naar buiten gericht zijn ze ineens bijzonder. Vreemd toch?

Ik ontdekte een prachtige holle gevel in het wild, misschien wel mijn favoriet tot nu toe. Geen hedendaagse, maar een historische. In Noto, op Sicilië, een stadje dat na de verwoestende aardbeving van 1693 in barokstijl werd herbouwd. Het nieuwe Noto is een juweel met symmetrieassen, palazzi, pleintjes en verbazingwekkend veel kerken. Midden in het centrum loopt de Via Corrado Nicolaci behoorlijk steil omhoog om met barokke precisie loodrecht te eindigen op de voorgevel van de Chiesa di Montevergine.

In die gevel, gemaakt van prachtig goudgele lokale natuursteen, zijn twee kleine klokkentorentjes verbonden door middel van een concave halve cirkel. Die vorm werkt als tegenhanger van de straat ertegenover en maakt ruimte voor een trap verder omhoog naar de entree. Het kerkje, ontworpen door de Siciliaan Vincenzo Sinatra (1707-1765), is een bescheiden meesterwerk, groots in eenvoud en effectiviteit.

Holle gevels zijn inderdaad een uitvinding van de barok. Vooral Francesco Borromini (1599-1667) experimenteerde ermee om de classicistische vormentaal te innoveren. In zijn ‘Opus Architectonicum’ schrijft hij het middel niet alleen in te zetten als ornament maar vooral om hiermee zijn gebouwen te laten ademen en ze dynamisch te laten interacteren met de omringende ruimte. De indrukwekkende concave gevel van zijn Oratorio dei Filippini in Rome omschrijft hij als een menselijk lichaam met open armen, klaar om iedereen bij binnenkomst te omhelzen.

Daarmee is Borromini een van de allereerste architecten die reflecteerde op een gebouw als een handelend subject dat beweegt, benadert en aanspreekt, en waarvan de architect de ziel en de essentie in materie moet zien te vangen. Vergelijkbaar met de manier waarop wij ontwerpers er ook nu nog graag over spreken. Borromini laat zich niet beperken door oude compositorische regels of conventionele schoonheidsidealen, maar gebruikt ingenieuze, complexe geometrie om expressieve ruimtelijk-spirituele ervaringen teweeg te brengen. Hij was daarmee een cruciale figuur in de ontwikkeling van architectuur als autonome kunstvorm in de moderne zin van het woord. Architectuur die niet alleen wil dienen, imponeren en verblinden, maar die ook wil omarmen, raken en betekenis wil hebben.

Vaak wordt de barok beschouwd als een gevolg van de Contrareformatie. Kunst moest, zo bepaalde het Concilie van Trente, helpen om Bijbelverhalen invoelbaarder en emotioneel indringender te maken. Om zo meer zieltjes te winnen. Het verhaal is goed, we moeten het gewoon beter vertellen – zoiets. Helaas was het uiteindelijk niet de psychologische fijnzinnigheid van Borromini die prevaleerde, maar schalt ‘habemus papam’ naar verwachting binnen enkele dagen over het theatrale en megalomane Sint Pietersplein van zijn grote rivaal Bernini.

Zijn we toch nog bij het conclaaf beland… Niet helemaal per ongeluk hoor. Al gaat het natuurlijk nergens over wat ze daar weer gaan uitspoken in die Sixtijnse kapel. Ik durf nu al te voorspellen: de nieuwe paus wordt een oude man in een witte jurk die eindeloos praat over liefde zonder de consequenties van zijn eigen woorden te willen accepteren.

Het valt me met de dag moeilijker om vertrouwen te blijven houden in goden of hun plaatsvervangers, in wereldleiders, instituties, coalities of de stem van het volk. Gelukkig hebben we de kunst nog, denk ik steeds vaker. En hebben we van mensen als Borromini geleerd dat geloof, hoop en liefde ook gewoon kunnen schuilgaan in een gebogen geveltje. En daarvan zien we er gelukkig weer steeds meer.
 
 
Joost Ector is architect-directeur van Ector Hoogstad Architecten. Voor Architectenweb schrijft Joost Ector iedere maand een column, waarin hij ontwikkelingen die van invloed zijn op het architectenvak van duiding voorziet.

Trefwoorden

joost ector vincenzo sinatra francesco borromini concaaf barok column

Gerelateerde nieuwsberichten

Gerelateerde video's

Andere nieuwsberichten

CPO meer&deel grote winnaar Dirk Roosenburgprijs 2025
17 oktober, 3:37

Gedetailleerde 3D-geprinte maquette toont ruimtelijke ontwikkeling Amsterdam
17 oktober, 2:56

Woongebouwen door VdpArchitecten vormen nieuwe 'voorkant' Groningse Oosterparkwijk
17 oktober, 1:48

Het Cultuurfonds kent subsidie toe aan biobased paviljoen voor Amsterdamse Bos ontworpen door Space Encounters
17 oktober, 11:07

Sweco neemt groot Belgisch architectenbureau over
17 oktober, 4:23

IMF: geen forse huizenprijsdaling bij einde hypotheekrenteaftrek
17 oktober, 12:14

EIB: 75.000 nieuwe voltijdse arbeidskrachten nodig in de bouw
17 oktober, 10:11

Groningen worstelt met afronding dertig kilometer lang fietspad naar Assen
16 oktober, 3:25

PBL: minimaal 150.000 hectare meer natuur nodig in 2050
16 oktober, 11:37

Afaina de Jong wint Amsterdamprijs voor de Kunst 2025
15 oktober, 3:19
Ga naar het nieuws-archief
Joost EctorArchitect
ATAG Nederland
KUBUS | Specialist in BIM-software
SAPA
Reynaers Aluminium Nederland
Jansen
SAB-profiel bv
Aliplast Aluminium Systems
Kingspan Light & Air
Hagemeister GmbH & Co. KG
ALUCOBOND®
Tarkett BV
Kawneer
Grohe Nederland B.V.
Malaysian Timber Council
OCS | Office Cabling Systems
Swisspearl Nederland
Forster Nederland N.V.
VELUX Commercial Benelux B.V.
Sempergreen
Houthandel van Dam
Aluprof Nederland BV
QbiQ Wall Systems
Forbo Flooring
Schüco Nederland BV
Cedral
Sto Isoned bv
Triflex bv
Gorter Luiken BV
wienerberger
Knauf Insulation
DUCO Ventilation & Sun Control
BEWI IsoBouw
Mview+
Rockfon (ROCKWOOL B.V.)
Gira Nederland B.V.
Kingspan Geïsoleerde Panelen
GEZE Benelux B.V.
Renson
Metaglas Groep
ABB | Busch-Jaeger
Jung | Hateha B.V.
Knauf B.V.
Saint-Gobain Glass Benelux
Faay Vianen B.V.
objectflor
Boon Edam Nederland B.V.
Hunter Douglas Architectural
VOLA Nederland BV
Forbo Eurocol Nederland B.V.
EQUITONE gevelpanelen
Holonite B.V.
AXOR + hansgrohe
Tata Steel Colorcoat®
Ontwerpers
Lidmaatschappen
Nieuwsbrieven
Leveranciers
Lidmaatschappen
Adverteren

Architectenweb
Over ons
Contact

© 2002 - 2025 Architectenweb BV / Voorwaarden / Privacy / Disclaimer / Sitemap
Annuleren
OK
Sluiten
Doorgaan
Inloggen
Maak een gratis persoonlijk account aan