Joost Ector

De mythe van de architect

2 december, 9:00

Dit is ‘m dan, mijn honderdste en laatste column voor Architectenweb. Na tien jaar zwaai ik af. Michiel van Raaij, hoofdredacteur van deze site, vroeg zich af waarom en kwam langs voor het opnemen van een podcastinterview waarin ik dat uitleg. Ter voorbereiding stuurde hij een lange lijst met vragen. Aan twee daarvan, misschien wel de meest intrigerende, kwamen we niet toe. Heb je, wilde Michiel weten, in de loop der jaren de positie van de architect zien verzwakken? En wat is daaraan te doen? Mooie thema’s voor dit sluitstuk, dacht ik meteen.

Het hoeft niet te verbazen dat in tijden van globalisering, digitalisering en verduurzaming ook de positie van de architect verandert. Gebouwen zijn steeds nadrukkelijker beleggingsobjecten geworden en daarom vragen opdrachtgevers om opbrengstmaximalisatie en risicobeheersing. Efficiency in ruimtegebruik, in bouwtechnische en energetische prestaties en in bouwmethoden wordt steeds belangrijker. Tekeningen hebben daarbij plaatsgemaakt voor multidimensionale digitale modellen die steeds meer informatie bevatten. Steeds vaker zijn het niet alleen mensen maar ook algoritmes die deze modellen genereren. Circulariteit maakt bouwen inmiddels tot het choreograferen van een materialenballet dat liefst zonder enige vorm van verlies en zo traag mogelijk door de ruimte beweegt.

Laten we aannemen dat wij architecten niet egoïstisch zijn. Dat uiteindelijk niet onze eigen positie, maar vooral de toekomst van de architectuur ons ter harte gaat. Dan zijn zorgen onnodig, denk ik. Elke waarlijk democratische samenleving zal altijd streven naar de best denkbare omstandigheden voor zoveel mogelijk mensen. Naar prettige, bruikbare en gezonde gebouwen die de zintuigen strelen en het brein uitdagen. Een doordacht, integraal, betekenisvol, schitterend ontwerp blijft daarvoor altijd onmisbaar. Alleen… wie gaat het maken?

De klus wordt steeds complexer. Daarom lijdt het ook geen twijfel dat wie hem succesvol weet te klaren niet voor zijn positie – of beloning – hoeft te vrezen. Voor echte systeemdenkers met strategisch inzicht, sociaal en politiek behendig, technisch begaafd, artistiek briljant, in staat om overzicht te bewaren én om alles samen te brengen in een coherent en consistent geheel – een échte synthese – ligt de toekomst van de architectuur voor het oprapen.

Alleen hebben we het dan vermoedelijk niet langer meer over één persoon, maar over een team van specialisten. Voor mij staat vast dat zo’n team het beste kan worden aangevoerd door een ontwerper en niet door een manager, al heeft-ie honderd peperdure cursussen design thinking achter de rug. Maar of we hem architect moeten blijven noemen…?

Het grootste gevaar voor de positie van de architect is de architect zelf. Of om preciezer te zijn: de mythe van de architect. Het romantische idee van de autonome, geniale eenling die eigenhandig de wereld vormgeeft, bestaat inmiddels vooral nog uit gewoonte en gemakzucht. Het blijft verleidelijk, zeker, en het communiceert makkelijk. Het verklaart fascinaties voor schetsen op bierviltjes, meesterwerken, iconen en visioenen. Maar het is ook misleidend, omdat het suggereert dat het oude model nog steeds het ijkpunt zou kunnen of moeten zijn.

In werkelijkheid hebben de meest succesvolle bureaus van vandaag hun succes zelden uitsluitend te danken aan één uitzonderlijk individu, maar aan een organisatie die begrijpt hoe ontwerpen tegenwoordig werkt: collectief, interdisciplinair, technisch geavanceerd, procesmatig volwassen. Verwarrend is wel dat ook zij hun vaandeldragers graag volgens de mythe blijven presenteren. Die werkt immers onverminderd goed bij marketing, lezingen, interviews en feestelijke openingen, en vindt dankbaar gehoor bij beleidsmakers, architectuurfans, studenten en het grote publiek. Maar voor wie zich laat afleiden door de façade blijft de essentie buiten beeld.

En daar zit het risico. Een deel van de architecten ziet alleen die façade en zoekt ten onrechte de weg vooruit in een terugkeer naar het archetype. Denkt dat we met meer autonomie, een uitgesprokener signatuur of een heroïsch gebaar de toekomst wel weer in het gareel krijgen – mits natuurlijk de economie grondig wordt hervormd, de samenleving schoonheid (waarover zoals bekend te twisten valt) opnieuw weet te waarderen en de overheid architectuur eindelijk weer centraal stelt. Maar hoe begrijpelijk het misschien ook is: wie zich laat leiden door nostalgie en het verlangen naar een voorbij verleden marginaliseert zichzelf – ongeacht talent of goede bedoelingen – en eindigt aan de zijlijn.

Ondertussen maakt het vakgebied een natuurlijke, divergente evolutie door. Daarbij ontstaan nieuwe rollen, nieuwe specialisaties en nieuwe bijdragen in andere vormen. Dat maakt het veld uiteindelijk juist rijker. Het oude begrip ‘architect’ verandert gaandeweg in een bredere rolverzameling, en hoe al die functies straks moeten heten is volledig secundair. Wie ondernemerschap toont en als teamspeler verantwoordelijkheid neemt voor synthese, voor samenhang, voor de ruimtelijke vertaling van maatschappelijke opgaven en voor betekenis, hoort erbij. Wordt gezochter en invloedrijker dan ooit – dat is wat ik stellig geloof.

Behalve waarom ik nu stop wilde Michiel ook weten waarom ik toentertijd met deze column wilde starten. In de podcast vertel ik dat ik zocht naar een stok achter de deur bij het nadenken over mijn architect-zijn, ook om tot afgeronde, presentabele denkbeelden te komen. De andere helft van mijn motivatie was minder egocentrisch (maar wel een beetje grootmoedig) en heb ik bewust bewaard voor deze slotalinea. Wat ik vooral wilde was bijdragen aan de zelfreflectie binnen ons vakgebied. In het belang van de weerbaarheid van ‘de architect’ en, uiteindelijk, van de architectuur zelf.

En nu is het af, in deze vorm en op deze plaats althans. Bedankt allemaal – jullie waren met veel meer dan ik ooit had verwacht – voor het lezen, voor alle aandacht en alle waardering. En ongetwijfeld tot ziens!

Joost Ector is architect-directeur van Ector Hoogstad Architecten. Voor Architectenweb schrijft Joost Ector iedere maand een column, waarin hij ontwikkelingen die van invloed zijn op het architectenvak van duiding voorziet.

Trefwoorden

mythe teamwork column synthese joost ector

1	Gemeente Haarlemmermeer kiest plan Ons Erf voor deelgebied Lincolnpark Hoofddorp woensdag, 3 december
2	De mythe van de architect dinsdag, 2 december
3	Veel Nederlandse winnaars bij de Archello Awards 2025 dinsdag, 2 december
4	Ibelings van Tilburg geeft boerderij met monumentale schuur in Zoetermeer woonbestemming dinsdag, 2 december
5	Nederlands Fotomuseum toont fotografische verbeelding van Rotterdam dinsdag, 2 december

Gerelateerde nieuwsberichten

Column

Schoonheid behoeft geen revanche

4 november

Column

We verdienen betere pers

7 oktober

Column

Ik laat me graag overtuigen

2 september

Column

Aan ons zal het niet liggen

3 juni

6 mei

1 april

4 maart

Ontwerpen voor democratie

4 februari

7 januari

3 december 2024

5 november 2024

1 oktober 2024

Een zekere mate van voortreffelijkheid

3 september 2024

Woontop

4 juni 2024

De ideale stad

7 mei 2024

Vergrijsd

2 april 2024

Hier is over nagedacht

5 maart 2024

6 februari 2024

9 januari 2024

5 december 2023

7 november 2023

Managementsamenvatting

3 oktober 2023

5 september 2023

6 juni 2023

2 mei 2023

4 april 2023

7 maart 2023

7 februari 2023

10 januari 2023

6 december 2022

1 november 2022

Het nieuwe minimalisme

4 oktober 2022

Computer says no

6 september 2022

Tussenconclusie

7 juni 2022

Klein leed

3 mei 2022

Op blote knieën naar Groningen

5 april 2022

Architectural Masters of the Metaverse

1 maart 2022

1 februari 2022

4 januari 2022

7 december 2021

2 november 2021

5 oktober 2021

7 september 2021

1 juni 2021

4 mei 2021

Dividend und Verbrechen

6 april 2021

2 maart 2021

2 februari 2021

5 januari 2021

1 december 2020

3 november 2020

Ontwerpen tegen de eenzaamheid

6 oktober 2020

Ook maar een mens

1 september 2020

Stronteigenwijs

2 juni 2020

De oplossing wordt het volgende probleem

6 mei 2020

Kleine openbaringen

7 april 2020

Op naar een succesvolle crisis

3 maart 2020

Het schaamteloze monument

4 februari 2020

We gaan het oplossen

7 januari 2020

Verleden voltooid

3 december 2019

Faust in Canada

5 november 2019

Het ontroerendste gebouw dat ik ken

1 oktober 2019

De tweede helft

3 september 2019

Liefde in beton gegoten

4 juni 2019

Adopteer een leek

7 mei 2019

Toon alles

Gerelateerde podcasts

Gesprek met Joost Ector over het ontwerpen van ontmoetingen

4 december

Andere nieuwsberichten

Amsterdam schrijft architectenprijsvraag uit voor nieuwbouw theater De Meervaart

5 december, 4:45

Behalve het nieuwe gebouw, dat in een hoek van de Sloterplas komt te staan, behelst de prijsvraag ook een herinrichting van de zuidwestoever van het meer.

Barcode Architects presenteert opgeleverd stadskantoor van Dresden

5 december, 2:53

Het door Barcode Architects en Tchoban Voss Architekten ontworpen stadskantoor van Dresden is geopend. Het 34.000 vierkante meter omvattend gebouw maakt deel uit van de vernieuwing van het Ferdinandplatz in het centrum van de Duitse stad.

MIX architectuur en MAAK space ontwerpen landschappelijk woonveld in Leidschendam

5 december, 1:45

MIX architectuur en MAAK space ontwierpen in opdracht van ontwikkelaar Blauwhoed een landschappelijk woonveld met 64 grondgebonden woningen dat onderdeel is van de gebiedsontwikkeling Vlietvoorde in Leidschendam.

Nieuwbouw Algemeen Ziekenhuis Diest in gebruik genomen

5 december, 11:55

Het door archipelago ontworpen gebouw wordt omringd door groen, een conditie waarvan gebruik is gemaakt door veel uitzicht te creëren. Ook is op het maaiveld een colonnade gerealiseerd, die de overgang van binnen naar buiten verzacht.