Joost Ector

Te af?

7 december 2021, 9:15

Aan het eind van wat het blue hour zou zijn geweest op een minder troosteloze zaterdag bereikten we het Rotterdamse Museumpark. Rondom het nieuwe Depotgebouw, pas enige dagen daarvoor geopend, was een kleine menigte in de weer met hun telefoons om tegelijk zichzelf, de kleurrijke projecties van Pipilotti Rist en de skyline van de stad te vereeuwigen, zoals ze weerkaatsten in de gevels van het gebouw. Wij wandelden verder, over de altijd weer wonderlijke boogbrug, naar onze bestemming aan de andere kant van het park.

Daar, in de Kunsthal, werd vlak voor de nieuwe lockdown de tentoonstelling Calder Now geopend. Terwijl een van de sprekers tijdens het officiële gedeelte van de bijeenkomst verwoede pogingen deed om zo veel mogelijk actuele woke thema’s te verbinden aan het onschuldige oeuvre van Alexander Calder dwaalden mijn gedachten af. Zittend in het auditorium werd ik opnieuw, misschien wel heviger dan ooit, gegrepen door dit magistrale gebouw, dat volgend jaar alweer dertig jaar bestaat.

Ten tijde van de opening was ik derdejaars architectuurstudent in Eindhoven. Tot dan had ik braaf mijn colleges gevolgd en mijn ontwerpopdrachten tot een relatief goed eind gebracht. Zoals veel van mijn medestudenten wist ik niet waar ik eigenlijk aan begonnen was; een architectonisch referentiekader had ik nauwelijks en wat we aan architectuurgeschiedenis voorgeschoteld kregen – de geijkte modernistische canon, aangevuld met wat Engelse hightech – viel weliswaar in vruchtbare aarde, maar wist vooralsnog niet te ontkiemen. En toen was daar de Kunsthal.

We voelden instinctief, weet ik nog, hoe spannend het ontwerp was. Het was fris, brutaal en heel anders dan wat we tot nog toe toegediend gekregen hadden: tot een spiraal gevouwen vloeren, complexe doorsneden en doorsnijdingen, uitdagende constructies, provocatieve materiaalcombinaties, ga zo maar door. Het gebouwde resultaat maakte alle beloftes bovendien meer dan waar! Het gebouw was ingewikkeld, ingenieus, mateloos creatief en zelfs in werkelijkheid cryptisch en moeilijk te doorgronden. Net als de prikkelende manier waarop de architect erover sprak en schreef. Daarom lazen we Delirious New York, even later S,M,L,XL en in het verlengde ervan de werken van Deleuze en Debord. Niet dat we er echt iets van begrepen, maar dat hinderde niet. Waar het om ging was dat we geïnspireerd waren. En ik merkte nu, eerst zittend in het auditorium, later wandelend door de geslaagde tentoonstelling, waarin werken van Calder worden gecombineerd met die van een reeks hedendaagse kunstenaars, dat ik dat nog steeds ben. Het gebouw raakt bij mij nog altijd een snaar. Het was een weldadig bezoek.

Daags erna pakte ik voor het eerst sinds tijden S,M,L,XL er weer eens bij om voor de zoveelste keer de tekeningen en de foto’s te bestuderen. Maar wat me deze keer nog meer trof was de toon waarop Rem Koolhaas in de vroege jaren negentig schreef over Rotterdam, toen opnieuw ‘zijn’ stad. Rotterdam was de ‘doorsnee verwoeste en herbouwde naoorlogse Europese stad’, waarin de intellectuelen verwikkeld waren in een strijd tussen traditionalisme en modernisme. Ondertussen werden de rauwheid en de leegte omarmd door de bevolking, die dankbaar gebruik maakte van de afwezigheid van historische restricties. Rotterdam als de stad van het experiment, die zijn ‘gecombineerde reputatie voor zowel naïviteit als mogelijkheden’ weet uit te buiten.

Sindsdien vraag ik me af: zijn we nog die stad? Feyenoord City is gesneuveld. Hopelijk weet de voorgenomen derde stadsbrug die klap te overleven. Rondom M4H blijft het stiller dan gehoopt. Het debat over de toekomst van de stad gaat hooguit nog over verdichting, bouwhoogte, woningaantallen, oppervlakkige vergroening en haalbaarheid, maar wordt niet meer op het scherpst van de snede gevoerd. Gezien al onze urgente maatschappelijke uitdagingen zou je juist nu doortastendheid en structureel andere oplossingen verwachten – revolutionaire nieuwe typologieën, échte duurzame innovaties. Ooit blonken we hierin uit. Is Rotterdam inmiddels soms te af om nog brutaal en radicaal, groots en meeslepend te denken?

Gelukkig wint een van de meest visionaire nieuwe ideeën van de laatste jaren – dat voor de overkluizing van de A20 tot ‘Rotterdamse Berg’ – langzaam momentum, en hopelijk wordt het door de volgende coalitie breed omarmd. De impressies zien er nog wat al te ongevaarlijk uit, maar dat het voorstel uit dezelfde koker komt als het nieuwe Depotgebouw geeft hoop. Je zou er bijna door in de verleiding komen om alsnog op een andere manier naar onze nieuwste icoon te kijken. Wellicht beoogt die toch meer te zijn dan ’s werelds eerste publiek toegankelijke kunstdepot, een oppervlakkige selfiemachine of slapstick architecture (volgens architectuurcriticus Oliver Wainwright in The Guardian). Misschien wordt ons – impliciet, maar vast niet per ongeluk – een spiegel voorgehouden. Een lachspiegel zelfs. Die combinatie van zelfreflectie en -relativering kan Rotterdam goed gebruiken.

Joost Ector is architect-directeur van Ector Hoogstad Architecten. Voor Architectenweb schrijft Joost Ector iedere maand een column, waarin hij ontwikkelingen die van invloed zijn op het architectenvak van duiding voorziet.

Trefwoorden

rotterdam column joost ector kunsthal

1	Porseleinen Toren in ontwikkelgebied Nieuw Delft officieel geopend vrijdag, 19 april
2	Marc Koehler Architects presenteert ensemble van zes gebouwen in Buiksloterham donderdag, 18 april
3	NOAHH presenteert opgeleverde Villa Vaartjes in Almere Oosterwold dinsdag, 23 april
4	Rijksmonumentaal Jachtslot Mookerheide heropend na restauratie door 1meter98 maandag, 22 april
5	Een appartementengebouw met acht verschillende woningen donderdag, 18 april

Te af?

Trefwoorden

Best gelezen

Gerelateerde nieuwsberichten

Andere nieuwsberichten

Archello introduceert ‘de meest visuele podcastserie over architectuur’

Bamboe paviljoen bij Brusselse triomfboog door bkvv architecten

Studio Modijefsky ontwerpt koekmakerij als wonderwinkel

Café of restaurant in de plint? Houd in het ontwerp rekening met eisen rond geluid en vooral rond muziek

Terugluisteren: Violette Schönberger in Nooit Meer Slapen

‘Nieuw kabinet moet daadkrachtig mobiliteitsbeleid voeren’

Limburg maakt plannen voor 30.000 woningen nabij stations

ASML wil grote vestiging op Brainport Industries Campus

Organisaties werken aan praktijktoets aangescherpte MPG-eisen

IMF-bestuurder dringt aan op verdere afbouw hypotheekrenteaftrek