Gesprek met Oresti Sarafopoulos over het ontwerpen van een kantoorgebouw met bijna geen installaties

3 uur geleden

Op Buiksloterham in Amsterdam ontwerpt en ontwikkelt OZ samen met Synchroon een biobased kantoorgebouw met praktisch geen installaties. Dat kan als je het gebouw heel goed isoleert, massa inzet om temperatuuruitslagen te dempen en als je opwarming door de zon regisseert. In gesprek met Oresti Sarafopoulos, architect en partner van OZ, over hoe Baumschlager Eberle ze op dit spoor zette, hoe het precies werkt en waarom dit de route is naar een architectuur die niet alleen in zijn materialisering Paris Proof is, maar ook in zijn gebruik.

https://www.buzzsprout.com/297197/episodes/17030957

Bij een regulier kantoorgebouw gaat tot wel 45% van de bouwkosten op aan installaties, stelt Oresti in de podcast; je zou daarom kunnen zeggen dat we bijna in laboratoria leven. Op de Biënnale van Venetië van 2014 verbeeldde Rem Koolhaas dit als curator door onder een deel van de koepel van het centrale paviljoen in de Giardini een verlaagd plafond te laten installeren. Een steeds groter deel van gebouwen bestaat uit een technische wereld van installaties. Naast kantoren geldt dit bijvoorbeeld ook voor de scholenbouw en in toenemende mate ook voor woningbouw.

Al in de jaren zeventig wees Kenneth Frampton erop dat er op deze manier geen geld over zou blijven voor architectuur, wat Oresti in de praktijk nu ook ervaart. Nog eerder wees Frank Lloyd Wright erop dat al die installaties onze verbinding met de natuur zouden verbreken, wat natuurlijk ook zo is.

Al die installaties wijzen ook op een incompetentie om een werkelijk goed gebouw te ontwerpen, vindt Oresti. Bij een glazen kantoorgebouw kan het in het voor- en najaar zo zijn dat er aan de zonbeschenen zijden gekoeld moet worden terwijl er aan de andere zijden verwarmd moet worden. En dan te bedenken dat sommige installaties al na 15 tot 20 jaar vernieuwd moeten worden. Het is een doodlopende weg, vindt Oresti. Naast dat het onbetaalbaar is, halen we de doelstellingen van Parijs zo ook nooit. Het moet anders.

Samen met John Bosch, ook architect en partner bij OZ, ging Oresti op zoek naar een alternatieve benadering. Bouwbioloog Carla Rongen van de HAN Hogeschool wees ze daarbij op het 2226-concept dat Baumschlager Eberle heeft ontwikkeld. In dat concept kan een goed geïsoleerd gebouw, dat maar beperkt opwarmt door de zon, praktisch zonder installaties het hele jaar een binnentemperatuur van tussen de 22 en 26 graden houden. In hun eigen kantoor in Lustenau, Oostenrijk, bewijs Baumschlager Eberle al vijftien jaar dat dit werkt.

Daar gaat het alleen wel om een betonnen gebouw, benadrukt Oresti in de podcast. Beton dempt met zijn massa temperatuuruitslagen. Het kantoorgebouw dat ze op Buiksloterham ontwerpen, en samen met Synchroon ontwikkelen, willen ze een helemaal biobased draagconstructie en afwerking geven. De oplossing die ze daarbij nu gevonden hebben is om een draagconstructie uit cross laminated timber (CLT) te combineren met een gevel uit kalkhennep en dat af te werken met leemstuc. Kalkhennep ondersteunt niet alleen de hoogwaardige isolatie die gevraagd is, maar dempt met zijn massa ook temperatuuruitslagen.

Het ontwerp heeft Oresti met zijn team parametrisch opgezet en wordt wat betreft binnenklimaat door Aveco de Bondt doorgerekend. Door de ramen diep in de gevel te leggen, wordt de directe zoninstraling verminderd, terwijl schuine negges wel veel daglicht binnen laten vallen. Het gaat er uiteindelijk om dat de opwarming van het gebouw onder de 15 kWh per vierkante meter komt, stelt Oresti. Dán lukt het. Voor het kantoor rekenen ze nu met 3 kWh/m2 aan opwarming door verlichting, 3,5 kWh/m2 door mensen en 4 kWh/m2 door de computers. In hun ontwerp zijn ze er daarbij in geslaagd om de opwarming door de zon te beperken tot 3-4 kWh/m2. Bij elkaar is dat zo’n 13-14 kWh/m2. Het gaat dus lukken, verzekert Oresti in de podcast.

Een temperatuur van tussen de 22 en 26 graden, zoals ze in Oostenrijk prettig vinden, vinden we in Nederland wel erg warm. OZ richt zich op een temperatuurrange die wat lager ligt. De exacte range kan Oresti nog niet delen, maar duidelijk is wel dat het in de winter wat koeler zal zijn en in de zomer wat warmer. Maar dat is natuurlijk ook wel zo prettig, benadrukt hij, en het is vooral ook veel natuurlijker.

De gevel van het gebouw zal 15-35% open zijn, wat nogal een contrast is met veel kantoorgebouwen die de afgelopen periode zijn gebouwd en waar die percentages vaak richting de 75% gaan. Maar zoveel glas werkt gewoon niet, vindt Oresti; dan heb je niet alleen enorm veel zon- en lichtwering nodig, maar wanneer je op de computer werkt is het ook niet prettig. Voor die betere verhouding tussen open en gesloten in de gevel zouden we bijvoorbeeld naar voormoderne architectuur kunnen kijken, stelt hij voor.

In de gevel van het door OZ ontworpen kantoorgebouw komen kleppen die automatisch geopend worden als er frisse lucht nodig is. Die kleppen zullen dan bijvoorbeeld tien minuten tot een kwartiertje open gaan en dan weer sluiten, voorspelt Oresti. In de zomersituatie zou het gebouw op die manier ook ‘s nachts kunnen afkoelen. Van hardware naar software, vat hij het samen.

Wat de materiaalgebonden CO2-uitstoot en operationele CO2-uitstoot per vierkante meter gaat worden, kan Oresti nog niet vertellen. Wel kan hij verklappen dat het absoluut Paris Proof zal zijn. Wat hem betreft is dit ook de enige manier om de doelen van Parijs te halen. We moeten niet alleen de emissies rond de materialisering van gebouwen drastisch omlaag brengen, dat geldt ook voor de operationele emissies.

Wanneer je installaties weglaat, dan ontstaat er ruimte voor andere dingen, sluit Oresti af. Dan komt architectuur weer centraal te staan. In het kantoor dat ze nu ontwerpen komt het plafond op 3,5 meter te liggen. Die hoogte ondersteunt het binnenklimaat, maar is ook gewoon een bijzonder prettige maat, benadrukt hij.

Het low-tech kantoorgebouw kan met een beetje mazzel in de zomer van 2027 in gebruik genomen worden. OZ zal daarbij één van de verdiepingen betrekken.

Deze podcast wordt mede mogelijk gemaakt door AGC. Halverwege de podcast vertelt Anton Peters van AGC over het brandwerende glas Pyrobel Vision dat in Nederland door Qbiq Wall Systems verwerkt wordt in glazen binnenwanden.

Beschikbaarheid

Beluister je de podcast via Apple Podcasts? Laat ons daar in de comments dan weten wat je ervan vindt: dat helpt ons om daar beter gevonden te worden!

Is de podcast via jouw favoriete app daarvoor nog niet te beluisteren? Laat ons dan via redactie@architectenweb.nl weten welke app je gebruikt, dan proberen we ‘m ook daarop beschikbaar te maken.

Trefwoorden

buiksloterham oresti sarafopoulos kalkhennep ono bouwen in hout biobased bouwen michiel van raaij installaties kantoorgebouw architectenweb low-tech paris proof podcast our new office oz cross laminated timber clt oeverzaaijer