Zicht op de NDSM-werf in Amsterdam

Alexander Straub

‘NDSM-werf en Buiksloterham zijn júíst inspirerende voorbeelden voor de stad van morgen’

3 oktober, 14:40

In zijn column van afgelopen dinsdag deed Alexander Pols verslag van een congres waarbij de vraag centraal stond of we bij de bouw van nieuwe wijken als Buiksloterham en de NDSM-werf in Amsterdam kunnen leren van de traditionele Europese stad. Alexander Straub, associate-partner bij HPP Architekten in Amsterdam, heeft kanttekeningen bij het stuk en wil een aanvullend geluid laten horen. “Het beeld dat in Buiksloterham slechts rommelige blokken ontstaan en dat de stedelijkheid ontbreekt, doet geen recht aan de werkelijkheid.”

Tekst Alexander Straub

In het artikel van Alexander Pols wordt een bevlogen verslag geschreven van een congres over traditionele architectuur, met enkele algemene conclusies over de toekomst van de stad. Helaas waren wij niet aanwezig bij het congres of het kroegbezoek erna om de discussie direct te voeren. Maar in het kader van een levendige architectuurpolemiek in Nederland willen wij toch reageren. Wij hebben namelijk een andere kijk op het begrip stad. Voor ons is de stad niet in de eerste plaats een esthetisch object dat via traditionele architectuur kan worden ‘hersteld’, maar een levende plek die voortdurend in beweging is en zijn vorm krijgt door de mensen die er wonen, werken en samenleven.

750 jaar Amsterdam
Hoewel dit congres gehouden werd in het kader van 750 jaar Amsterdam moet niet vergeten worden dat de organiserende partijen – INTBAU-NL en de VVAB – specifieke achtergronden, visies en ledengroepen hebben. Het zijn waardevolle initiatieven, maar geen representatieve gremia van alle betrokken partijen. Ontwikkelaars, bewoners, creatieve makers en experimentatoren ontbreken grotendeels in dit gesprek.

De visie die zij naar voren brengen is belangrijk als het gaat om erfgoed en traditionele vormen van bouwen. Maar daarmee wordt niet het hele spectrum van stedelijke praktijk en diversiteit afgedekt. Amsterdam is in 750 jaar immers altijd opgebouwd uit lagen en contrasten: middeleeuwse stegen, 17e-eeuwse grachten, 19e-eeuwse fabriekswijken, het Plan Zuid en het Algemeen Uitbreidingsplan. Telkens was er discussie, telkens veranderde het stadsbeeld ingrijpend. Juist die diversiteit en gelaagdheid maken de identiteit van Amsterdam.

Kritische reconstructie: heling of geschiedvervalsing?
Daarbij is het belangrijk om kritisch te kijken naar de voorbeelden die tijdens het congres zijn aangehaald. De zogenoemde kritische reconstructie was een typisch Berlijns fenomeen, ontstaan uit de wens om de oorlogswonden van de stad te helen door historische structuren te herstellen. De uitwerking was echter omstreden: ze leidde tot de sloop van de Palast der Republik (2006–2008) en tot de reconstructie van het Berliner Schloss, waarvan de nieuwe façades tussen 2013 en 2020 verrezen als onderdeel van het Humboldt Forum. Voorstanders spraken van herstel van continuïteit, maar critici wezen op het verlies van waardevol erfgoed, het uitwissen van DDR-geschiedenis en het scheppen van een gefabriceerde historische schijnwereld. In plaats van heling en samenhang bracht deze aanpak nieuwe breuklijnen en een sterk gepolitiseerd stadsbeeld.

Regie versus markt: het verschil met andere landen
Wat daarbij ook meespeelt, is de stedenbouwkundige aanpak van vandaag. Nederland – en Amsterdam in het bijzonder – kent een lange traditie van regie en integrale visie bij gebiedsontwikkeling. De gemeente vervult hier doorgaans een sturende rol: niet alleen op het niveau van kavelindeling, maar juist ook in de vormgeving van publieke ruimte, mobiliteit en sociale infrastructuur. Het is een holistische benadering die de basis legt voor samenhang en leefkwaliteit.

Als internationaal actief architectenbureau zien wij dat dit in veel andere landen anders verloopt. Daar wordt gebiedsontwikkeling vaak volledig aan de markt overgelaten, zonder duidelijke visie of gemeentelijke controle. Dat leidt regelmatig tot monotone woonvelden, ontbrekende voorzieningen of publieke ruimtes van lage kwaliteit. Tegen die achtergrond zijn de Nederlandse voorbeelden – hoe complex en traag soms ook – relatief uniek. Hier is de kans wél aanwezig om vanuit een brede, collectieve visie nieuwe stadsdelen te ontwikkelen die zowel toekomstbestendig als sociaal en ruimtelijk rijk zijn.

Buiksloterham
Als HPP ervaren wij Buiksloterham dagelijks, letterlijk vanuit onze werkplek in een van de zogenaamde ‘glazen plinten’. Het beeld dat hier slechts rommelige blokken ontstaan en dat de stedelijkheid ontbreekt, doet geen recht aan de werkelijkheid. Het is een misvatting om Buiksloterham te beoordelen met dezelfde meetlat als de klassieke Europese stad.

Dit gebied is geen klassiek voortbouwen op bestaande structuren, maar een andere opgave: met versnipperd eigendom, ruimte voor zelfbouw en pioniersinitiatieven. Het proces is minder homogeen, maar juist daardoor ontstaan nieuwe vormen van stedelijkheid die in traditioneel geplande wijken niet vanzelfsprekend zijn. Voor ons is Buiksloterham geen alarmerend voorbeeld, maar een inspirerend laboratorium voor de stad van morgen.

Kritisch regionalisme is méér dan nostalgie
Het congresverslag stelt dat alle deelnemers pleiten voor een zorgvuldige stedenbouw die geworteld is in de plek, de geschiedenis en de menselijke maat. Dat klinkt als een breed gedragen uitgangspunt, maar wie goed leest merkt dat deze principes vrijwel uitsluitend worden ingevuld via een historiserende architectuur. Daarmee wordt het begrip kritisch regionalisme gereduceerd tot een esthetische voorkeur voor het verleden, terwijl het in essentie een methodologische houding is die juist ruimte laat voor vernieuwing, frictie en pluraliteit.

De NDSM-werf: eigentijds én geworteld
Een treffend voorbeeld van hoe nieuwbouw kan aansluiten bij de principes van kritisch regionalisme is de herontwikkeling van de NDSM-werf in Amsterdam-Noord. In plaats van terug te grijpen op een geromantiseerd stadsbeeld wordt hier de ruige havenhistorie geëerd in de materialiteit, de schaal en de programmatische invulling van de gebouwen. Baksteen en staal wordt toegepast op een robuuste en eigentijdse manier, waardoor de nieuwe architectuur herkenbaar aansluit bij de industriële context zonder in nostalgie te vervallen. De openbare ruimte is nog volop in ontwikkeling, maar wordt nu al intensief gebruikt en beleefd. Tegelijkertijd biedt de wijk ruimte aan creatieven, ondernemers en bewoners en weerspiegelt zij de stad als inclusieve en dynamische plek. Dit is kritisch regionalisme in de praktijk: geen stilering van het verleden, maar een ontwerp dat de geest van de plek vertaalt naar het heden.

Amsterdam is van iedereen
Een stad als Amsterdam, met haar diverse bevolking en dynamische geschiedenis, verdient een stedenbouw die ruimte biedt aan verschil. Een exclusieve claim op historiserende architectuur sluit andere verhalen uit: die van migratie, vernieuwing, experiment en emancipatie. Kritisch regionalisme moet niet verworden tot een esthetisch dogma, maar juist een ethisch kompas zijn dat ontwerpers helpt om de stad te maken met oog voor context én toekomst.

Trefwoorden

traditionalisme stedenbouw alexander straub ndsm-werf buiksloterham alexander pols

1	Houthybride woongebouw langs de A8 in Zaandam opgeleverd dinsdag, 11 november
2	WillemsenU zinkt villa af in landschap dinsdag, 11 november
3	MVRDV ontwerpt bolvormig sportcomplex in Albanese hoofdstad Tirana maandag, 10 november
4	Woongebouw voor gezinnen biedt ruime corridor en gekoppelde terrassen met glijbaan woensdag, 12 november
5	Groningers kiezen nieuwe invulling voor plek gesloopte parkeergarage in stadscentrum dinsdag, 11 november

Gerelateerde nieuwsberichten

Column

Moeten we voor nieuwe stedelijke gebieden terug naar een traditionele stedenbouw?

30 september

‘Alexander Straub zet grote groep vakgenoten weg als niet-relevant’

10 oktober

Buiksloterham – stedenbouw volgens Cityplot concept krijgt vorm

26 maart

Architecten- en ontwerporganisaties komen onder één dak op NDSM-werf

10 september

Een kleurrijke lusthof tussen historische scheepsdokken

19 november 2024

Dam & Partners Architecten voegt met Boegbeeld een verfijnde schaal toe aan de NDSM-werf

4 september 2024

Met South Dock is herontwikkeling Pontkade NDSM-terrein voltooid

2 augustus 2023

Toon alles

Gerelateerde podcasts

Gesprek met Oresti Sarafopoulos over het ontwerpen van een kantoorgebouw met bijna geen installaties

24 april

Andere nieuwsberichten

Nominaties Zuiderkerkprijs en Geurt Brinkgreve Bokaal 2025 bekend

3 uur geleden

Voor de eerstgenoemde woningbouwprijs van de gemeente Amsterdam zijn tien projecten genomineerd, de bokaal voor het beste initiatief op het gebied van herontwikkeling, transformatie of renovatie leverde zeven nominaties op.

'Architecten kunnen kwaliteit waarborgen bij splitsen en opdelen rijtjeshuizen'

4 uur geleden

Om het splitsen en opdelen van rijtjeswoningen van de grond te krijgen, dienen het Rijk en gemeenten de regie te nemen. Architecten kunnen hierbij worden ingeschakeld voor de waarborging van de kwaliteit, aldus een vrijdag verschenen rapport.

MVRDV en Buro Happold ontwerpen nieuw theater in Veenendaal

Vandaag, 10:23

Voor de vernieuwing van Theater De Lampegiet zijn vijf schetsontwerpen gemaakt. Zowel de inwoners van de stad als de jury hebben daarbij voor het ontwerp van MVRDV en Buro Happold gekozen.

Benthem Crouwel Architects plaatst slotstuk in Paleiskwartier van Den Bosch

Gisteren, 17:00

Benthem Crouwel Architects heeft het stadsblok Palazzo in het Paleiskwartier van Den Bosch opgeleverd

Zuid-Holland verhoogt budget voor restauratie rijksmonumenten

1 uur geleden

De provincie Zuid-Holland verhoogt het budget voor de restauratie van rijksmonumenten structureel.

Rapport: natuur kan helpen beschermen tegen stijgende zeespiegel

Vandaag, 09:24

Natuurlijke oplossingen zoals ruim baan geven aan gebieden met eb en vloed kunnen helpen de Nederlandse kustlijn te beschermen tegen de stijgende zeespiegel.

Deltacommissaris: ga nu al in gesprek over toekomst waterbeheer

Gisteren, 16:03

Nederland moet nu al kijken welke randvoorwaarden nodig zijn om grote waterbeschermingsprogramma's zoals de Deltawerken in de komende jaren uit te voeren.

Gemeentebestuur wil Brabants dorp Moerdijk laten verdwijnen

Gisteren, 10:23

Het dorp Moerdijk in Noord-Brabant moet verdwijnen om plaats te maken voor uitbreiding van het bestaande haven- en industrieterrein in die plaats.

Iets minder mensen vertrekken uit de Randstad dan in eerdere jaren

12 november, 10:00

Onder andere omdat er in de Randstad meer kinderen worden geboren, groeit de bevolking daar sneller dan in de gebieden eromheen. Netto vertrokken er afgelopen jaar 14.000 mensen.

Woningen en park op plek van rangeerterrein bij Rotterdamse Kuip

12 november, 9:30

Een rangeerterrein voor treinen tegenover stadion De Kuip in Rotterdam verdwijnt. Op de plek worden woningen en een nieuw station gebouwd. Bovendien moet een park naast het spoor worden uitgebreid.

Ga naar het nieuws-archief