Gesprek met Oana Bogdan en Jan Peter Wingender over de lage honoraria in België en de wankele cao in Nederland

1 februari 2024

Het gemiddelde uurtarief van architecten in België ligt ongeveer half zo hoog als het gemiddelde uurtarief in Nederland. Dat maakt het vakgebied in België weinig aantrekkelijk om in te werken, stelt architect Oana Bogdan (&bogdan). In Nederland liggen de uurtarieven nu nog op een goed niveau doordat de lonen van architecten vastgelegd zijn in een algemeen geldende cao. Maar om die algemeen geldigheid te behouden, dient het percentage architect-werknemers bij BNA-bureaus meer dan 60% van het totaal aantal architecten in loondienst te bedragen. En daar dreigt het nu mis te gaan, waarschuwt architect Jan Peter Wingender (Office Winhov). Zonder cao kunnen we volgens hem qua uurtarieven zo in de situatie van België belanden.

https://www.buzzsprout.com/297197/14415295

Het uurtarief van architecten in België behoort tot de laagste van West-Europa. Daarom werken architecten in België veel meer uren dan architecten in de omringende landen, significant meer dan architecten in Nederland. Dat is gebleken uit eerder onderzoek door de Branchevereniging Nederlandse Architectenbureaus (BNA) en de Architect’s Council of Europe.

Waar het gemiddelde uurtarief in Nederland richting de 120 euro per uur gaat, blijft die in België regelmatig steken onder de 60 euro per uur, vertelt Bogdan in de Architectenweb Podcast. Dat staat een gezonde bedrijfsvoering van architectenbureaus in de weg en maakt het vakgebied voor werknemers weinig aantrekkelijk om in te werken. Talentvolle ontwerpers ziet ze dan ook massaal vertrekken naar andere vakgebieden.

Waar een startend architect in Nederland bij een fulltime werkweek nu zo’n 2.700 euro bruto verdient, zit een startend architect in België maar net boven het minimumloon. Door als (schijn)zelfstandigen te werken, houden startende architecten in België er nog iets aan over. Maar het is te weinig om goed van te kunnen leven, verklaart Bogdan. Jonge architecten in België zijn genoodzaakt om bij hun ouders te blijven wonen of op hun studentenkamer, want een eigen woning kunnen ze niet betalen.

De lage honoraria in België hebben volgens Bogdan meerdere oorzaken. Het begint erbij dat architecten hun werk te graag doen. Verder kent België relatief lage vastgoedprijzen. Dat drukt de honoraria van architecten. Daarbij komt een grote concurrentie tussen architectenbureaus, ook op tarieven. Er is altijd wel een jong bureau dat het voor minder wil doen.

Architecten dienen de samenleving, brengen veel kennis en kunde in, en hebben zeker in België een grote verantwoordelijkheid, die in de tijd ook nog verder gegroeid is. Tegenover dat werk hoort een betere vergoeding te staan, stelt Bogdan. In België zouden de tarieven wat haar betreft moeten verdubbelen.

‘Zonder cao gaan we ook in Nederland op uurtarief concurreren’
In Nederland is er nu nog een algemeen geldende cao voor de architectenbranche. Doordat alle architectenbureaus zich aan die cao moet houden, liggen de uurtarieven voor architecten in Nederland nog op een goed niveau, stelt Wingender. In Nederland concurreren bureaus maar voor een klein deel op arbeidskosten; ze concurreren voor het grootste deel op hun visie, hun aanpak, hun diensten, en dergelijke. Op prijs-kwaliteit dus in plaats van enkel op prijs.

De cao wordt uitonderhandeld door de BNA en de vakbonden. De BNA consulteert daarbij eerst haar leden. Hoewel de BNA in basis ook alle werknemers in de branche vertegenwoordigt, onderhandelt de cao-delegatie van de BNA in dat proces formeel namens de werkgevers in de branche. Zolang het percentage architect-werknemers van BNA-bureaus meer dan zestig procent bedraagt van alle architecten die in loondienst werken kan het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid (SZW) de cao algemeen verbindend verklaren. Maar bij de BNA is die zestig procent in gevaar, mede als gevolg van de uitdagende markt momenteel. Het is op het randje, waarschuwt Wingender. Veel architectenbureaus zijn zich niet van dat risico bewust.

Zonder cao zullen architectenbureaus ook in Nederland op uurtarief gaan concurreren, waarschuwt hij. Een situatie als in België, met echt te lage uurtarieven, is dan ook denkbaar in Nederland.

Sinds enkele maanden zit Wingender in het bestuur van de BNA en hij had zich voorgenomen in die functie geen reclame te maken voor de branchevereniging. Maar de situatie is zo nijpend dat hij in de podcast architecten die geen lid zijn van de BNA toch oproept om zich (weer) aan te sluiten, om de architectenbranche gezond te houden. Hij benadrukt: dit is het moment dat we als architecten collectief onze verantwoordelijkheid moeten nemen en niet ‘pennywise pound foolish’ te handelen.

Aanbestedingen in België en Nederland
In de tweede helft van de podcast praten Bogdan en Wingender ook over de aanbestedingen en hoe deze in België en Nederland net anders ingevuld worden. Over de Open Oproepen is al veel gezegd, maar die werken in België ook zo goed door de nauwe betrokkenheid van de bouwmeesters daarbij. Die bouwmeesters zijn met hun teams betrokken bij de formulering van de opgaven én bij de beoordeling van de inzendingen. Dat is cruciaal, benadrukken Bogdan en Wingender. Daardoor is er echt goed nagedacht over de uitvragen en worden de inzendingen ook echt beoordeeld op architectonische kwaliteit.

Bij de aanbestedingen in Nederland telt architectonische kwaliteit ook vaak mee in de beoordeling, maar in de meeste gevallen zit er helemaal geen architect in de beoordelingscommissie, vertelt Wingender. Samen pleiten Bogdan en Wingender voor een sterker netwerk van bouwmeesters ook in Nederland, waar het College van Rijksbouwmeesters (CRa) onlangs ook voor pleitte.

Dat architectonische kwaliteit centraler staat in de aanbestedingen in België betekent niet dat de aanbestedingen daar vrij van problemen zijn. Integendeel. Naast het feit dat ook in de aanbestedingen de vergoedingen voor architecten structureel te laag zijn, staan de gevraagde investeringen bij de indiening ook niet in verhouding tot de opdrachten die eruit gewonnen kunnen worden. Precies wat in Nederland ook speelt.

De gemiddelde aanbestede ontwerpopdracht in Nederland is 160.000 euro, vertelt Wingender. Het is dan helemaal niet ondenkbaar dat je als bureau 40.000 euro kwijt bent aan je inzending. En dan dingen er dus vijf bureaus mee. Een wint de opdracht, maar vier houden die gemaakte kosten op hun balans. Want de vergoedingen die inzenders krijgen, dekken zowel in Nederland als in België lang niet de gemaakte kosten. Die kosten moeten dan dus later weer terugverdiend worden, maar hoe? Het kan eigenlijk niet uit.

Minder deelnemende bureaus, hogere vergoedingen voor inzenders, lagere eisen aan de inzendingen zelf… Wingender en Bogdan constateren dat op verschillende manieren de aanbestedingen weer aantrekkelijk gemaakt kunnen worden. En overheden zouden wat hen betreft het goede voorbeeld moeten geven.

Uiteindelijk gaat het ook om de vraag: zoek je een plan of zoek je een architect, vindt Wingender. Nu wordt in aanbestedingen in de regel om een plan gevraagd. Maar zoek je eigenlijk een architect, dan kan die ook op een andere manier geselecteerd worden, zoals door het voeren van gesprekken met architecten. Wingender maakt dat af en toe mee, dat opdrachtgevers alleen op gesprek gaan bij architectenbureaus en op basis daarvan een keuze maken. Als je geen plan zoekt maar een architect, dan is dat een prima benadering.

Beschikbaarheid

Beluister je de podcast via Apple Podcasts? Laat ons daar in de comments dan weten wat je ervan vindt: dat helpt ons om daar beter gevonden te worden!

Is de podcast via jouw favoriete app daarvoor nog niet te beluisteren? Laat ons dan via redactie@architectenweb.nl weten welke app je gebruikt, dan proberen we ‘m ook daarop beschikbaar te maken.