Joost Ector

Rampenplannen

2 februari 2021, 9:15

Je kon erop wachten. Daags nadat rechtsextremisten in Washington het Capitool bestormden verscheen er op Dezeen een bijzonder bericht. Kennelijk was er een ijverige architect geweest die niet zoals de meeste mensen gespannen CNN had gevolgd om te zien hoe die vreselijke situatie zich zou ontwikkelen, maar meteen aan de slag was gegaan met het bedenken van een oplossing. Resultaat: een prachtig ontwerp voor een totaal gefortificeerd Capitool. Uitsluitend bedoeld als discussiestuk, uiteraard, maar in die zin te mooi om waar te zijn.

Want welke discussie zou je hierover dan moeten voeren? Het zijn namelijk hele mooie tekeningen, haast apocalyptisch van sfeer en toch aantrekkelijk. Grotendeels in zwartwit, met onbestemde zwarte luchten en onheilspellende lichtval. Er is ook ruimte voor humor: op een van de tekeningen wordt een grote ballon opgelaten die een karikatuur van Trump voorstelt. En het voorstel is niet zomaar uit de lucht gegrepen. De bijgevoegde plattegrond is gebaseerd op die van historische kastelen en forten en ziet er prachtig uit, met kloeke ronde bolwerken op de hoeken en driehoekige uitbouwen als gestileerde bastions. Niet helemaal volgens de regelen der vestingbouwkunst, maar grafisch heel aantrekkelijk. Ook de gevels zien er indrukwekkend uit en de maker laat niet na om te verduidelijken dat ze kunnen worden gemaakt uit gerecyclede baksteen. Mooi meegenomen!

Het is een zeer illustratief voorbeeld van een fantastische niche in de architectuur, plannen waarbij een misstand of calamiteit door een ontwerper bewust of onbewust wordt misbruikt voor eigen gewin, onder het mom van het ‘aanzwengelen van een discussie’ – wat desondanks zelden gebeurt. Dat gewin kan allerlei vormen aannemen: naamsbekendheid, intellectueel machtsvertoon of de winst van een (veronderstelde) grote opdracht. Of – en dat is nog wel de meest suffe vorm van dit fenomeen – iemands ‘pen schiet uit’ en hij of zij beleeft een esthetische trip over de rug van het noodlot.

De lijst is lang en veelkleurig. Denk aan de talloze schitterende nieuwe daken die werden ontworpen voor de Notre Dame, vaak al terwijl de brand nog woedde. Of het ontwerp voor een high school met gebogen gangen ter voorkoming van onnodig veel slachtoffers bij shootings. Of de vele voorbeelden van architectonisch verantwoorde bouwsystemen voor vluchtelingenkampen die bezien vanuit het perspectief van crisismanagement vrijwel direct door de mand vallen. Denk ook aan de energieleverende (en daardoor kostenneutrale) muur voor de Amerikaans-Mexicaanse grens waarmee een Nederlands bureau de internationale pers haalde.

Ook de coronaramp leverde mooie voorbeelden op, zoals aantrekkelijk gepresenteerde conceptvoorstellen voor het corona-proof ziekenhuis van de toekomst, diverse ‘slimme’ bouwsystemen voor de vergroting van IC-capaciteit (lees: scheidingswandjes of zeecontainers), transparante theaterhelmen en smaakvol geserveerde ‘open deuren’ voor gezonde gebouwen en steden met meer ruimte, meer groen en consequent eenrichtingsverkeer. Het meest concrete voorbeeld – omdat het niet alleen bij een idee bleef – was het tijdelijke ziekenhuis in Wuhan dat in no-time werd gebouwd en inmiddels klaarblijkelijk weer verdwenen is. Een peperdure schijnoplossing voor een probleem dat wellicht met een beetje meer openheid en wat minder angst voor gezichtsverlies voorkomen had kunnen worden.

Waarschijnlijk komt het meest schrijnende, maar in ieder geval het meest controversiële voorbeeld in deze categorie, nog altijd van de Amerikaanse architect Lebbeus Woods, die in 1993 een publicatie uitbracht met de titel ‘War and Architecture’. Daarin liet hij zien hoe de kapotgeschoten gebouwen van Sarajevo de basis zouden kunnen zijn voor een nieuwe architectuur, door ze met behulp van puin en vliegtuigwrakken geschikt te maken voor ‘nieuwe vormen van bewoning’. Zijn tekeningen laten gebouwen zien met verheerlijkte verminkingen. Het geweld spat van de bladzijden af. Woods legde later uit dat hij verkeerd begrepen was, te wijten aan zijn ontoereikende toelichting.

U heeft gelijk; natuurlijk kun je deze ‘rampenplannen’ niet allemaal over een kam scheren. Ze zijn van verschillende orden en bovendien vaak zelfs oprecht goedbedoeld en onschuldig. Maar het blijft fascineren hoe bij ontwerpers die kansen ruiken het morele kompas nog weleens wil haperen. Of misschien hapert het helemaal niet, maar is in het licht van ‘schoonheid voor het oprapen’ de verleiding gewoon te groot. Een enkele keer levert het ronduit verwerpelijke voorstellen op, in sommige gevallen zijn ze prikkelend of vermakelijk. Maar zint eer ge begint, want vaak blijven dergelijke avonturen steken bij ronduit sneu.

Het artikel op Dezeen: Opposite Office proposes turning US Capitol into "fortress to protect democracy"

Joost Ector is architect-directeur van Ector Hoogstad Architecten. Voor Architectenweb schrijft Joost Ector iedere maand een column, waarin hij ontwikkelingen die van invloed zijn op het architectenvak van duiding voorziet.

Trefwoorden

coronacrisis capitool ramp column joost ector

1	Hoogwaardig blok met sociale huurwoningen voor Leidsche Rijn Centrum vrijdag, 22 september
2	Architectenweb symposium: ontwerpen in analogie met het bestaande woensdag, 20 september
3	Vastgoedbedrijf Certitudo valt om na problemen bij projecten donderdag, 21 september
4	Projectontwikkelaars vrezen ontslaggolf door crisis woningbouw woensdag, 20 september
5	Bouw houten woongebouw in gebiedsontwikkeling Oostenburg gestart maandag, 25 september

Rampenplannen

Trefwoorden

Best gelezen

Gerelateerde nieuwsberichten

Andere nieuwsberichten

Sfeervolle stadsdeelbibliotheek in oude supermarkt

Bouw houten woongebouw in gebiedsontwikkeling Oostenburg gestart

Herdenkingstuin in Charleroi voor slachtoffers Marc Dutroux

Winnaars Dutch Design Awards 2023 bekend

CPB: woningbeleggers profiteerden van strengere leennormen

Testcentrum voor hyperloops in Veendam gaat officieel beginnen

Duitse woningbouwsector wil 50 miljard om uit dip te komen

Hoogleraar: verbeter luchtkwaliteit snel om burgers te beschermen

Kadaster ziet dit jaar flink minder nieuwe hypotheken

Erfgoedvereniging in hoger beroep na besluit renovatie Amsterdam Museum