Joost Ector

Het nieuwe minimalisme

4 oktober 2022, 9:10

Ontwerpers moeten optimisten zijn. Pas als je onverstoorbaar gelooft dat je onder vrijwel alle omstandigheden in staat bent om de wereld een klein stukje beter te maken, al is het maar een beetje mooier, dan ben je in mijn ogen een echte. Zelfs de huidige tijd, die ongekend somber is, biedt kansen om dat te bewijzen.

De afgelopen week heeft laten zien dat de oorlog in Oekraïne meer is dan alleen een oorlog óm Oekraïne. Het is de machtswellustige Russische dictator om iets groters te doen. Hij stuurt aan op een confrontatie met het Westen. Dat vrije, welvarende Westen heeft hem jaren geleden buitengesloten, is sindsdien in zijn zieke geest uitgegroeid tot een obsessie en zal nu moeten boeten. Een kansloze exercitie, maar voor dat zal blijken zullen we met hinderlijke gevolgen te kampen krijgen. We zien nu een vorm van hybride oorlogvoering die tot doel heeft om onderlinge verhoudingen te verstoren en vooral onrust en economische schade te veroorzaken. Vooralsnog wordt energie ingezet als voornaamste wapen. Als het daarbij blijft – en laten we dat hopen – dan moeten er we desalniettemin rekening mee houden dat we aan het begin staan van een uitputtingsslag.

Vorig jaar las ik ‘Architecture, from prehistory to climate emergency’, van de Britse architectuurhistoricus Barnabas Calder. Een uiterst boeiend boek, waarvan de slecht gekozen titel – zo merkte ook de recensent van The Guardian op – de lading totaal niet dekt. Calder beschrijft de geschiedenis van de architectuur vanuit een uniek perspectief. Hij laat zien hoe de ontwikkeling van de manier waarop we bouwen door de eeuwen heen afhankelijk is geweest van de beschikbaarheid van energie. Aanvankelijk bestond die energie alleen uit voedsel, dat via menselijke spierkracht tot primitieve bouwwerken leidde. Vanaf het moment dat de mens leerde om meer voedsel te verbouwen dan alleen voor de eigen consumptie nodig was kon geaccumuleerde arbeid worden ingezet en kon over de spierkracht van dieren worden beschikt. Handig bijvoorbeeld voor het verplaatsen van grote blokken steen.

Zo ontwikkelt het verhaal zich verder; geleidelijk worden natuurlijke hulpbronnen aan het instrumentarium toegevoegd en worden manieren ontdekt om ook verbranding om te zetten in kracht. En wanneer kolen, later olie en tot slot zelfs kernsplitsing worden ontdekt als energiebron is het hek van de dam; er worden bouwwijzen ontwikkeld die zich volledig losmaken van energiebehoefte, alsof energie als voorwaardenscheppend probleem überhaupt niet meer bestaat. Ondertussen groeien de gebouwen letterlijk tot in de hemel. Tot het fout gaat.

De huidige inflatie – ruim 17 procent – onderstreept de validiteit van Calders invalshoek. Niet alleen de prijzen van energie zelf stijgen; deze prijsstijgingen werken bovendien door in alles dat met behulp van energie is geproduceerd of getransporteerd. In alles, met andere woorden. Als we inderdaad in de voorspelde uitputtingsslag terechtkomen zullen we, tenzij we van plan zijn om al die tijd op onze handen te gaan zitten, opnieuw moeten leren om anders te bouwen: met minder energie én minder materiaal. Lichter, minimaler, zuiniger en doordachter.

We kunnen dat beschouwen als een tijdelijke uitdaging, maar dat zou kortzichtig zijn. Zelden is tenslotte het spreekwoord ‘van de nood een deugd maken’ zo toepasselijk geweest. De opgave waar het nu begonnen tijdperk van schaarste en gedwongen zuinigheid ons voor stelt sluit naadloos aan op de grotere uitdaging van een volledig circulaire bouwcultuur. Die is, zoals bekend, nodig om het hoofd te bieden aan de grootste crisis van allemaal.

De bekende lijst met r-begrippen, die sommigen inmiddels weten op te rekken tot wel acht of negen varianten, begint onveranderlijk met refuse en reduce. Die eerste is inmiddels min of meer ingeburgerd: bouw niets dat niet strikt noodzakelijk is. Bouw niet voor extensief gebruik en zoek altijd eerst naar een bestaand gebouw dat past of passend gemaakt kan worden. Reduceren blijkt in de praktijk een weerbarstiger opgave. Kiezen voor veilige overmaat blijft verleidelijk en overdaad in materiaalgebruik wordt vaak met de mantel der liefde toegedekt of niet eens als zodanig herkend. Dat moet vanaf nu echt anders.

Behalve de titel schort er nog wel meer aan Calders boek, dat desondanks beslist het lezen waard is. Het kan allemaal worden verbeterd als over een paar jaar toch het slothoofdstuk moet worden herschreven om aandacht te besteden aan het schitterende nieuwe minimalisme dat voortkwam uit de energiecrisis waarmee de roaring twenties van de eenentwintigste eeuw te kampen hadden. Natuurlijk realiseer ik me dat diezelfde omstandigheden er de oorzaak van zijn dat voor talloze huishoudens ernstige financiële problemen dreigen. Maar toch ziet deze onverbeterlijke ontwerper licht – ook aan het eind van deze tunnel.

Joost Ector is architect-directeur van Ector Hoogstad Architecten. Voor Architectenweb schrijft Joost Ector iedere maand een column, waarin hij ontwikkelingen die van invloed zijn op het architectenvak van duiding voorziet.

Trefwoorden

joost ector oorlog architecture from prehistory to climate emergency barnabas calder gas column crisis energie minimalisme

1	Nijmegen hoeft plannen voor westelijke entree station niet aan te passen donderdag, 30 november
2	Tien Nederlandse bureaus vallen in de prijzen bij Archello Awards maandag, 4 december
3	Jonas donderdag, 30 november
4	AM gaat Ritmeesterlocatie in Veenendaal herontwikkelen maandag, 4 december
5	Koschuch Architects ontwerpt woontoren in Haarlem Schalkwijk woensdag, 6 december

Het nieuwe minimalisme

Trefwoorden

Best gelezen

Gerelateerde nieuwsberichten

Andere nieuwsberichten

Het Cultuurfonds kent €100.000 toe aan project ontworpen door Common Practice in gemeente Koggenland

MIX architectuur ontwerpt blok met woningen en supermarkten in Crooswijk

Winnaars prijsvraag Europan 17 bekend

Koschuch Architects ontwerpt woontoren in Haarlem Schalkwijk

Resultaten ontwerpmanifestatie Bouw Anders gebundeld in boek

IMF-bewindvoerder: landen denken heel verschillend over klimaat

Zuid-Holland: deadline landelijk gebied niet haalbaar, Rijk moet bewegen

Waterbeheerders gaan drinkwater maken van gezuiverd rioolwater

Gemeenten lopen achter bij huisvesten statushouders

750 jaar Amsterdam wordt in 2025 gevierd op autoloze A10