De stad als complot
4 april 2023, 9:00
Zeven minuten duurt de wandeling van mijn huis naar ons EHA-kantoor, beide in het centrum van Rotterdam. Vanaf allebei bereik je te voet in ongeveer evenveel tijd een treinstation. Ik vind het heerlijk: alles wat ik nodig heb is op wandel- of fietsafstand. En voor bestemmingen buiten de stad neem ik vrijwel alleen de auto als ze moeilijk met het ov bereikbaar zijn. Wat er aan reistijd overblijft is eigenlijk altijd quality time. Ik kan iedereen deze ‘mobiliteitsstrategie’ aanbevelen.
Mijn situatie lijkt op het leven in de ’15-minutenstad’, zoals dat in eigentijdse stedenbouwkundige termen heet. In de 15-minutenstad is langzaam vervoer de basis, aangevuld met een goed bereikbaar en slim vertakt openbaar vervoersysteem. Zodoende krijgt autogebruik minder snel de voorkeur. Dat kan vervolgens leiden tot een ander gebruik van de openbare ruimte, met daarin minder auto’s en dus meer plaats voor groen en sociale interactie. Het concept bestaat al een tijdje, maar won aan populariteit in de corona-lockdowns. In die periodes van beperkte bewegingsvrijheid hebben veel mensen ervaren dat het ook voordelen heeft om thuis te werken, niet in de file te hoeven staan en in plaats daarvan je woonomgeving anders te beleven. En dat er best wat te zeggen valt voor de keuze om ook zo te willen leven.
Aardig wat steden, waaronder Barcelona, Bogotá, Buenos Aires, Melbourne, Milaan, Paris, Portland en Utrecht, hebben het concept omarmd. Ze willen nieuwe wijken volgens deze principes vormgeven en ook bestaande stadsdelen erop aanpassen.
Zo ook Oxford. Die stad presenteerde eind vorig jaar een nieuwe ruimtelijke visie voor 2040 met daarin een voorstel dat een eind moet maken aan de ernstige verkeersopstoppingen die het stadscentrum al decennia teisteren. In het voorstel zou de stad voor autoverkeer worden opgeknipt in een handvol zones. Die zones blijven zonder belemmering onderling bereikbaar via de ringweg, maar wie binnendoor van de ene zone naar de andere wil passeert een ‘verkeersfilter’, een elektronische poort. Iedere auto (allerlei uitzonderingen daargelaten) krijgt een budget mee van 100 dagen waarop de verkeersfilters kosteloos kunnen worden gepasseerd. Wie dat vaker doet betaalt 70 pond per keer.
In de troebele onderstroom van de publieke opinie was al langer gemor te horen over de 15-minutenstad, maar in reactie op de voornemens van Oxford groeide de kritiek uit tot een meedogenloze modderlawine. Wat deze plannen werkelijk zijn, zo waarschuwen ‘kritische’, ‘onafhankelijke’ internetmedia, is een samenzwering van de elite, zoals gewoonlijk geleid vanuit kringen rondom het World Economic Forum. Zij schept hiermee de ruimtelijke voorwaarden voor toekomstige ‘CO2-lockdowns’ als onderdeel van de ‘Great Reset’. Klimaatverandering als alibi voor grootschalige repressie met stedenbouw als instrument.
Onzinnige complottheorieën zijn het, ‘gestaafd’ door misinformatie en leugens. Voor het eerst werd ik erop geattendeerd door een artikel in The Guardian, dat inmiddels een aardig dossier over het onderwerp heeft opgebouwd. En in de New York Times las ik hoe Carlos Moreno, hoogleraar aan de Sorbonne in Parijs en een van de geestelijke vaders van het concept, tegenwoordig wordt bedolven onder doodsbedreigingen – wat hem overigens niet minder strijdbaar maakt als voorvechter van steden waarin mensen centraal staan in plaats van auto’s.
Met een beetje googelen vond ik ook Nederlandse websites en YouTube-kanalen waarop ‘deskundigen’ spreken van openluchtgevangenissen en zelfs vergelijkingen trekken met concentratiekampen. Wie zijn die mensen die dit soort abjecte verhalen verspreiden? Wat willen ze en waarom? En wie betaalt er eigenlijk voor al die professioneel ogende ‘nieuwssites’ en ‘talkshows’…? Moedeloos werd ik ervan. Sluit venster.
Weerstand tegen verandering uit zich in onze tijd van massacommunicatie wellicht als vanzelfsprekend in de vorm van desinformatie en complottheorieën, zeker als er dwingende maatregelen worden voorgesteld. Tegelijkertijd zijn de belangen rondom de klimaatcrisis zó groot dat het ook niet zou hoeven verbazen als sommige groeperingen geen enkel middel zouden schuwen om met polariserende campagnes en ontwrichtende acties de status quo met hand en tand te verdedigen. Gloves off. Maar hoe ver zullen ze dan uiteindelijk gaan? En als je je hierover zorgen maakt, hoe voorkom je dan dat je zélf in een complotdenker verandert?
In de al best krachtige vroege lentezon wandel ik naar kantoor om daar verder te werken aan fijne gebouwen die mooi en zo circulair mogelijk zijn. Onderweg zie ik in gedachten voor me hoe allerlei mooie plannen onze Rotterdamse straten en pleinen binnenkort steeds groener, gezonder en gezelliger zullen maken. En ik denk: kon iedereen maar net zo van dat vooruitzicht genieten als ik.
Joost Ector is architect-directeur van Ector Hoogstad Architecten. Voor Architectenweb schrijft Joost Ector iedere maand een column, waarin hij ontwikkelingen die van invloed zijn op het architectenvak van duiding voorziet.