“We wisten dat het een groot verhaal was,” zegt Alison, wanneer we elkaar spreken via Zoom. “De internationale gemeenschap wist al van deze kampen sinds 2017, maar de grote uitdaging was om ze te vinden. Al in 2018 omschreef de VN wat er gebeurde in Xinjiang als een van de meest urgente mensenrechtencrises in de wereld, maar bewijs ontbrak. Dus toen wij onze bevindingen publiceerden waren we niet verbaasd over de aandacht die dat teweegbracht. Maar een Pulitzer Prize winnen… dat was geweldig! Ik denk niet dat je ooit kunt verwachten dat zoiets gebeurt.”

"Ik ontmoette Megha Rajagopalan, een van mijn medeauteurs, bij een workshop in 2018. Megha had een redelijk traditioneel journalistieke carrière gevolgd; eerst een paar jaar als politiek correspondent voor Reuters in China voordat ze hoofd werd van het bureau van BuzzFeed News in Beijing. Zij was de eerste journalist die een van de kampen in Xinjiang had bezocht. Kort daarna werd de verlenging van haar visum geweigerd, waardoor ze China moest verlaten. Ze wilde graag verder werken aan het onderwerp van de kampen, maar had niet langer toegang. We ontdekten dat we complementaire vaardigheden hadden. We konden ons allebei voorstellen dat je dit onderwerp heel goed met satellietbeelden zou kunnen onderzoeken. Ten eerste omdat Xinjiang ongeveer vier keer zo groot is als Duitsland – echt enorm dus. Er was geen beginnen aan om op de grond te gaan zoeken naar deze plekken. Maar belangrijker nog: op deze manier konden we het toegangsprobleem omzeilen. Werken als journalist is moeilijk in China, zelfs als je een visum hebt. De politie volgt je en ze vallen je bronnen lastig.”

Onderzoeksarchitectuur

Alison groeide op in Newcastle en studeerde architectuur in Cambridge en Oxford Brookes. Tussen haar bachelor en haar master besloot ze naar Rotterdam te komen om stage te lopen. “Ik had vrienden hier en voelde me, eerlijk gezegd, aangetrokken door de ‘Super Dutch’ propaganda. Daarna werkte ik weer een paar jaar in Londen voordat ik besloot om opnieuw naar mijn vrienden in Rotterdam te verhuizen. Daarna waren er altijd redenen om te blijven.”

“Ik kwam eerst bij KCAP terecht, waar ik werkte aan een woningbouwproject in Londen, een kantoorgebouw in Zwitserland en een aantal stedenbouwkundige projecten. Maar sinds mijn afstuderen wilde ik altijd zelfstandig worden en in 2010 dacht ik voldoende zelfvertrouwen en ervaring te hebben om mijn eigen bureau te beginnen. Maar we waren op het hoogtepunt van de economische crisis en niemand bouwde, zeker jonge architecten niet. Toen ben ik begonnen om breder te zoeken naar werk en nam eigenlijk alles aan wat me interesseerde. Ik deed een onderzoeksproject naar het gebruik van restruimte en een aantal maatschappelijke design & build projecten. Daarna maakte ik een tentoonstelling Death and Architecture in Venetië en kort daarop begon ik aan het Migration Trail project.”

“In 2016 realiseerde ik me uiteindelijk dat als ik zoveel energie had gestoken in het proberen te bouwen als in deze 'vreemde' projecten, ik tegen die tijd waarschijnlijk een bouwend architect zou zijn geweest. Ik zag dat als een signaal en besloot heel bewust om me te richten op onderzoeksjournalistiek. Ik zou mijn werk nu omschrijven als onderzoeksjournalistiek, open source onderzoekswerk en ruimtelijke analyse. Sommige projecten kunnen het beste als documentaire getypeerd worden.”

Het Xinjiang project kende een vrij gebruikelijk verloop, legt Alison uit. Verkennend onderzoek leidt tot een onderzoeksvoorstel waarvoor naar financiering gezocht wordt bij fondsen en media. “Ik verrichtte wat initieel onderzoek en vond een artikel over censuur op Baidu Total View, de Chinese versie van Google Street View. Het kwam erop neer dat in het oosten van China industrieel vastgoed werd gecensureerd, maar op een hele knullige manier. Het zag eruit alsof ze in sommige foto’s de Photoshop clone tool hadden gebruikt om gebouwen zoals schoorstenen te uit te gummen, maar bij andere beelden kon je ze op de achtergrond nog steeds zien staan.”

We deden nader onderzoek naar een aantal locaties waarvan we wisten dat er kampen waren. Er waren geen straatbeelden van deze locaties. Toen we probeerden in te zoomen op de kaart verscheen er witte rechthoeken over de beelden heen. Bij verder inzoomen verdwenen zowel de lichtgrijze maskerende tiles als de satellietbeelden en werden ze vervangen door de standaard grijze tiles van de referentiekaart. Heel vreemd. Het leek net alsof de website het niet goed deed en de kaart niet goed wilde laden. Maar vanuit het Migration Trail project wist ik het een en ander over interactieve kaarten en dit zag er toch anders uit. Bovendien gebeurde het steeds opnieuw als we zoomden. Dat zou niet moeten gebeuren, aangezien de tiles al opgeslagen hadden moeten zijn in de cache van de browser en niet opnieuw geladen hoefden te worden. Op een aantal andere plekken gebeurde hetzelfde.”

“Op dat moment wisten we dat we de methode gevonden hadden om de rest van het netwerk te vinden. Het Open Tech Fund, een organisatie in de VS die projecten ondersteunt op het vlak van mensenrechten en technologie, besloot om ons te ondersteunen met een beurs. Dat stelde Christo Buschek, mijn andere medeauteur, en mij in staat om eraan verder te werken.”

Innovatief en direct

Het Migration Trail project was Alisons eerste grote journalistieke onderneming, waarmee ze zich tot doel stelde het verhaal te vertellen van de groeiende instroom van vluchtelingen die via de Middellandse Zee Europa probeerden te bereiken. Ze koos er een zeer innovatieve vorm voor: een tien dagen durende realtime documentaire, waarin de tochten van twee vluchtelingen worden gevolgd. Het verhaal ontvouwde zich live, maar kan nog steeds in het oorspronkelijke tijdsverloop online worden teruggekeken. “In 2013 begonnen plotseling grote groepen mensen over de Middellandse Zee op onveilige boten onvoorspelbare reizen naar Europa te maken. De aantallen groeiden snel, ook de aantallen schipbreuken en dodelijke slachtoffers. Ik vond dat deze onderwerpen in de media onvoldoende aandacht kregen. Dat wilde ik veranderen, en ik wilde ook bijdragen aan een beter geïnformeerd debat over migratie. Aan het eind van 2014 begon ik te werken aan het idee voor Migration Trail.”

“Ik probeerde het verhaal te vertellen op een voor het publiek directere manier, waarbij ik visualisaties maakte rondom een kaart met een enorme hoeveelheid data erin. Twee schrijvers, een uit Nigeria en een uit Libanon, schreven de stemmen van de twee hoofdrolspelers terwijl ze reisden. Hun berichten op sociale media tijdens de reis werden via Facebook Messenger naar het publiek gestuurd. Het gebruik van deze twee personages maakte het persoonlijk, en de berichten maakten het heel intiem. We maakten daarnaast een podcast met interviews met echte mensen; mensen die zo’n tocht zelf hadden gemaakt, grens- of kustbewakers, of wetenschappers die deze ontwikkelingen vanuit een politiek en beleidsperspectief konden verklaren. We hadden een publiek van een paar duizend personen. Het project heeft een ongebruikelijk lange nasleep. Ik word nog steeds gevraagd om er lezingen over te geven, vooral over de artistieke en technologische kant ervan.”

Terug naar het Xianjing project. “Christo maakte vervolgens een kaart met alle locaties in Xinjiang waar vergelijkbare masked tiles waren gebruikt,” gaat Alison verder. “Ik had er een half miljoen verwacht, misschien een miljoen, maar hij vond er vijf miljoen! Het idee was om die in Baidu gecensureerde locaties in Google te controleren om te zien wat er zich bevond. Maar vijf miljoen locaties kun je natuurlijk nooit een voor een checken. Toen bedachten we dat elk kamp natuurlijk een aantal zaken nodig had om gebouwd en geëxploiteerd te kunnen worden. Je moet er bijvoorbeeld bouwmaterialen naartoe kunnen brengen, en je hebt bouwvakkers en materieel nodig. Ze moesten dus in de buurt van hoofdwegen en andere infrastructuur liggen. En als ze er eenmaal staan hebben ze gas, water, licht en internet nodig, dus ze moesten zich in de buurt bevinden van bestaande steden, want niemand gaat leidingen honderden kilometers de woestijn in trekken. Toen konden we bufferzones tekenen rondom wegen en steden om het zoekgebied te verkleinen.”

Verbijsterende aantallen

Op de vraag of dit soort speurwerk persoonlijke gevaren met zich meebrengt antwoordt Alison kalm en resoluut. “Wij zien onszelf niet als moedig. Megha heeft met consequenties te maken gekregen, want zij kreeg geen nieuw visum. Maar verder ondervonden we weinig tegenwerking. Een beetje gedoe online, dat is eigenlijk alles. Maar andere groepen lopen we echt risico’s wanneer ze China bekritiseren. Chinese staatsburgers lopen zeker gevaar als ze dat doen, zelfs als ze buiten China wonen. Onlangs werd een vrouw slachtoffer van een enorme lastercampagne, dat was echt verontrustend. Haar familie was ook doelwit, werd zelfs kort gevangengenomen en ondervraagd. Hetzelfde geldt voor de voormalige gevangenen die we in Kazachstan spraken. Maar ze snappen dat als zij zich niet uitspreken, niemand het doet. Daarom doen ze het toch, maar daarvoor verbreken ze wel alle banden met hun familie om vergeldingen te voorkomen. Sommige familieleden zijn zelfs omgekomen in de kampen. Ze lopen een heel reëel gevaar!”

Ondanks dat ze het zoekgebied verkleind hadden, was het nog steeds een arbeidsintensieve klus om alle kampen te vinden. “We moesten nog steeds zo’n vijftigduizend locaties, tiles, onderzoeken. Om je een idee te geven wat dat betekent: normaal gesproken staan er, als je op Google kijkt, zo’n tien à zestien tiles op je scherm. Desondanks ben ik maar gewoon begonnen ze systematisch te bekijken en het lukte me om er tienduizend per week te doen. Daaruit leerde ik hoe deze plekken er in de regel uitzagen en welke range aan verschijningsvormen er bestond. Ik kwam er ook achter dat ze meestal gesitueerd waren op industrieterreinen aan de randen van de steden, waar wegen en voorzieningen zijn, evenals plekken waar personeel kan wonen. We vonden kampen en detentiecentra in elk district, dus als we in een bepaald district nog niks hadden gevonden, wisten we dat we moesten blijven zoeken.”

De zoektocht leverde uiteindelijk een aantal van 348 kampen op. Dat was weliswaar minder dan verwacht, maar de geïdentificeerde kampen waren wel aanmerkelijke groter en waren gebouwd voor langdurig gebruik. De Chinese overheid blijft naar buiten toe volhouden dat het gaat over ‘heropvoedingsinstellingen’ of zelfs over onschuldige ‘vakscholen’. Uit de interviews die Magha Rajagopalan hield met gevluchte ex-gedetineerden bleek dat er mannen en vrouwen, waaronder zelfs bejaarden, worden vastgehouden onder wrede omstandigheden. De grote vraag bleef alleen: hoeveel?

“We berekenden de vloeroppervlakten van de gebouwen in alle kampen. De footprints konden we afleiden uit de satellietbeelden. Vaak zijn deze luchtfoto’s onder een hoek genomen en kun je ook iets van de gevels zien, waardoor je het aantal verdiepingen kunt tellen. Of we gebruikten de lengtes van de schaduwen om aan de hand daarvan de gebouwhoogtes uit te rekenen. Vervolgens gebruikten we de Chinese bouwregelgeving. Door die toe te passen op de vloeroppervlakten konden we door reverse engineering de capaciteit van elk kamp bepalen. We kwamen erachter dat de kampen een capaciteit hebben om meer dan een miljoen mensen vast te houden zonder overbevolkt te raken.”

Dwangarbeid

Alison weet zeker dat haar ervaring als architect van doorslaggevend belang was om dit onderzoek te kunnen doen. “Dit onderzoek had ik zonder die kennis niet kunnen doen. Het werk is erg ruimtelijke en doet een beroep op vaardigheden die ik als architect heb ontwikkeld. Architecten zijn goed in het interpreteren van satellietbeelden, het lezen van gebouwen van bovenaf om te begrijpen wat hun functie is, en ze te extrapoleren naar drie dimensies. Stuk voor stuk nuttige vaardigheden in dit specifieke onderzoek.”

Mijn werk is onderdeel van grotere veranderingen in de journalistiek, waarin steeds vaker mensen werken met een minder traditionele achtergrond. Dat begon tien jaar gelden met mensen met een IT-achtergrond die van alles konden op het gebied van data-analyse en -visualisatie, en nu komen daar mensen bij die het soort open source onderzoek doen dat ik doe. Journalistiek wordt steeds meer multidisciplinair. Ik kan echt nog niks zeggen over toekomstige projecten. Voorlopig ben ik nog steeds voornamelijk bezig met Xinjiang.”

Het verhaal levert nog steeds nieuwe inzichten op, vertelt ze. “We hebben van een van de kampen een digitale reconstructie gemaakt. Die helpt ons te begrijpen wat daarbinnen gebeurt en hoe het is om daar als gevangene te leven. We hebben ook gekeken naar dwangarbeid, wat daar echt een gigantisch probleem is. In Xinjiang is het sowieso bar gesteld met de rechten van arbeiders, en we wisten dat er in de kampen fabrieken waren. We probeerden de schaal daarvan in beeld te brengen door alle kampen met fabrieken te identificeren en te bekijken hoe die door de jaren heen gegroeid waren. We onderzochten ook welke bedrijven zich met deze praktijken inlieten.” Met succes, want inmiddels zijn er in een aantal Europese landen verschillende internationale bedrijven aangeklaagd voor medeplichtigheid aan mensenrechtenschendingen. Daaronder zijn Nike, State of Art, Patagonia en zelfs C&A.

De kampen houden Alison voorlopig nog wel even bezig. Met enige verbazing ziet ze welk sneeuwbaleffect haar werk veroorzaakt. “Ik kwam er net achter dat een Chinese man onze kaarten heeft gepakt en ze gebruikt heeft om achttien kampen te bezoeken. Hij maakte daar een video van en heeft die een paar maanden gelden gepost op YouTube. Die video ging al een tijdje rond op Chinese sociale media, maar nu had een aantal Chinese reporters erover bericht op Twitter en mij daarin gelinkt, zodat wij het ook zouden zien. Enorm dapper wat die man gedaan heeft, want het is echt gevaarlijk. Hij heeft waarschijnlijk opzettelijk gewacht met posten om eerst het land uit te komen, en volgens onze informatie is hij nu relatief veilig. Het is een verbazingwekkende video!”