Hoewel we elkaar nog niet persoonlijk ontmoet hadden, volg ik Bart van der Salm al een tijdje. Toen een bevriende ondernemer uit het Rotterdamse me vroeg naar suggesties voor een architect voor de grootschalige uitbreiding van zijn huis, stond Bart op de lijst. Hij realiseerde vervolgens een van de fraaiste woonhuizen langs de Rotte; hout in een donkere tint, transparant en prachtig aansluitend op de omringende tuin. Hoog tijd voor een echte kennismaking.

Met de OV-fiets bereik ik de Esdoornstraat in Zwolle. Daar is, in een tot creative hotspot omgebouwde voormalige school, VANDERSALM-aim gevestigd. “Dat ik voor architectuur zou kiezen was geen uitgemaakte zaak,” vertelt Bart. “Op mijn zeventiende ben ik naar Zwolle ‘gevlucht’; Dwingeloo, waar mijn ouders woonden, was me echt te klein. Sindsdien wist ik dat Zwolle mijn plek zou zijn. Na eerst drie jaar ergens achter de bar te hebben gestaan en een half jaar SPH (Sociaal Pedagogische Hulpverlening), deed ik bij Cibap de verkorte vormgeversopleiding. Daarna ben ik bij ArtEZ in Zwolle interieurarchitectuur gaan studeren. Gaandeweg begon ik me te realiseren je opleiding wel echt bepaalt in hoeverre je in control bent. Daarom ben ik vervolgens naar de Academie voor Bouwkunst in Amsterdam gegaan.”

Achteraf is het een behoorlijk logische bestemming, geeft Bart toe. “Mijn vader heeft nooit een architectenopleiding gedaan maar is altijd een bouwer geweest, een echte monumentenman. Dat heb ik wel meegekregen. Hij had een bouwkundig adviesbureau, eerst in Zoeterwoude, vervolgens in Dwingeloo en later in Dalen, Drenthe. In Dwingeloo was het bureau gevestigd in een schuur achter de boerderij waar we zelf woonden; beide heeft hij zeven jaar lang eigenhandig gerestaureerd. Mijn broer is na een grafische opleiding als tekenaar bij mijn vader gaan werken en werd naar verloop van tijd vennoot. Onlangs zijn we gefuseerd, en nu zijn we als het ware met terugwerkende kracht een familiebedrijf geworden.”

“In mijn academietijd heb ik eerst bij het bureau van mijn broer en vader gewerkt, maar pendelen tussen Dwingeloo en Amsterdam was erg tijdrovend. Dus ging ik naar verloop van tijd naar Office Winhov. Daar mocht ik komen werken ondanks dat in 2010 het werk een beetje schaars was. Daarom verkaste ik naar NAT Architecten, ook in Amsterdam, en een half jaar daarna naar Korth Tielens, waar ik nog een tijdje de enige werknemer was. Daar kreeg ik mooie kansen, ook om betrokken te zijn bij grotere gebiedsontwikkelingen.”

Barts afstudeerproject, waarmee hij cum lade afstudeerde en genomineerd werd voor de Archiprix, bevat al een van de belangrijkste fundamenten waarop het huidige bureau nog steeds steunt: een van-stoel-tot-stad-achtige ontwerpbenadering, dwars door alle schaalniveaus heen. “Het was een ontwerp voor het Tussenthuis, een hospice bij de Broerenkerk in Zwolle. Ik wilde voor mezelf toetsen in hoeverre ik bouwen inmiddels begreep, van stedenbouwkundig ontwerp, inclusief landschap, tot en met details. Overal maakte ik maquettes van. De details heb ik zelfs in 1:1 modellen uitgewerkt om te onderzoeken of wat ik wilde ook écht kon. Het was nog een heel gedoe om die modellen steeds mee te verhuizen met die reizende Archiprix-tentoonstelling.”

Een nieuwe smaak

“Drie dagen na mijn afstuderen, in 2014, ben ik hier in Zwolle voor mezelf begonnen. Ik kwam via-via in contact met een oncoloog die voor de chemobehandeling van zijn patiënten een plek buiten het ziekenhuis in de natuur wilde realiseren. Vanuit het landschap heb ik daar een natuurinclusieve verandastructuur gemaakt met zitplekken die ingebed zijn in een aarden wal, een soort landschapskamertje van waaruit je uitkijkt richting bosrand. We kwamen ermee in de finale voor de Hedy d’Anconaprijs. Iets later werden we met onze transformatie voor landgoed ’t Nijenhuis finalist voor de Abe Bonnemaprijs. Dat was een mooie start.”

“Het leek me verstandig om niet een van vele bureaus in Amsterdam te willen zijn, maar juist op een herkenbare manier iets toe te voegen aan het aanbod in Zwolle. Hier waren destijds acht bureaus en ik wist dat ik daaraan een nieuwe smaak zou toevoegen. Dat betekende wel dat ik een plek moest verwerven in het Zwolse old boys network. Hier gaat alles over de gunfactor. Negentig procent van ons werk verwerven we via-via en wordt direct aan ons gegund. Ik heb de afgelopen jaren behoorlijk geïnvesteerd in dat netwerk. Momenteel ben ik voorzitter van de Zwolse Vastgoed Sociëteit. Dat is een club met ongeveer honderd jonge vastgoedprofessionals waar ik veel contacten uit haal. Meestal begint het met een studie, en daar zijn we behoorlijk goed in, zeker als het wat ingewikkelder wordt. Zo halen we veel werk binnen.”

“We doen dus ook geen wedstrijden, dat had ik meteen al besloten. Ik wil gewoon niet voor niks werken, niet de shop-mentaliteit van opdrachtgevers voeden. Ik vind het raar dat je voor een habbekrats vier of vijf prachtige plannen krijgt en dat de meeste in de vuilnisbak belanden. Inderdaad betekent het dat we sommige dingen niet kunnen doen. Nou heb ik zelf ook niet zo’n behoefte om aan grootschalige publieke gebouwen te werken, dus dat is prima. In wat we nu doen, voor private opdrachtgevers in de regio, kan ik mijn ei helemaal kwijt. Ik heb niet zo’n behoefte aan de complexiteit die komt kijken bij megaprojecten en allerlei procedures. Niet mijn sport.”

Systemen en structuren

“Een van onze huzarenstukjes van dit moment is Paviljoen Zwemlust in Vollenhove. Ook dat project kwam via-via: onze collega Daniëlle woont in Vollenhove en kent een lokale campingeigenaar, die een haventje en een strand, dat vroeger aan de Zuiderzee lag, opnieuw wil ontwikkelen tot recreatiegebied. Daarvoor hebben wij een horecapaviljoen ontworpen. Het paviljoen is buitendijks gelegen en maakt onderdeel uit van een lange steiger die naar het strand leidt en uiteindelijk de golfbreker vormt die het zwemgebied afbakent.” We kijken naar een maquette die mooi illustreert hoe de steigerstructuur halverwege met fraaie rondingen uitgroeit tot een volwaardig gebouw, om even verderop weer zijn oorspronkelijke vorm terug te vinden.

“Aan de waterkant van Vollenhove staan overal van dit soort palen en steigers,” legt Bart uit, “dus die gebaren vormden een vanzelfsprekende aanleiding voor het ontwerp. Eikenhout wordt gebruikt voor de meerpalen en de kolommen, CLT voor de wanden. Het materialenpalet speelt overal met donkere ton-sur-ton kleurtonen. Alles is tot in de kleinste details uitgewerkt en doordacht gematerialiseerd, met vlonderdelen van composiet voor voldoende stroefheid, opgesloten in een houten randbalk. Dit wordt de mooiste steiger ooit. Volgend jaar zomer kun je hier een biertje komen drinken.”

Het ontwerp leent zich uitstekend om de kern van Barts visie toe te lichten. “Wij ontwerpen vanuit een goed begrip van wat bouwen is, vanuit bouwmeesterschap. Het gaat erom de logica van elk materiaal te begrijpen en te doorgronden, om er optimaal in te kunnen ontwerpen. Pas als je écht weet hoe het werkt kun je er architectuur mee maken. Voor een ontwerp als dit maken we tientallen vormstudies, tot we helemaal snappen waar het ontwerp heen wil. En dat werken we dan uit tot op de millimeter. Die liefde voor logica en structuur maakt onze ontwerpen soms een beetje streng, maar daar houd ik wel van.”

Schemeren hier invloeden van grote voorbeelden in door? “Zeker, maar niet één of twee in het bijzonder. Ik voel me aangetrokken tot het strenge en strikte van de hedendaagse Zwitserse architectuur en tot de aandacht voor detail en ambacht die je op dit moment ziet bij veel kleinere Engelse bureaus. Dat is een beetje de omgeving waar ik me aan spiegel.”

Vanuit de onderbuik

Structuur speelt ook een hoofdrol in een ander project waar het bureau nu volop aan werkt. “Voor BoerPelleboer ontwerpen we Stadszicht, een nieuwe stadsboerderij aan de noordkant van Zwolle. Hij heeft in Mastenbroek al een melkveehouderij en een zorgboerderij. Hier wil hij het boerenleven dichter bij de stad brengen met een ‘beleefboerderij’ inclusief B&B, educatieruimte en een kas. Ook hier komt een zorgfunctie bij, dagbesteding voor mensen met een verstandelijke beperking die ‘hulpboer’ mogen zijn. De familie Pelleboer gaat er ook zelf wonen, in een soort van hedendaagse herenboerderij. Mijn vrouw kent iemand die daar werkt. Op een gegeven moment komt dan de vraag of je niet even mee kunt kijken, en zo ontstaat dan zo’n project.”

“We hebben hier een houten draagstructuur ontworpen die van zichzelf constructief stabiel is, doordat we de spanten niet parallel hebben geplaatst, maar ze diagonaal met elkaar verknopen. Met dat principe maken we de verschillende gebouwen op het erf. Het geeft aanleiding voor de mooie zachte vormen van de volumes en de op het eerste gezicht onregelmatige aansluitingen. In een van de gebouwen is het overblijfsel van een vooroorlogse boerderij opgenomen, ingekapseld bijna. Met houten lamellen regisseren we transparantie en zichtlijnen in de gevels, precies op maat voor de achterliggende functie.”

“Ook hier begint het met de liefde voor structuur en een ontwerpconcept dat terplekke ontstaat. Als ik op de locatie ga kijken krijg ik vaak meteen ideeën voor een bepaalde sfeer. Puur onderbuikgevoel, maar dat blijkt dan in het vervolg meestal aardig te kloppen. Dat had ik op de academie al. Ik geloof in intuïtie, je moet er alleen wel goed naar luisteren. Vervolgens probeer je de essentie te vangen in vormstudies, ga je de beste variant rationaliseren en in de maat zetten. Daarna zijn er nog steeds tientallen keuzes te maken voor het af is.”

Spin in het web

“Wat ik leuk vind is dat we nu met zijn drieën alles kunnen dat nodig voor onze projecten. Van een eerste schets en de visualisaties die je hier ziet tot uitvoeringstekeningen en directievoering. Zelf zit ik samen met Daniëlle vooral in de eerste fases van het project; Koen pakt het vaak op vanaf het definitief ontwerp en doet de directievoering. De technische uitgangspunten bepalen we samen. In 70-80% van onze projecten krijgen we een volledige opdracht. Daardoor kunnen we inhoudelijk zo ver gaan als we doen. Want eigenlijk steken we veel te veel tijd in de schetsontwerp en voorlopig ontwerpfase, maar zo trekken we dat dan uiteindelijk financieel toch weer recht.”

Tot nu toe lukt het prima om met z’n drieën die full service belofte in te vullen. Kwestie van goed plannen, vindt Bart. “We doen hier niet aan overwerk. Onze werkdag loop van half negen tot vijf uur. Misschien dat ik een of twee keer per jaar ’s avonds een keer op kantoor ben, maar verder niet. Als je gewoon goed organiseert dan kan dat. Heel soms moeten we nee verkopen, maar in de praktijk lukt het eigenlijk prima om dat samen met onze opdrachtgevers goed te regelen. En mochten er een keer toevallig drie projecten de werkfase in gaan dan zal er tijdelijk iemand bij moeten.”

“Ook die wens om van begin tot eind betrokken te zijn hoort bij bouwmeesterschap. Als architect wil ik de spin in het web zijn en niet zomaar een van de adviseurs. Ik wil graag echt grip houden op het eindresultaat, controle hebben. Niet vanuit een machtspositie, maar vanuit een vorm van bemiddeling en verbinding. Daarom vinden wij die volledige opdracht zo belangrijk, tot en met de uitvoering, want dan kunnen we echt die integraliteit bewaken. Als de aannemer een vraag heeft, dan wil ik dat hij mij belt en niemand anders. Je moet voortdurend onderdeel zijn van de informatiestroom en informatie-onderstroom. Daarmee staat of valt het eindresultaat.”

Loskomen

“Momenteel ben ik bezig met een project dat wat mij betreft de volgende stap betekent in mijn ontwikkeling als architect. Het initiatief heet OPVoor, Overijssels Productiehuis voor Onderwijs, Onderzoek en Ondernemen, hier in Zwolle. De initiatiefnemer Kleinkunstig heeft aan ons gevraagd om een ontwerp te maken op basis waarvan alle Zwolse stakeholders de komende tijd kunnen besluiten of dit project realiteit kan worden. In dit ontwerp heb ik eigenlijk alle beperkingen overboord gezet; hier voelde ik me als ontwerper echt vrij en onafhankelijk.”

“De kavel leidde tot een taps toelopende gebouwvorm die eindigt in een mooie prominente kop die van veraf zichtbaar is. De transparante plint werkt als etalage en heeft rondom een luifel gekregen met groen erop, zodat er een soort overgangsruimte ontstaat tussen binnen en buiten. Ook in dit ontwerp is de basis een houtstructuur, die aan de lange zijden steeds een stapje naar buiten doet, waardoor een spannend en mooi reliëfrijk beeld ontstaat. De gevelopeningen zijn vervolgens weer een echo van de hoofdvorm van de plattegrond. Het dak is volledig terras, ook weer omzoomd met uitbundig groen. In dit ontwerp heb ik echt het gevoel dat ik ben losgekomen van mijn invloeden, dat ik echt vanuit mijn eigen intuïtie ontwerp, zonder druk van buitenaf.”

“Sowieso heb ik het gevoel dat ik dat steeds makkelijker kan. Sinds ik eind 2020 vader geworden ben is mijn mindset echt veranderd. Architectuur is nog steeds belangrijk, maar niet meer het allerbelangrijkste. Dat heeft me ruimte gegeven, waardoor ik als ontwerper losser ben geworden zonder de scherpte te verliezen. De buitenwacht zal er misschien nog steeds een Van der Salm in zien, maar voor mij is het een nieuwe richting die me heel veel energie geeft. Ik kan bijna niet wachten om te zien hoe dat verdergaat.”