Nieuwe Gezichten: Superimpose Architecture

Het is gelukt. Tot voor een paar weken noemde Superimpose Architecture zich op zijn website een “Sino-Dutch practice with entities in Beijing, Rotterdam and Hong Kong”. Inmiddels staat er gewoon based in, waaruit af te leiden valt dat het oprichters Carolyn Leung, Ben de Lange en Ruben Bergambagt gelukt is om in Rotterdam geschikte kantoorruimte te vinden. Kort daarvoor sprak ik Ruben – bij mij op kantoor – over de unieke situatie van het bureau; mede-opgericht door twee Nederlanders in China en nu klaar om ook ‘thuis’ aan de slag te gaan.

“We hebben redelijk opgesloten gezeten tijdens de hele coronapandemie,” vertelt Ruben. “Het voelde als een gouden kooi: binnen China mag vrijwel alles, maar je kan er niet uit, want de quarantaines bij terugkomst zijn onmogelijk. De angst in China rondom de pandemie is groot, en we waren ook een beetje zenuwachtig toen we hier naartoe kwamen: wat zullen we aantreffen in Nederland? Carolyn en ik zijn beide gevaccineerd met het Chinese vaccin. Maar nu ben ik blij dat we hier zijn. Het voelt veel vrijer, ondanks de beperkingen. In China was alles veel onvoorspelbaarder. Een stad kan ineens op slot gaan en dan kom je niet meer thuis.”

Thuis betekent voor Ruben Beijing, waar hij met Ben en Carolyn (met wie hij getrouwd is) in 2016 Superimpose Architecture oprichtte. “Ben en ik kennen elkaar van de TU Delft en werkten destijds allebei bij

24H Architecture. Daar waren we samen één; allebei parttime en precies alternerend aanwezig. Dat we elkaar nooit zagen schiep een band. Carolyn en ik waren klasgenoten in de Border Conditions Studio, die Ben na ons ook deed. De verbanden gaan ver terug.”

Na hun studie besloten Carolyn en Ruben allebei, maar los van elkaar, in Londen voor Foster + Partners te gaan werken. “Maar na vier jaar Foster had ik maar aan één project gewerkt, het nieuwe hoofdkantoor van Bloomberg in London. Fantastisch natuurlijk, maar heel groot en traag. Het was 2012, in Europa was het crisis en China beloofde avontuur, dus dat werd onze bestemming. Met Carolyn, die oorspronkelijk uit Hongkong komt, heb ik een reis gemaakt langs de drie grote steden. Beijing trok me het meest aan, toen. De hutongs, de rauwe moderniteit van de stad, het leek me spannend om daar te wonen.”

“Ik vond een baan bij waa, een bureautje van oud-collega’s bij Foster. Ben haalde me op van het vliegveld. Hij was al een jaar in Beijing, ook weer toevallig. Hij had eerst bij Mei Architects & Planners gewerkt en zat nu bij Spark Architects, het doorgestarte bureau van Will Alsop. Carolyn kwam een jaar later om te werken bij URBANUS en later bij Benoy. In 2015 voelden we alle drie dat het tijd was om weer verder te gaan, en we waagden de stap naar zelfstandigheid. Op dat moment diende er zich een mooie kans aan en zo rolden we erin. Alles moest snel: naam verzinnen, logo ontwerpen, portfolio verzamelen, en zo voort. In februari 2016 werd Superimpose Architecture officieel geregistreerd in Hongkong. En toen had ik dus ineens een architectenbureau in China.”

Torens en een tent

“Dat was natuurlijk enorm spannend,” lacht Ruben. “Alles ging voortdurend anders dan wij verwachtten. Je ging naar een vergadering en je kon nooit voorspellen wat je zou overkomen. Dat bracht ups en downs, maar wij genoten van het avontuur en we rolden gewoon verder. Eerst kleine projectjes, daarna iets grotere en vervolgens nog groter. En na verloop van tijd ontstond er een echt bedrijf.”

Toch werd het eerste project van Superimpose pas vorig jaar opgeleverd, vertelt hij. “Heel atypisch voor de Chinese praktijk, waarin snelheid doorgaans juist centraal staat. Eigenlijk zijn het twee projecten, in Changzhi, zeshonderd kilometer ten zuidwesten van Beijing. De opdrachtgever had vijftien oude fabrieken, die de lokale regering wilde laten slopen omdat ze niet pasten in het moderne beeld dat de stad wilden uitstralen. Dat vonden wij jammer, want het waren aantrekkelijke historische gebouwen met een mooie centrale ligging. We stelden voor om er een paar te behouden en te transformeren voor culturele functies en andere te vervangen door nieuwe woongebouwen. Dat zou het hele gebied rijker maken. Dat vonden zowel de cliënt als het stadsbestuur een goed idee.”

De foto’s laten fraaie bakstenen hallen zien. Met de toevoeging van transparante puien, melkglazen daken en een aantrekkelijk mix van zowel sophisticated als lowtech afwerkingsmaterialen ontstaan hoge lichte ruimten die zich inderdaad uitstekend lijken te lenen voor de nieuwe culturele functies. Direct ernaast staat een reeks spierwitte woontorens; streng, maar wel vijfenveertig graden gedraaid ten opzichte van het ook in Changzhi dominante noord-zuid grid. “De woningen moesten extreem goedkoop worden gerealiseerd,” legt Ruben uit. “We hebben dubbelhoge lofts gemaakt waarin bewoners naar eigen inzicht een mezzanine kunnen aanbrengen."

"Dankzij de verdraaiing krijgen alle gevels zon en door simpelweg te spelen met de afmetingen en ritmiek van de balkons hebben de torens een herkenbare identiteit gekregen. Zo valt er voor de bewoners wat te kiezen. Het project werd snel populair bij de jongere generatie: geen gated community maar een open setting met een vrije manier van wonen. Voor ons was dit project het bewijs dat onze aanpak, waarbij we op zoek gaan naar de vraag achter de vraag en desnoods de opgave herformuleren, ook in China kon werken.”

“Dat bleek ook bij ons eerste daadwerkelijk gerealiseerde project. Die opdrachtgever had in een vallei buiten Hangzhou honderd boerenfamilies overgehaald om samen over te stappen op duurzame biologische landbouw. Bewust levende bewoners van miljoenenstad Hangzhou konden zich abonneren op biologisch voedsel uit de vallei. Daarbij wilde hij een tentencomplex bouwen om groepen kinderen op vakantie te laten komen en ze van alles te leren over de natuur – én meteen ook de ouders te interesseren voor zijn duurzame voeding.”

“We wonnen de opdracht in een besloten selectie, en opnieuw tekenden we niet wat er werd gevraagd. De opdrachtgever wilde eigenlijk zes tenten voor elk tien kinderen, tipi’s eigenlijk. Maar wij zagen meer in één grote ronde tent met zes compartimenten en een centrale binnenruimte in het midden, een soort patio, voor activiteiten. Dat leverde meer intimiteit op, een natuurlijk plek voor de gemeenschap. Én een architectonisch sterker gebaar, dat ook verwijst naar de rol van dit soort courtyards in de Chinese architectuurgeschiedenis. Gelukkig werd de kracht van ons idee direct herkend.”

Micr-O heet het project, waarin de o verwijst naar de ringvorm van de spierwitte tentconstructie, die sterk afsteekt tegen de groene vallei. “Bijkomende uitdaging was dat het gebouwd moest worden door de boeren uit de omgeving en dus eenvoudig maakbaar moest zijn. Daarom ontwierpen we een heel simpel maar oersterk A-frame, dat tweeënzeventig keer ongewijzigd kon worden gemaakt uit resthout van oude, inmiddels gesloopte boerderijen. Alleen het tentdoek is geen gerecycled of natuurlijk product, maar wel gratis omdat het gesponsord werd door de fabrikant.”

Superstrategies

“Micr-O was weliswaar kleinschalig, maar liet de potentie van onze denkwijze perfect zien. We merkten dat het verhaal prima landde als we in gesprek gingen met potentiële nieuwe opdrachtgevers, die we in het begin echt gewoon via cold calling benaderden. Door in te zoomen op maar een paar projecten – en we hadden natuurlijk nog maar een beperkt portfolio – konden we heel duidelijk uitleggen wat onze onderzoekende werkwijze aan meerwaarde had opgeleverd. We noemen dat superstrategies, een meerwaarde die stijl of vorm overstijgt. Zo stuurden we die gesprekken weg van kwantiteit en schaal, en juist richting waarde en kwaliteit.”

“We hadden eindeloos veel gesprekken. Mandarijn is weliswaar niet Carolyns moedertaal, maar ze spreekt het wel vloeiend en dat is natuurlijk heel handig. Dat ze de Chinese cultuur begrijpt was misschien wel een doorslaggevende succesfactor. Bij sommige meetings dachten Ben en ik: kat in ’t bakkie. Maar dan zei zij: vergeet het maar, hier horen we niks meer van. En ze had altijd gelijk. Gelukkig leverde een aantal gesprekken weldegelijk goede aanknopingspunten op. Langzaam maar zeker kwamen we bij professionelere partijen aan tafel en ging het om grotere en meer complexe projecten, waarbij de voertaal steeds vaker Engels was. En inmiddels komen opdrachtgevers terug omdat ze tevreden zijn met wat we eerder voor ze hebben gedaan.”

“Neem dit mixed use project voor ontwikkelaar Vanke, ook in Hangzhou en ook verkregen via een tender op uitnodiging. Het is een momenteel populair type opgave voor publiek-private ontwikkelingen waarin infrastructuur – in dit geval een metrostation – moet worden geïntegreerd. Hier hebben we twee kantoortorens ontworpen met vier lagere kantoorvilla’s ernaast en winkels in de plint. Aanvankelijk hoefden we ons niet te bemoeien met het metrostation, zeiden ze, daar lag het hooguit toevallig naast. Weer een gemiste kans, dus stelden we voor om in de groenzone op het metrostation een reeks groene pocket courtyards te maken naar de twee metroniveaus, waar dan extra winkels konden komen. Dat was interessant, want ze dachten daarmee de overheid goed mee te kunnen krijgen in een snelle realisatie. Inmiddels is het klaar, al hebben we er nog geen perfecte foto’s van.”

Ruben glimlacht als ik vraag of de superstrategy misschien ook staat voor Hollandse eigenwijsheid. Hij reageert genuanceerd: “Misschien wel. Maar in China zou je dat nooit zo kunnen noemen, want eigenwijsheid heeft daar geen positieve connotatie. In China telt ervaring, hoe vaak je iets al gedaan hebt, alsof dat een garantie voor een goed ontwerp is. Wij richten ons meer op het proces en kritische reflectie om zo maximale waarde te realiseren. In dit project is die waarde zowel de winkelbeleving als de prettige groene ervaring bij het gebruik van het metrostation. Beide zijn vormen van waarde voor gebruikers en samen leiden die tot meer vastgoedwaarde voor de opdrachtgever. Uiteindelijk is dat natuurlijk wat telt.”

De patio’s zien er inderdaad fraai en aangenaam uit, en de gelaagdheid van het maaiveld heeft een logisch vervolg gekregen in de geleding van de torens. “De afmetingen van de torens bleek niet onderhandelbaar en rank konden ze helaas niet worden. Daarom hebben we er gestapelde vormen van gemaakt met een verfijnde detaillering, die op een slimme manier raakt aan duurzaamheid en energieverbruik. Wat dat betreft is de Chinese praktijk ook echt aan het veranderen. Je krijgt tegenwoordig echt de ruimte om met consultants naar integrale oplossingen te zoeken. Ook de budgetten zijn tegenwoordig realistischer en de uitvoeringskwaliteit is nu veel beter dan een aantal jaren geleden.”

Die veelgehoorde klacht over de Chinese bouwpraktijk is voor Ruben zeker herkenbaar. “In het begin zaten we regelmatig met onze handen in het haar als we zagen hoe dingen gemaakt werden. Maar tegenwoordig is dat nauwelijks nog nodig. Een mooi voorbeeld is dit project voor de Sino Ocean Group, voor wie het een soort statement project was. Het is een laboratorium waarin Delos, de organisatie achter de WELL-standaard samen met de beroemde Amerikaanse Mayo Clinic onderzoek verricht naar de invloed van de gebouwde omgeving op de mens. Mensen gaan hier acht weken lang wonen en werken, en worden dan gemonitord om te zien welke uitwerking factoren als daglicht, ventilatie en luchtkwaliteit hebben op hun gestel en hun welbevinden.”

“Dit project is echt zeer hoogwaardig ontworpen en gerealiseerd. De gevel bevat elektro-chromatisch glas waarvan de kleurtint kan worden aangepast, en geïntegreerd in de speciaal ontworpen aluminium profielen zitten geavanceerde mogelijkheden voor verduistering aan de binnen- en buitenkant. De verdiepingen zijn extreem flexibel en op het dak staat een rotatable lab, een ruimte die kan worden gedraaid om te reageren op zoninval of windrichting, bijvoorbeeld om de effectiviteit van natuurlijke ventilatie te testen. Dit is echt state-of-the-art bouwtechniek. Daar moet ik wel bij zeggen dat de meeste producten geïmporteerd zijn uit het buitenland. Want zo gaat het wel nog vaak: als het écht goed moet zijn komt het van buiten. Daarom duurde ook dit project best lang.”

Het beste voor twee werelden

Natuurlijk kan ik niet nalaten om te vragen hoe hij in politieke zin naar China kijkt, maar ik krijg het verwachte en begrijpelijke antwoord. “Ik houd me eigenlijk niet bezig met de politiek. Als buitenlander sta ik ook buiten het sociale systeem en ervaar ik geen restricties. Natuurlijk ben ik het niet eens met sommige dingen die in China gebeuren. Dat geldt voor Carolyn ook, die komt tenslotte uit Hongkong! Maar wat wij willen is gewoon op een zorgvuldige manier ons werk doen en waarde toevoegen. Gewoon mooie en relevante projecten realiseren.”

Maar ook Nederland trekt, zeker na een lange afwezigheid vanwege de pandemie. “Toen we naar China vertrokken was dat echt een avontuur. Ik heb er nu negen jaar gewoond en had nooit gedacht dat ik zo lang zou blijven. En ik wil ook zeker nog niet weg, maar het zou natuurlijk fantastisch zijn om daarnaast óók in Nederland aan de slag te kunnen. Voor mij blijft Nederland natuurlijk toch voelen als thuis. Maar wat voor China geldt, geldt hier natuurlijk ook: je moet wel ter plaatse aanwezig zijn om er te kunnen werken. Vandaar dat we ons nu ook in Rotterdam vestigen.”

“We zien hier mooie ontwikkelingen waar we graag deel van willen uitmaken. Nederland staat meer open voor innovaties en nieuwe ontwikkelingen, en we zouden het uitdagend vinden om te werken aan echte binnenstedelijke ontwikkelingen. Ik fiets met heel veel plezier door Rotterdam – sowieso fijn dat de schaal zodanig is dat je hier kunt fietsen! – en dat vind ik echt inspirerend. Hoewel ik, na twee jaar afwezigheid, zie dat ook in Nederland topkwaliteit inmiddels niet meer vanzelfsprekend is. Bij veel woningbouw hebben bouwsnelheid en kostenbesparing duidelijk voorop gestaan. Desalniettemin zijn we enorm gemotiveerd om ook hier mooie dingen te gaan doen. Inmiddels hebben we onze eerste opdracht hier, maar daar kan ik nog even niks over zeggen.”

Wat heeft Superimpose Architecture Nederland te bieden? Heel wat, volgens Ruben: “We nemen waardevolle ervaring uit China mee hierheen, net als andersom. We kunnen uitstekend uit de voeten met grotere schaalniveaus en complexe functiemenging. Bovendien zijn we heel flexibel en kunnen we enorm snel schakelen, want dat is in China essentieel. Straks kunnen we bijna op een vierentwintig-uurs manier opereren, waarbij ons team in China werkt terwijl het hier nacht is, en andersom.”

“Maar bovendien zijn wij eigenlijk helemaal geen Chinees bureau. We hebben internationale ervaring opgedaan op allerlei plekken. Daardoor kunnen we heel gevoelig reageren op een context. Vooral Carolyn is daar ontzettend goed in. We hebben niet één stijl, maar we proberen steeds om de verschillende lagen van een project samen te voegen tot iets unieks. Daar komt ook de naam Superimpose vandaan. En natuurlijk willen we doorgroeien, maar nu is het wel heel fijn dat we elk project nog helemaal met zijn drieën en met volle concentratie kunnen ontwerpen. Een idee is pas af als we er alle drie in geloven. Voor wie we ook werken en waar we ook zijn.”

In ‘Nieuwe Gezichten’ onderzoekt architect Joost Ector door middel van een reeks interviews hoe een nieuwe generatie architecten invulling geeft aan hun vak. Wat voor architectuur willen deze architecten realiseren, hoe richten ze hun praktijk in, wat voor wereld hebben zij voor ogen? Ken je een startend architectenbureau dat wat jou betreft in deze serie niet mag ontbreken, stuur jouw tip dan naar redactie@architectenweb.nl.