Je verwacht het niet. Een aantal van de meest opmerkelijke stadsvernieuwingsprojecten in Novosibirsk en een aantal andere Russische steden werd de afgelopen jaren ontworpen in Nederland. In een klein bedrijfsverzamelgebouw aan het Delftseplein in Rotterdam om precies te zijn. DROM heet het verantwoordelijke architectenbureau, dat wordt geleid door Timur Shabaev, Sofia Koutsenko en Timur Karimullin. Nog maar vier jaar geleden opgericht heeft het bureau inmiddels een aanzienlijk oeuvre gerealiseerd. “De steden daar ontwikkelen zich momenteel razendsnel,” legt Timur Karimullin uit, “en de behoefte aan kwaliteit is veel groter dan de kennis die lokaal voorhanden is. Wij maken deel uit van een nieuwe generatie architecten die vanuit een internationale praktijk meehelpt om in Rusland een nieuwe bouwcultuur te ontwikkelen.”

Het is ronduit indrukwekkend: een greep uit het portfolio van DROM toont alleen al in Novosibirsk een reeks expressieve urban villa’s, een wat strenger carrévormig woongebouw rondom een grote binnentuin en meerdere intrigerende hoogbouwprojecten waarvan de gevels een bijzondere fijngevoeligheid en veel aandacht voor detail laten zien. Maar daar blijft het niet bij; DROM timmert internationaal aan de weg. Ook in Nederland en België, bijvoorbeeld met een inspirerend plan voor een locatie in de Amsterdamse Bijlmer, waarmee het bureau in 2017 Europan-winnaar werd, en een inmiddels gerealiseerd project in Emmen, ook een Europan-winst. Een vliegende start is misschien zelfs zacht uitgedrukt. Hoe hebben ze dat in zo’n korte tijd voor elkaar gekregen?

“De Russische situatie is een compleet andere dan die in het Westen. Wanneer we in Rusland werken hebben we niet de luxe van een door zekerheid, bedachtzaamheid en gelaagdheid gekenmerkt planningsproces zoals je dat in Nederland eigenlijk altijd hebt. Plannen gaan daar ontzettend snel en worden in de regel behandeld als een bulk aan vloeroppervlak. Zo worden onze opdrachten meestal ook geformuleerd. De meest platte vertaling daarvan is een pragmatisch en kostenefficiënt blok dat je een aantal keer herhaalt. Oninspirerende dozen, afgewisseld met volstrekt nietszeggende tussenruimten,” vertelt Timur Karimullin. “Zo ongeveer het tegenovergestelde van waar DROM voor staat. Wij belichamen daar verandering.”

Timur Shabaev vult hem aan: “Onze architectuurvisie kenmerkt zich door breedte, omdat we niet vastzitten aan typologieën of niches en op zoveel verschillende plekken ervaring opgedaan hebben. Dat combineren van ervaringen en invloeden is wat onze architectuur kleurt.” Sofia legt uit hoe DROM juist die tegenstelling omzet in een kans: “Wij zijn eigenlijk overal waar we werken zowel insiders als outsiders. Daardoor begrijp je enerzijds de context van binnenuit, maar kun je er anderzijds wel van buitenaf naar kijken. Zo kunnen we heel goed alle kansen en bedreigingen identificeren, die we effectief aan onze opdrachtgevers kunnen uitleggen. Dan merk je dat de wil om kwalitatieve stappen te zetten heel sterk is, vooral in de kleinere steden.”

Nomaden

Waarom hebben ze zich eigenlijk juist in Rotterdam gevestigd? "Wij drieën hebben elkaar hier in Rotterdam leren kennen, daarom was het besluit om hier te blijven snel genomen,” legt Sofia uit. “Nederland heeft een open cultuur, ligt op een centrale plek en is bovendien de thuisbasis van een aantal zeer gerenommeerde ontwerpbureaus. Daar komen uit de hele wereld mensen op af. En het leven is hier comfortabel. Het is misschien ook geen besluit voor de eeuwigheid, ook al hebben we hier inmiddels gezinnen. Voorlopig is dit een prima situatie.”

“Bovendien,” zo legt Timur Karimullin uit, “voelen wij ons onder de huidige politieke omstandigheden niet erg uitgenodigd om naar Rusland terug te gaan. Het is bijna onmogelijk om van daaruit internationaal te werken, dus kiezen we een andere plek. Veel jonge Russische architecten maken momenteel dezelfde afweging. Kijk bijvoorbeeld naar een bureau als Kosmos, waarvan de partners in Basel, Bangkok en New York gevestigd zijn. We zijn in zekere zin nomaden, zoals zoveel mensen tegenwoordig.”

Met die aanduiding identificeren beide Timurs zich op meerdere manieren, zo blijkt. Ze zijn, zoals ze dat zelf zeggen, afkomstig uit ‘the regions’ (wat wij misschien ‘de provincie’ zouden noemen) en behoren tot de nakomelingen van nomadenstammen met Turks-Mongolische roots, die in de zestiende eeuw onder leiding van Djengis Kahn uit de hoek van Mongolië kwamen en besloten zich te vestigen – grofweg op de plek waar de Wolga van richting verandert en afbuigt naar de Kaspische Zee.

Timur Karimullin komt uit Kazan, de hoofdstad van Tatarstan, en studeerde daar architectuur. Met zijn afstudeerproject won hij de Archiprix International in Shanghai en trok daar al de aandacht van Ruurd Gietema van KCAP. Toen hij besloot om verder te studeren in Delft en Gietema daar opnieuw tegenkwam, was de stap naar KCAP snel gezet. Timur Shabaev begon zijn studie in Ufa, de hoofdstad van Basjkortostan, en vervolgde die in Moskou. Hij kwam naar Rotterdam om verder te studeren aan het Berlage Institute en kwam daarna bij OMA/AMO terecht. Daar werkte hij aan projecten voor het Strelka Institute en het Garage Museum, en maakte er kennis met Sofia. Zij woonde tot haar negende in en rond Moskou en daarna in de VS, waar ze architectuur studeerde aan Harvard. Na eerst tijdens een tussenjaar stage te hebben gelopen bij OMA, keerde ze daar na haar afstuderen terug. Ze beantwoordt de vraag al voordat deze gesteld is: “Ook de naam DROM, waar we lang naar gezocht hebben, symboliseert dat nomadische. Er zit een verwijzing in naar het Nederlandse ‘drommen’ en naar het Griekse ‘dromos’, wat we bijvoorbeeld nog steeds tegenkomen in woorden als ‘hippodroom’ en wijst op beweging. We zijn als het ware een collectief dat zich vormt in en uit beweging.” Ze lacht: “En daarnaast klinkt het gewoon lekker!”

“Dat dynamische kenmerkt onze benadering ook. Door onze ervaringen bij OMA en KCAP hebben we alle drie een grote belangstelling voor ontwerpen vanuit een soort masterplan-benadering, of het nou om een stuk stad of om een interieur gaat,” aldus Timur Karimullin. “We starten altijd met een hele brede analyse van een ontwerpopgave om zo de thema’s te vinden die de opgave karakteriseren. Daar volgt vervolgens niet zozeer een vorm of een beeld uit, maar een benaderingswijze. En eerder een strategie dan een concept.” Timur Shabaev vervolgt: “Dat biedt ons meer flexibiliteit, maar betekent bovendien dat je jezelf niet direct hoeft vast te leggen op beelden of stijlen. We gunnen onszelf de vrijheid om onze plannen lang te laten groeien en daarbij allerlei aspecten te onderzoeken, voordat we een ontwerp fixeren. En zelfs dan zoeken we naar manieren om aan de eenduidigheid te ontsnappen, bijvoorbeeld door deelprojecten te laten uitwerken door verschillende ontwerpers binnen het bureau. We zijn niet op zoek naar eenduidige objecten, maar juist naar diverse omgevingen.”

Strategische benadering

Het blijkt de sleutel tot de projecten van DROM. “In Naberezhnye Chelny, in Tatarstan,” vertelt Timur Shabaev, “kregen we de kans om een ontwerp te maken voor het grootste plein van de stad. Ook hier kozen we primair voor een strategie. Ons plan bestond naast een ruimtelijke visie ook uit een systeem van prioriteiten, ook hier in analogie naar die masterplanbenadering. Het is een enorm plein, qua schaal vergelijkbaar met het Museumplein, en toch zat er tussen de eerste schets en de start van de uitvoering maar zes maanden. Dan heeft het geen zin om te denken dat je er bent als je een mooie tekening hebt gemaakt.” “Sterker nog,” vervolgt Sofia, “je wilt met die mooie tekening ook geen valse verwachtingen wekken. Dus moet je heel scherp afwegen wat de kern van je ontwerp is, de prioriteit die absoluut bovenaan moet en waar je alles voor uit de kast haalt, en waar je speelruimte zit. Op die manier neem je alle betrokkenen mee en lukt het om binnen een beperkt budget een resultaat te bereiken waar iedereen de waarde van ziet.”

De woningbouwprojecten in Novosibirsk kun je op dezelfde manier zien, legt Timur Karimullin uit: “De bouwcultuur in ‘the regions’ staat nog in de kinderschoenen. Wij kunnen helpen bij die ontwikkeling, helpen om samenwerkingsvormen te ontwikkelen en daarmee de kwaliteit van het resultaat te vergroten. Een van onze grootste klanten is daar heel bewust mee bezig.” Sofia: “Zij kiezen er als ontwikkelaars voor om aan de ene kant hun plattegronden en bouwmethoden te standaardiseren, zodat er aan de andere kant in de uitwerking meer budgettaire ruimte is voor de diversiteit die wij zo belangrijk vinden. We begrijpen die afweging en juichen hem ook toe, al betekent het dat wij voor de taak staan om genoegen te nemen met dertig centimeter speelruimte, de diepte van de façade, voor onze architectonische ambities. Op zich trouwens ook geen oninteressante uitdaging.”

Of ze zich ervan bewust zijn van het onder Nederlandse architecten beruchte begrip van de ‘gevelartiest’? “Ik weet dat Nederlandse architecten daar gemakkelijk laatdunkend over doen, maar in de Russische context is die ‘liberalisering’ van de architectonische expressie een grote en nog tamelijk zeldzame stap waar wij niet licht over denken,” legt Sofia uit. Timur Shabaev gaat nog een stapje verder: “Wat ons vaak aan Nederlandse architectuur opvalt is de soms zelfs een beetje ongeïnteresseerde manier waarop gevels worden behandeld. Er is grote aandacht voor indrukwekkende concepten en vormen, maar in het gevelontwerp regeert de rationaliteit. Wij houden van een wat meer op emotie, expressie en artisticiteit gebaseerde benadering, wat meer drama. Op die manier kun je met hele bescheiden ontwerpmiddelen – kleine curves, een schaduwlijn, zeer afgewogen verhoudingen, minder voor de hand liggende kleuren – een grote impact realiseren.”

“Het is ongetwijfeld voor Nederlanders moeilijk voor te stellen, want voor jullie is ruimtelijke kwaliteit heel gewoon. De Russische realiteit is een hele andere. Als je daar bijvoorbeeld als kind van huis naar school gaat, is de kans klein dat je daarvoor alleen keurige straten gebruikt. Veel waarschijnlijker is het dat je langs gebouwen zonder ramen loopt, of langs hekken met blaffende honden, of plotseling door een stukje bos of over een bouwplaats. ”, analyseert Timur Karimullin. “Wij grijpen kansen om omgevingen te maken waar je wél ontspannen in kunt bewegen, die wél veilig en aangenaam zijn. We willen die verantwoordelijkheid nemen.”

Repareren van de context

Volgens Sofia is verantwoordelijkheid nemen op nog een andere manier een kenmerk van de aanpak van DROM; “Rusland betekent grootse visioenen, maar slechte planning. Er is geen overall-visie en we werken eigenlijk altijd in een chaotische context. De steden daar zijn patchworks van onsamenhangende fragmenten. Wij proberen een grotere samenhang bloot te leggen die weliswaar formeel ontbreekt, maar in potentie toch aanwezig is. Met onze ontwerpen, die we maken voor ontwikkelaars die in de meeste gevallen niet voorbij de grenzen van hun ontwikkellocatie denken, proberen we in zulke gevallen om een niet-bestaand masterplan te ondersteunen en vooruit te helpen. Natuurlijk is dat speculatief, maar we geloven er absoluut in dat we zo de toon kunnen zetten voor de toekomst, waar de ontwerpers die na ons komen op kunnen voortborduren. We breken met de kettingreactie van incidenten en brengen lijn in de toekomst.”

“Grappig genoeg ligt daar een van de relaties met ons werk in Nederland en België”, legt Timur Shabaev uit. “Ons Europan-project in Emmen is door onze roots geïnspireerd in de manier waarop we een gelaagdheid hebben gerealiseerd in de opbouw van privé naar openbaar. Zoals we in de Russische context een aantal van de waarden van de Westerse ‘kapitalistische’ stad introduceren, hebben we in dit project juist de hele zachte overgangen gemaakt die we daar kennen. Maar we voelden ons vooral ook tot de locatie aangetrokken doordat die zo gefragmenteerd was. Kern in ons ontwerp was een strategie waarbij we met alle stakeholders in de omgeving de mogelijkheden voor landruil hebben verkend, en met succes.”

Sofia wijst op de voorliefde van DROM voor lastige, ondergewaardeerde locaties: “Met onze Rotterdamse bovenburen van CCXD werken we momenteel aan een project in Zulte, België. Dat plan begon als een vraag om meer kantoorfaciliteiten op een fabrieksterrein, maar al gauw merkten we dat de locatie zoveel meer potentie had en met een andere aanpak zoveel meer betekenis zou kunnen hebben voor zijn directe context. De opdrachtgever zat er te dicht op om dat zelf te zien. Inmiddels krijgt het project een masterplandimensie en ontwikkelt het steeds meer karakteristieken van een echte campus. En het leuke is bovendien dat we al doende allerlei leuke nieuwe contacten opdoen. België lijkt ons nog meer mooie kansen te gaan bieden.”

Timur Karimullin trekt de rode draad nog verder door: “Ook bij ons andere Europan-ontwerp voor de Amsterdamse Bijlmer herkenden we ons in de min of meer ‘kapotte’ locatie. We bedachten een nieuwe toekomst in het teken van diversiteit, circulariteit en veerkracht, die zich ook hier uit in een strategische aanpak met kleinschalige volumes en tussenruimte die nieuwe kwaliteiten toevoegen. Jammer is wel dat dat project nog altijd niet loopt zoals we hadden gehoopt.” Volgens Sofia is de toekomst ervan momenteel onzeker: “De gemeente Amsterdam heeft het afgelopen jaar een inspraakproces georganiseerd en daarop ons plan aangepast. Daardoor is helaas de edge eraf en we zijn zelfs een beetje bang dat een deel van de essentie verloren gaat, maar we kunnen niks anders doen dan wachten op een vervolgopdracht om te zien wat er te redden valt. We geven niet op.”

Ook voor DROM leek 2020 aanvankelijk geen gemakkelijk jaar te worden, maar vanaf de zomer werd langzaam een kentering zichtbaar die gelukkig blijkt door te zetten in 2021. “Aanvankelijk voelden we ons door alle coronamaatregelen enorm beperkt, en veel projecten kwamen in een soort van impasse terecht,” legt Sofia uit. “Maar gelukkig merkten we dat onze gerealiseerde projecten een soort buzz op gang brachten. Ineens werden we benaderd door nieuwe opdrachtgevers. Daardoor is onze voornaamste opdracht nu om een goede strategie te ontwikkelen voor de groei van ons bureau. Want de groeispurt die nu komen gaat, wordt wat ons betreft meteen ook een professionaliseringsslag. DROM gaat een nieuwe fase in.”