Joost Ector

Dividend und Verbrechen

6 april, 9:45

In tijden van klimaatcrisis en laatkapitalistische uitwassen mag ‘het goede’ zich verheugen in een groeiende populariteit. De Friedmaniaanse fixatie op winst spat momenteel als een zeepbel uit elkaar en moderne duurzame ondernemingen richten hun inspanningen nu liever op waarde als resultaat. Ze dienen niet langer het kortetermijnbelang van de enkeling, maar de duurzame belangen van de planeet. Ze hebben, zoals dat inmiddels heet, een purpose. Of sterker nog: ze zijn een regelrechte sociale onderneming. Veel architecten zullen berichten over deze ontwikkeling met verbazing tot zich hebben genomen. Zij waren in plaats van met geldelijk gewin toch altijd al bezig de wereld een stukje beter te maken?

Inmiddels is er ook in Nederland wetgeving in de maak die binnenkort een nieuwe juridische bedrijfsvorm zal introduceren voor ondernemingen met een primair maatschappelijke doelstelling. Bij deze nieuwe vorm, die voorlopig de naam ‘BVm’ heeft gekregen, is het primair nastreven van een maatschappelijk doel statutair verankerd. Eventuele winst moet opnieuw worden geïnvesteerd in dit maatschappelijke doel, en uitkering daarvan aan de aandeelhouders is alleen onder strenge voorwaarden toegestaan. Een grote mate van transparantie in de verslaglegging moet ervoor zorgen dat dit allemaal haarscherp kan worden gecontroleerd.

Eén ding is zeker: in de architectenbranche, zo wijst de benchmark van de BNA jaar na jaar uit, worden bepaald geen woekerwinsten gemaakt. Een groot deel van de bureaus, met name de kleinere, maakt in een sterk concurrerende markt zelfs structureel verlies. Of het inderdaad om een maatschappelijk geïnspireerde afweging gaat blijft onduidelijk, maar in de architectuur was geldelijk gewin sowieso altijd al minder belangrijk dan artistiek prestige of maatschappelijke betrokkenheid. Iets of iemand wegzetten als ‘commercieel’ geldt nog altijd, net als in de kunst, als een zeer effectieve en voor sommigen aangenaam vileine manier om het te brandmerken als plat en oninteressant.

Het is daarom helemaal niet ondenkbaar dat een toekomstige metamorfose tot BVm voor een groot deel van de architectenbureaus een aantrekkelijke optie zal zijn. Behalve de financiële en fiscale voordelen die er ongetwijfeld aan vastzitten, kan de keuze voor de BVm-vorm worden ingezet als keurmerk en zo uitstekend dienen voor marketingdoeleinden. Dat is natuurlijk ook precies waar het om gaat. De consument kan hierdoor een bewuste afweging maken om in zee te gaan met een bedrijf dat op een controleerbare manier ‘het goede’ nastreeft. Met hopelijk als gevolg dat steeds meer bedrijven zich bekeren tot een maatschappelijke doelstelling. Eind goed, al goed.

Mogelijk, maar er zitten wel wat addertjes onder het gras. Sowieso het algemene risico dat ontstaat uit de versimpeling van de schijntegenstelling tussen winst en verantwoordelijkheid, die in werkelijkheid allesbehalve natuurlijke vijanden zijn. Daarnaast wordt het verleidelijk om te gaan denken dat ook het tegenovergestelde automatisch klopt, en dat een bedrijf waar geen winst wordt gemaakt dús moreel superieur moet zijn aan een onderneming waar dat wel gebeurt. Het concept ‘winst maken zonder winstoogmerk’ zullen veel mensen moeilijk kunnen bevatten. Het wordt dus zaak om heel genuanceerd te gaan kijken naar wat een bedrijf precies doet en wat daar op allerlei vlakken de effecten van zijn. Niet alleen zal dat praktisch ingewikkeld zijn, maar het vraagt bovendien voortdurend om het vellen van waardeoordelen. Ga er maar aan staan.

Terug naar de architectuur, want daar spelen nog extra uitdagingen. Een markt met een groot aantal aanbieders die onderling fel concurreren en zich graag profileren als verantwoordelijk, is gevoelig voor misbruik door opdrachtgevers. Zeker wanneer deze zelf ook verantwoording moeten afleggen aan het publiek of aan hun aandeelhouders, of zichzelf graag op de borst kloppen voor hun – op het oog – duurzame keuzes, zullen ze makkelijk in de verleiding komen om van opdrachtnemers te eisen dat deze aantoonbaar sociaal ondernemen. Een situatie waarin alleen nog BVm’s worden overwogen in selecties en publieke tenderprocedures is bepaald geen vergezocht toekomstbeeld.

De architectenbranche zal het moeilijk krijgen als deze ontwikkelingen uitdraaien op een nieuwe race to the bottom, en dat gevaar is reëel. Wanneer voor architectenbureaus het bestaansminimum de opgelegde norm wordt, zal dat bijvoorbeeld ten koste gaan van de aantrekkelijkheid van de branche op de arbeidsmarkt. Mede daardoor zullen kennisontwikkeling en innovatie vertraging oplopen. Dat kan niet de bedoeling zijn. En wisten we dan tenminste maar zeker dat die maatschappelijke doelstelling van dit alles de uiteindelijke begunstigde is, maar ook dat is onzeker. De nieuwe wetgeving biedt zelf al ontsnappingsroutes, maar ook een eenvoudige verschuiving van winst naar andere schakels in de keten is niet uitgesloten. En er is al helemaal niemand bij gebaat als de architectuurbranche straks in handen valt van degenen die het zich kunnen veroorloven om van hun beroep hun hobby te maken, bijvoorbeeld als aanvulling op een lucratieve broodlijn als projectontwikkelaar.

De pleitbezorgers van sociaal ondernemen – en wie kan het zich permitteren daar niet toe te behoren? – zullen wellicht inmiddels licht geïrriteerd zijn gestopt met lezen. Ze hebben deze bezwaren al zo vaak gehoord en denken niet onterecht: als niemand een eerste stap wil zetten komen we nooit vooruit. Ze zullen meteen beamen dat de weg naar een wereld waarin verantwoordelijkheid prevaleert niet over rozen gaat. Dat er offers moeten worden gebracht maar dat het doel de middelen heiligt. Ze hebben ongetwijfeld gelijk. Laten we desondanks toch maar proberen om onderweg de macht over het stuur te houden.

Joost Ector is architect-directeur van Ector Hoogstad Architecten. Voor Architectenweb schrijft Joost Ector iedere maand een column, waarin hij ontwikkelingen die van invloed zijn op het architectenvak van duiding voorziet.

Trefwoorden

maatschappelijk verantwoord ondernemen mvo bvm joost ector column kapitalisme

1	‘Wooncoöperaties, zoals Het Rotterdams Woongenootschap, kunnen niet dezelfde grondprijs betalen als beleggers’ maandag, 21 juni
2	Een particuliere villa en metrostations winnen Dutch Daylight Award dinsdag, 22 juni
3	Transfer zone dinsdag, 22 juni
4	Nieuwe Gezichten: Namelok donderdag, 17 juni
5	Studio L A verbeeldt kwetsbaarheid Venetië in installatie op Architectuurbiënnale donderdag, 17 juni

Gerelateerde nieuwsberichten

Ontwerpen tegen de eenzaamheid

Ook maar een mens

Stronteigenwijs

De oplossing wordt het volgende probleem

Kleine openbaringen

Op naar een succesvolle crisis

Het schaamteloze monument

We gaan het oplossen

Verleden voltooid

Faust in Canada

Het ontroerendste gebouw dat ik ken

De tweede helft

Liefde in beton gegoten

Adopteer een leek

Joost Ector: 'We vinden het moeilijk om geld aan onszelf uit te geven'

Het bijna-gelijk van Baudet

Want ik geloof

Eenvoud

De Gele Hesjes tegen de Groene Khmers

De erfenis van premier Halsema

Het eind van het begin

Laat je niet gek maken

Vergeet het ‘Bilbao-effect’

Genereuze Architectuur

Hoog tijd voor hout

Architectuur van bijna niets

De vergeten groente onder de deugden

Aantoonbare architectuur

Ik wens je een wild plan

Smart

Waarom springen we niet?

Het moet weer eens gezegd

Varkens

De geruststellende domheid van slimme systemen

De Zaak Naturalis

De schijn van duurzaamheid bedriegt

Stoïcijnse Schoonheid

Tijdbom

Ruimte als instrument

Inclusief is het nieuwe exclusief

Bouw goed of bouw niet

Help

Omdat het kan!

Dit komt niet vanzelf goed

Schouders onder World Expo Rotterdam 2025!

Fantastic Voyage

Een (on)mogelijk overmorgen

Andere nieuwsberichten

Demontabele kijkdoos voor de Papendrechtse brandweer

Gisteren, 17:19

Leidend bij het ontwerp van de kazerne was voor RoosRos Architecten dat de gebouwelementen zoveel mogelijk demontabel en herbruikbaar zouden zijn.

Veertien houten woningen in Kerckebosch Zeist vormen 'buurtschap'

Gisteren, 15:46

Deze zomer wordt gestart met de bouw van veertien houten woningen in de wijk Kerckebosch in Zeist. Het ‘buurtschap’ Elix bestaat uit, acht twee-onder-een-dakwoningen, vier rijwoningen en twee vrijstaande woningen in een bosrijke omgeving.

Laatste fase wijkvernieuwing Lakerlopen afgerond

Gisteren, 15:04

Met de oplevering is de laatste fase van de lang lopende wijkvernieuwing afgerond, waar Hans van der Heijden vanaf 2006 bij betrokken was.

Ex Interiors ontwerpt hoofdkantoor voor ontmoeten en hybride werken

Gisteren, 12:18

Voor twee marktgroepen van het technologiebedrijf Nedap in Groenlo heeft Ex Interiors een voormalig magazijn en een kantoor omgevormd tot toekomstgerichte werkgebieden.