Architectuurkoning
2 mei 2023, 9:00
Nog een paar dagen tot de kroning van koning Charles III. Met een overdaad aan traditie, pracht en praal breekt dan voor de Britse monarchie officieel een nieuw tijdperk aan. Ook voor Charles persoonlijk is dat om allerlei redenen een bijzonder moment. Niet in de laatste plaats omdat hij daarmee een punt zet – publiekelijk althans – achter zijn vorige carrière als luis in de pels van de Britse architectuur.
Vanaf de vroege jaren tachtig heeft Charles zich uitgesproken tegen moderne architectuur en een lans gebroken voor een uitgesproken traditionele benadering. Hij deed dat niet bepaald op een manier die een royal betaamt, met een zekere distantie en boven de partijen, maar heel direct, een tikje vals en recht op de man. Zo brandde hij een plan van Mies van der Rohe af voor een bescheiden hoogbouwplan in het Londense stadscentrum en trok hij meermaals ten strijde tegen projecten van Richard Rogers, misschien wel zijn favoriete tegenstander.
Roemrucht is ook de bemoeienis van Charles met de uitbreidingsplannen voor de National Gallery. In een speech vergeleek hij het aanvankelijke ontwerp hiervoor met een “karbonkel op het gezicht van een geliefde, elegante vriend”. Voor de volledigheid heb ik het even opgezocht: karbonkel stamt af van het Latijnse ‘carbunculus’ (verkleinwoord van ‘carbo’), dat zoiets betekent als ‘(gloeiend) kooltje’ en daarmee ook de benaming werd voor felrode robijnen. Maar Charles doelde waarschijnlijk op de medische betekenis: een steenpuist die groter en ernstiger is dan een gewone steenpuist, of een groepje steenpuisten die zo dicht bij elkaar zitten dat ze samen één enorme steenpuist vormen.
Charles liet het niet bij vileine kritiek vanaf de zijlijn, maar schreef een boek (‘A Vision of Britain: A Personal View of Architecture’, 1989) en startte onder de naam ‘The Prince of Wales’s Institute of Architecture’ een eigen architectuuropleiding. Bovendien leidde hij als hertog van Cornwall de ontwikkeling van Poundbury, een uitbreiding van het stadje Dorchester, geheel vormgegeven naar zijn eigen inzichten rondom architectuur en stedenbouw. Het kwam hem op hoongelach te staan van ‘serieuze’ architecten. Die beschuldigden de prins van een gebrek aan realiteitszin en van een romantiserend conservatisme dat zou voortkomen uit zijn extreem geprivilegieerde perspectief. Hoe zou een prins vanuit zijn ivoren toren ook maar íets zinnigs kunnen zeggen over de levens van hedendaags gewone mensen?
Dit is het verhaal zoals ook ik het kende, ingegeven door de berichtgeving van gerespecteerde architectuurcritici in toonaangevende media. Tot ik onlangs stuitte op een ingezonden bijdrage in The Architectural Review uit 2014 van Charles zelf. Een essay dat hem, zoals gebruikelijk, op de nodige sneren uit de vakgemeenschap kwam te staan maar dat mij inhoudelijk behoorlijk verbaasde. Want met de ogen van nu, nog geen tien jaar later, is de inhoud volstrekt niet meer controversieel. Integendeel zelfs.
In het artikel ontkent Charles terug te verlangen naar een gouden verleden. Het is hem juist te doen om de toekomst, waarin we staan voor de ongekende opgave om een snelgroeiende wereldbevolking op een houdbare, duurzame en waardige manier te huisvesten. Daartoe formuleert hij tien ontwerpprincipes, waarbij hij onder meer voorstelt om te denken vanuit de natuur, oog te hebben voor de vorming van sociaal duurzame gemeenschappen, CO2-arme materialen te gebruiken en langzaam verkeer te stimuleren boven autogebruik. Architectuur is wat hem betreft een oude universele taal met eigen grammaticale regels (in de vorm van geometrie) en symboliek.
Toegegeven, de toon van het artikel is bij vlagen wat esoterisch en natuurlijk kan ik niet beoordelen hoe deze uitgangspunten zich verhouden tot de hedendaagse Engelse architectuurpraktijk. Maar in de architectuur die momenteel in ons land voor avant-garde doorgaat lijken Charles’ aanbevelingen inmiddels gemeengoed te zijn geworden. Werden de woorden ‘historiserend’, ‘traditionalisme’ en ‘postmodern’ ook hier tien jaar geleden nog met argwaan en enig dedain gebruikt, inmiddels laat een nieuwe generatie architecten zich opgewekt en zonder gêne inspireren door het verleden en wordt er vrolijk geput uit drieduizend jaar architectuurgeschiedenis. En wat nog veel belangrijker is: ‘stijl’ is geen doel op zich, maar het resultaat van een nieuwe, betekenisvolle verbinding tussen vormgeving en evoluerende bouwtechniek. Want ook in de techniek zelf worden bij het streven naar duurzaamheid traditionele methoden herontdekt. Over circulair gesproken.
Misschien is de monarchie uit de tijd, misschien ook niet. Maar in ieder geval lijkt het erop dat we al die jaren wat te streng zijn geweest voor Charles, roeper in de woestijn. Misschien zagen we hem onterecht als de ietwat kneuzige kroonprins die zeventig jaar in de wachtkamer zat en in wiens biografie de woorden ‘echtscheiding’ en ‘tampon’ voor eeuwig een sleutelrol zullen vervullen. Want woke als we inmiddels zijn, moeten we toegeven dat het maar wát dom van ons was om zijn ideeën bij voorbaat, puur vanwege zijn afkomst, te ridiculiseren.
Joost Ector is architect-directeur van Ector Hoogstad Architecten. Voor Architectenweb schrijft Joost Ector iedere maand een column, waarin hij ontwikkelingen die van invloed zijn op het architectenvak van duiding voorziet.