Joost Ector

Ontwerpen voor democratie

4 februari, 9:19

De sociale media hebben kleur bekend. In de aanloop naar Trumps tweede termijn bleek de verleiding van macht en gewin te groot, zeker in combinatie met de dreiging van vergelding voor wie niet in het gelid wil lopen. De private eigenaren van wat we ooit beschouwden als de nieuwe digitale dorpspleinen – wat lijkt dat alweer lang geleden en wat waren we naïef – hebben definitief de bakens verzet. Ze betonen zich ineens nog radicaler rechts dan we al vermoedden en hebben een opzichtig gevierd verbond gesloten met de would be autocraat.

Het gemak, de snelheid en vooral de schaamteloosheid waarmee een en ander zich voltrok wekten verbazing, ook de mijne. Dat was natuurlijk niet nodig geweest, want we waren gewaarschuwd – heel lang geleden al. In 1962 schreef de Duitse filosoof en socioloog Jürgen Habermas zijn inmiddels klassieke boek Strukturwandel der Öffentlichtkeit. Daarin behandelt hij het ontstaan en de geschiedenis van de publieke ruimte, waarin burgers vrij en rationeel met elkaar kunnen discussiëren over maatschappelijke vraagstukken. Deze waardevolle ruimte ontstaat halverwege de achttiende eeuw in de West-Europese samenlevingen, waar mensen in koffiehuizen, theaters, straten en pleinen ongehinderd kunnen samenkomen voor debat. Ook vrije media maken er onderdeel van uit.

Maar, zegt Habermas er meteen bij, die publieke ruimte is uiterst kwetsbaar. In de moderne samenleving is de publieke sfeer meestal niet langer onafhankelijk, maar raakt ze vermengd met privébelangen. Politieke discussies worden vercommercialiseerd en beïnvloed door machtige bedrijven en overheden, wat de oorspronkelijke functie ervan – kritische controle op de macht – ondermijnt. Daardoor verzwakt de democratie, zo waarschuwt hij. In het in 2022 uitgebrachte vervolg Neue Strukturwandel der Öffentlichtkeit betrekt de inmiddels 95-jarige Habermas ook sociale mediaplatforms in zijn betoog. Of hij had gehoopt zijn voorspellingen nog zelf te zien uitkomen? Dat valt te betwijfelen.

Het is dus niet meer pluis op onze digitale dorpspleinen. De veiligheid is er op een hypocriete manier opgeofferd aan een belachelijk libertijnse uitleg van de vrijheid van meningsuiting. Minstens zo erg: god-weet-wie besluit inmiddels wat we precies voorgeschoteld krijgen en met welk duister doel. En over wat er gebeurt met alle data die er over ons verzameld wordt hoeven we ons ook definitief geen illusies meer te maken. Kunnen nieuwe non-profits als Signal en Bluesky een oplossing zijn? Hmm. Ook OpenAI startte met edele, statutair geborgde motieven. Toch bleek er slechts één welgemikte paleisrevolutie nodig voor een totale flip.

Het beste alternatief ligt voor de hand: terug naar onze aloude fysieke publieke ruimte. Om te voorkomen dat die ooit hetzelfde lot beschoren zal zijn als haar virtuele tegenhanger moeten we haar nu met meer zorg behandelen dan ooit. Het helpt, denk ik, om daarbij deze parallel tussen virtueel en fysiek nadrukkelijk te trekken. Dan snap je bijvoorbeeld direct waarom het nodig is om heel zorgvuldig te kijken naar zaken als het demonstratierecht, waarover het debat in de Tweede Kamer vorige week geruststellend tam was en de betrokken bewindslieden gepast terughoudend. Je snapt ook direct waarom het belangrijk blijft om je nieuws te betrekken van bronnen die bereid zijn om publiekelijk verantwoording af te leggen en zich te onderwerpen aan gezonde vormen van peer scrutiny. Die media moeten dan wel kunnen blijven voortbestaan, dus neem vooral een abonnement op een tweede of zelfs derde krant, liefst een die niet alleen schrijft wat je zelf al vindt.

Een belangrijke en misschien wel de boeiendste opdracht hebben wij, ruimtelijk ontwerpers. Wij moeten ons voortdurend en onvermoeibaar inzetten – samen met politici – om te zorgen voor de best denkbare fysieke publieke ruimte; in parken, pleinen, straten, bibliotheken, universiteiten en ga zo maar door. Habermas indachtig bedoel ik daarmee: ruimte die uitnodigend en vrij toegankelijk is, waar je onbezorgd kunt verblijven zonder dat je daarvoor enige prijs hoeft te betalen. Ruimte die veilig is, in zowel fysiek als psychologisch opzicht. Met goede verlichting en heldere zichtlijnen dus, maar ook door zich nadrukkelijk te openen voor iedereen, hoe gemarginaliseerd misschien ook. Ruimte die dus, tegen de veranderende trend in, nadrukkelijk inclusief ontworpen is, liefst in co-creatie, zodat iedereen, ongeacht afkomst, overtuiging of beperking, zich er welkom voelt.

En laten we alles bovendien bloedmooi maken; op de meest prominente plekken, met royale afmetingen, prachtige materialen en kunst ter inspiratie. Het zou mij niets verbazen als uit onderzoek zou blijken dat je de gezondheidssituatie van een democratie kunt aflezen aan de kwaliteit van de publieke ruimte die een samenleving zichzelf waard vindt en gunt. We kunnen niet hoog genoeg inzetten. Als een eerbetoon aan de democratie en uiteindelijk om die daarmee nog verder te versterken ook.

Joost Ector is architect-directeur van Ector Hoogstad Architecten. Voor Architectenweb schrijft Joost Ector iedere maand een column, waarin hij ontwikkelingen die van invloed zijn op het architectenvak van duiding voorziet.

Trefwoorden

column jürgen habermas donald trump dorpsplein joost ector sociale media democratie

1	Appartementenblok met 'plisségevel' opgeleverd in Nieuw Kralingen donderdag, 6 februari
2	Studio Nauta ontwerpt duurzame ‘lantaarnhal’ als noordentree voor station Zwolle woensdag, 5 februari
3	Zecc Architecten werkt in een zelf ontworpen en ontwikkeld gebouw maandag, 3 februari
4	Loer Architecten presenteert schuurwoning in buurtschap Schelfhorst dinsdag, 4 februari
5	Carel Weeber overleden op 87-jarige leeftijd maandag, 3 februari

Gerelateerde nieuwsberichten

7 januari

3 december 2024

5 november 2024

1 oktober 2024

Een zekere mate van voortreffelijkheid

3 september 2024

Woontop

4 juni 2024

De ideale stad

7 mei 2024

Vergrijsd

2 april 2024

Hier is over nagedacht

5 maart 2024

6 februari 2024

9 januari 2024

5 december 2023

7 november 2023

Managementsamenvatting

3 oktober 2023

5 september 2023

6 juni 2023

2 mei 2023

4 april 2023

7 maart 2023

7 februari 2023

10 januari 2023

6 december 2022

1 november 2022

Het nieuwe minimalisme

4 oktober 2022

Computer says no

6 september 2022

Tussenconclusie

7 juni 2022

Klein leed

3 mei 2022

Op blote knieën naar Groningen

5 april 2022

Architectural Masters of the Metaverse

1 maart 2022

1 februari 2022

4 januari 2022

7 december 2021

2 november 2021

5 oktober 2021

7 september 2021

1 juni 2021

4 mei 2021

Dividend und Verbrechen

6 april 2021

2 maart 2021

2 februari 2021

5 januari 2021

1 december 2020

3 november 2020

Ontwerpen tegen de eenzaamheid

6 oktober 2020

Ook maar een mens

1 september 2020

Stronteigenwijs

2 juni 2020

De oplossing wordt het volgende probleem

6 mei 2020

Kleine openbaringen

7 april 2020

Op naar een succesvolle crisis

3 maart 2020

Het schaamteloze monument

4 februari 2020

We gaan het oplossen

7 januari 2020

Verleden voltooid

3 december 2019

Faust in Canada

5 november 2019

Het ontroerendste gebouw dat ik ken

1 oktober 2019

De tweede helft

3 september 2019

Liefde in beton gegoten

4 juni 2019

Adopteer een leek

7 mei 2019

Het bijna-gelijk van Baudet

2 april 2019

Want ik geloof

5 maart 2019

Eenvoud

5 februari 2019

De Gele Hesjes tegen de Groene Khmers

8 januari 2019

De erfenis van premier Halsema

4 december 2018

Het eind van het begin

6 november 2018

Laat je niet gek maken

2 oktober 2018

Vergeet het ‘Bilbao-effect’

4 september 2018

Genereuze Architectuur

5 juni 2018

Hoog tijd voor hout

1 mei 2018

Architectuur van bijna niets

3 april 2018

De vergeten groente onder de deugden

6 maart 2018

Aantoonbare architectuur

6 februari 2018

Ik wens je een wild plan

9 januari 2018

De Leefbare Stad

5 december 2017

Varkens

6 juni 2017

Schouders onder World Expo Rotterdam 2025!

1 maart 2016

Toon alles

Andere nieuwsberichten

Woontorens aan de Schie vormen baken én overgang voor achterliggende wijk

Gisteren, 15:36

Bij de Spaanse Brug in het Rotterdamse stadsdeel Overschie zijn afgelopen jaar twee woontorens naar ontwerp van WE architecten opgeleverd. De gebouwen bieden plaats aan 76 huurwoningen, vooral in het middeldure segment.

Team Kavel Vastgoed en Hoogvliet Beheer ontwikkelt Lincolnpark Centrum in Hoofddorp

Gisteren, 14:13

Er komen 150 tot 190 woningen in het gebied, evenals winkels, horecavoorzieningen en andere functies. Rijnboutt, Groosman, Karres en Brands en MOSS verzorgen het ontwerp.

BNLA zoekt naar balans tussen traditioneel en eigentijds bouwen in woonhuis

Gisteren, 10:35

In de luxe zelfbouwwijk IJsselmaere in Nieuwerkerk aan den IJssel is een door BNLA architecten woonhuis opgeleverd. In het ontwerp streefde het bureau naar een balans tussen traditioneel en eigentijds bouwen.

Architecten_Lab ontwerpt bedrijvenpand als blikvanger met Corten-stalen kaders

6 februari, 5:30

Architecten_Lab ontwierp voor het Business Innovatie Centrum in Deventer een bedrijfsverzamelgebouw, dat zich eigenzinnig presenteert aan de omgeving met een gevel van glas in diepe Corten-stalen kaders.