Joost Ector

Vergeet het ‘Bilbao-effect’

4 september 2018, 9:17

Eindelijk was ik in Bilbao. Mijn reisgezelschap bestond uit bevriende ondernemers en cultuurliefhebbers met wie we vaker uitstapjes maken in het kielzog van het Rotterdams Philharmonisch Orkest, dat als onderdeel van zijn zomertournee dit jaar Santander en San Sebastian aandeed. Als enige architect in het gezelschap valt mij dan vaak de eer te beurt om iets te vertellen over de architectonische hoogtepunten tijdens zo’n tripje.

Ook dit keer. Het werk van Frank Gehry – geboren als Frank Oswald Goldberg in Canada – is me aardig bekend en ik had zijn meest belangwekkende biografische wetenswaardigheden paraat, evenals wat leuke verhalen over de oorsprong voor Gehry’s fascinatie voor vissen en de bijzondere aanleiding waaruit zijn kenmerkende stijl is ontstaan. En natuurlijk vertelde ik over het roemruchte ‘Bilbao-effect’ – bijzondere en spraakmakende architectuur als aanjager van een waar wirtschaftswunder.

Het lijkt gisteren, maar het is alweer 21 jaar geleden dat het Guggenheim Museum zijn deuren opende. Bilbao was een verarmde en verlopen industriestad zonder noemenswaardige attracties. De renaissance die volgde was ongekend en leidde tot wereldwijde pogingen tot navolging. Overal ter wereld werden gewaagde plannen gerealiseerd, vaak met grote hoeveelheden publiek geld en zelden met groot succes – laat staan met iets wat ook maar enigszins in de buurt kwam van de Baskische triomf. Denk bijvoorbeeld aan Santiago de Compostela (The City of Culture, Eisenmann), Ordos (Art & City Museum, MAD) of een van de talloze andere Chinese voorbeelden, of Herford (Marta Museum, Gehry). Dit is maar een willekeurige greep uit een hele lange lijst, waarin behalve musea ook talloze hotels, hoofdkantoren, woontorens en dorpshuizen voorkomen.

Het misverstand is me nu duidelijk. ‘Bilbao’ is absoluut het tegenovergestelde van een eenvoudig recept dat succes verzekert. Het was een unieke heroïsche onderneming die verbaast door werkelijk op élk vlak te getuigen van ware visie, doortastendheid en vastberadenheid. Het Guggenheim Museum werd weliswaar het pièce de résistance, maar was slechts een onderdeel van een veel omvangrijker stedelijk revitaliseringsprogramma. De vondst om een wereldvermaard topmuseum te vragen daarin een dependance te beginnen is nu een bekend fenomeen, maar was destijds niets minder dan een stroke of genius. En zo mogelijk nóg bewonderenswaardiger was de combinatie van durf, vertrouwen en vasthoudendheid: er zijn enorme bedragen geïnvesteerd, er bestond een rotsvast geloof in Gehry’s meesterschap en zijn ontwerp is onverkort gerealiseerd – nergens ook maar een onsje minder.

Wat een fenomenaal resultaat heeft dat opgeleverd. Oud nieuws, voor wie er al geweest is, maar ik kan het niet laten. Architectuur als één groot feest. Prachtige juichende sensuele vormen in titanium en natuursteen, gefragmenteerd naar de stad en grote gebaren naar de rivier, de ruimtelijke verstrengeling met de naastgelegen brug. Het adembenemende en onbeschrijflijke atrium waarin je als bezoeker steeds terugkeert. En die hele bijzondere kwaliteit waardoor ‘een Gehry’ zich perfect leent voor het Bilbao-effect: foto’s ervan zijn herkenbaar uit duizenden, maar ze werken hooguit als teaser voor de werkelijke sensatie – zoals hele goede filmtrailers dat doen. Je snapt intuïtief: dit wil ik meemaken, dit is de reis ongetwijfeld waard. En vervolgens volgt een echte beloning.

Misschien dat ik mijn reisgenoten nog even een rectificatie-mailtje moet sturen. Het Bilbao-effect is flauwekul, een urban myth. Wie oppervlakkig kijkt naar wat zich in Bilbao heeft voltrokken, trekt te makkelijk de verkeerde conclusie. In gedachten zie ik nu bussen vol gretige wethouders en burgemeesters. Maar wie écht snapt wat hij ziet, begrijpt weer iets meer over visie, talent, steden, architectuur en perfectie, en welke waarde ze kunnen hebben voor een buurt, een stad, een regio of zelfs een heel land. De eenzame visionair die hierin inspiratie vindt heeft geen recept nodig, die bereikt zijn eigen unieke effect.

Joost Ector is architect-directeur van Ector Hoogstad Architecten. Voor Architectenweb schrijft Joost Ector iedere maand een column, waarin hij ontwikkelingen die van invloed zijn op het architectenvak van duiding voorziet.

Trefwoorden

bilbao joost ector column guggenheim museum bilbao-effect

1	CO2-gestuurd ontwerpen is efficiënt ontwerpen. Levert dat ruimtelijk nog wat op? Jazeker! dinsdag, 15 juli
2	OMA ontwerpt rotsachtig hoofdkantoor Jomoo in Xiamen woensdag, 9 juli
3	Studio Maks ontwerpt woongebouw volgens buddy-concept voor Oostenburg donderdag, 10 juli
4	Benthem Crouwel en Snøhetta geven eerste indruk van Huis van Cultuur en Bestuur Eemsdelta maandag, 14 juli
5	Het Binnenhof – in plenaire zaal Eerste Kamer komt letterlijk meer ruimte voor debat donderdag, 10 juli

Gerelateerde nieuwsberichten

De Gele Hesjes tegen de Groene Khmers

8 januari 2019

Het schaamteloze monument

4 februari 2020

Verleden voltooid

3 december 2019

Computer says no

6 september 2022

Tussenconclusie

7 juni 2022

2023 in tien columns door Joost Ector

25 december 2023

Architectuurkoning

2 mei 2023

Praise the Lord

6 juni 2023

Managementsamenvatting

3 oktober 2023

7 november 2023

5 december 2023

9 januari 2024

6 februari 2024

Hier is over nagedacht

5 maart 2024

Vergrijsd

2 april 2024

De ideale stad

7 mei 2024

Woontop

4 juni 2024

Een zekere mate van voortreffelijkheid

3 september 2024

1 oktober 2024

5 november 2024

3 december 2024

7 januari

Ontwerpen voor democratie

4 februari

4 maart

1 april

Aan ons zal het niet liggen

3 juni

Genereuze Architectuur

5 juni 2018

Hoog tijd voor hout

1 mei 2018

Architectuur van bijna niets

3 april 2018

De vergeten groente onder de deugden

6 maart 2018

Aantoonbare architectuur

6 februari 2018

Ik wens je een wild plan

9 januari 2018

De Leefbare Stad

5 december 2017

Smart

7 november 2017

Waarom springen we niet?

3 oktober 2017

Het moet weer eens gezegd

5 september 2017

Varkens

6 juni 2017

De geruststellende domheid van slimme systemen

2 mei 2017

Stoïcijnse Schoonheid

7 februari 2017

Tijdbom

10 januari 2017

Laat je niet gek maken

2 oktober 2018

Het eind van het begin

6 november 2018

De erfenis van premier Halsema

4 december 2018

Eenvoud

5 februari 2019

Want ik geloof

5 maart 2019

Het bijna-gelijk van Baudet

2 april 2019

Adopteer een leek

7 mei 2019

Liefde in beton gegoten

4 juni 2019

De tweede helft

3 september 2019

Het ontroerendste gebouw dat ik ken

1 oktober 2019

Faust in Canada

5 november 2019

We gaan het oplossen

7 januari 2020

Op naar een succesvolle crisis

3 maart 2020

Kleine openbaringen

7 april 2020

De oplossing wordt het volgende probleem

6 mei 2020

Stronteigenwijs

2 juni 2020

Ook maar een mens

1 september 2020

Ontwerpen tegen de eenzaamheid

6 oktober 2020

3 november 2020

1 december 2020

5 januari 2021

2 februari 2021

2 maart 2021

Dividend und Verbrechen

6 april 2021

4 mei 2021

1 juni 2021

7 september 2021

5 oktober 2021

2 november 2021

7 december 2021

2021 in tien columns door Joost Ector

27 december 2021

Een zorg minder

4 januari 2022

Hoofdletter A

1 februari 2022

Architectural Masters of the Metaverse

1 maart 2022

Op blote knieën naar Groningen

5 april 2022

Klein leed

3 mei 2022

Het nieuwe minimalisme

4 oktober 2022

Geen druppel

1 november 2022

Belgische toestanden

6 december 2022

2022 in tien columns door Joost Ector

27 december 2022

10 januari 2023

7 februari 2023

7 maart 2023

4 april 2023

Toon alles

Andere nieuwsberichten

Powerhouse Company presenteert opgeleverde woontoren Nelson in Arnhem

1 uur geleden

Aan de voet van de Nelson Mandelabrug in Arnhem is woontoren Nelson opgeleverd. De door Powerhouse Company ontworpen diamantvormige toren biedt plek aan 93 woningen.

Oud bankgebouw in Bladel getransformeerd tot cultureel centrum Bruis

1 uur geleden

Het pand biedt plaats aan onder meer een theaterzaal, bibliotheek en café. GROUP A renoveerde het bestaande gebouw en breidde het uit met een opvallend uitkragend volume aan de marktzijde en een uitbreiding aan de achterkant.

Amsterdam bouwt nieuwe Jaap Eden IJshal

Gisteren, 14:16

Het complex, dat is ontworpen door VenhoevenCS, komt op vrijwel dezelfde plek als de bestaande ijshal. De hoofddraagconstructie van de huidige hal wordt hergebruikt in het nieuwe gebouw.

Samenwerkingsverband met Blink en WE architecten wint tender Markthuis Papendrecht

Gisteren, 11:56

Het gebouw biedt plaats aan 36 woningen, horecavoorzieningen en commerciële ruimte. Op het dak komt een collectieve daktuin, die wordt ingericht door Dakdokters Studio.

ASML op schema voor uitbreiding in Eindhoven

25 minuten geleden

Het concern heeft in Eindhoven grond gekocht en wil begin 2026 starten met de bouwwerkzaamheden.

Organisaties: compensatie natuur Maasvlakte II onvoldoende

3 uur geleden

Zeven natuurorganisaties stapten in 2022 naar de rechter om het kabinet te dwingen de natuur te herstellen in een Europees beschermd natuurgebied voor de kust van Zeeland en Zuid-Holland.

Klimaatraad: inconsistent klimaatbeleid brengt onzekerheid

Gisteren, 15:21

“Veel klimaatbeleid is het afgelopen jaar opgeschort of teruggedraaid”, zegt raadslid en voorzitter van de visiecommissie Wieke Pot.

Flexkoop komt niet van de grond op woningmarkt, zegt NHG

Gisteren, 10:05

NHG (Nationale Hypotheek Garantie) stopt voorlopig met voorbereidingen voor ‘koop flexwoningen’, ook wel flexkoop genoemd.

Zuid-Holland zoekt met spoed nieuwe plek voor archeologisch depot

14 juli, 1:05

De provincie wilde haar archeologische vondsten onderbrengen in een nieuw te bouwen erfgoedcentrum in Katwijk, maar de gemeenteraad heeft dat plan afgewezen.