Joost Ector

Vergeet het ‘Bilbao-effect’

4 september 2018, 9:17

Eindelijk was ik in Bilbao. Mijn reisgezelschap bestond uit bevriende ondernemers en cultuurliefhebbers met wie we vaker uitstapjes maken in het kielzog van het Rotterdams Philharmonisch Orkest, dat als onderdeel van zijn zomertournee dit jaar Santander en San Sebastian aandeed. Als enige architect in het gezelschap valt mij dan vaak de eer te beurt om iets te vertellen over de architectonische hoogtepunten tijdens zo’n tripje.

Ook dit keer. Het werk van Frank Gehry – geboren als Frank Oswald Goldberg in Canada – is me aardig bekend en ik had zijn meest belangwekkende biografische wetenswaardigheden paraat, evenals wat leuke verhalen over de oorsprong voor Gehry’s fascinatie voor vissen en de bijzondere aanleiding waaruit zijn kenmerkende stijl is ontstaan. En natuurlijk vertelde ik over het roemruchte ‘Bilbao-effect’ – bijzondere en spraakmakende architectuur als aanjager van een waar wirtschaftswunder.

Het lijkt gisteren, maar het is alweer 21 jaar geleden dat het Guggenheim Museum zijn deuren opende. Bilbao was een verarmde en verlopen industriestad zonder noemenswaardige attracties. De renaissance die volgde was ongekend en leidde tot wereldwijde pogingen tot navolging. Overal ter wereld werden gewaagde plannen gerealiseerd, vaak met grote hoeveelheden publiek geld en zelden met groot succes – laat staan met iets wat ook maar enigszins in de buurt kwam van de Baskische triomf. Denk bijvoorbeeld aan Santiago de Compostela (The City of Culture, Eisenmann), Ordos (Art & City Museum, MAD) of een van de talloze andere Chinese voorbeelden, of Herford (Marta Museum, Gehry). Dit is maar een willekeurige greep uit een hele lange lijst, waarin behalve musea ook talloze hotels, hoofdkantoren, woontorens en dorpshuizen voorkomen.

Het misverstand is me nu duidelijk. ‘Bilbao’ is absoluut het tegenovergestelde van een eenvoudig recept dat succes verzekert. Het was een unieke heroïsche onderneming die verbaast door werkelijk op élk vlak te getuigen van ware visie, doortastendheid en vastberadenheid. Het Guggenheim Museum werd weliswaar het pièce de résistance, maar was slechts een onderdeel van een veel omvangrijker stedelijk revitaliseringsprogramma. De vondst om een wereldvermaard topmuseum te vragen daarin een dependance te beginnen is nu een bekend fenomeen, maar was destijds niets minder dan een stroke of genius. En zo mogelijk nóg bewonderenswaardiger was de combinatie van durf, vertrouwen en vasthoudendheid: er zijn enorme bedragen geïnvesteerd, er bestond een rotsvast geloof in Gehry’s meesterschap en zijn ontwerp is onverkort gerealiseerd – nergens ook maar een onsje minder.

Wat een fenomenaal resultaat heeft dat opgeleverd. Oud nieuws, voor wie er al geweest is, maar ik kan het niet laten. Architectuur als één groot feest. Prachtige juichende sensuele vormen in titanium en natuursteen, gefragmenteerd naar de stad en grote gebaren naar de rivier, de ruimtelijke verstrengeling met de naastgelegen brug. Het adembenemende en onbeschrijflijke atrium waarin je als bezoeker steeds terugkeert. En die hele bijzondere kwaliteit waardoor ‘een Gehry’ zich perfect leent voor het Bilbao-effect: foto’s ervan zijn herkenbaar uit duizenden, maar ze werken hooguit als teaser voor de werkelijke sensatie – zoals hele goede filmtrailers dat doen. Je snapt intuïtief: dit wil ik meemaken, dit is de reis ongetwijfeld waard. En vervolgens volgt een echte beloning.

Misschien dat ik mijn reisgenoten nog even een rectificatie-mailtje moet sturen. Het Bilbao-effect is flauwekul, een urban myth. Wie oppervlakkig kijkt naar wat zich in Bilbao heeft voltrokken, trekt te makkelijk de verkeerde conclusie. In gedachten zie ik nu bussen vol gretige wethouders en burgemeesters. Maar wie écht snapt wat hij ziet, begrijpt weer iets meer over visie, talent, steden, architectuur en perfectie, en welke waarde ze kunnen hebben voor een buurt, een stad, een regio of zelfs een heel land. De eenzame visionair die hierin inspiratie vindt heeft geen recept nodig, die bereikt zijn eigen unieke effect.

Joost Ector is architect-directeur van Ector Hoogstad Architecten. Voor Architectenweb schrijft Joost Ector iedere maand een column, waarin hij ontwikkelingen die van invloed zijn op het architectenvak van duiding voorziet.

Trefwoorden

bilbao joost ector column guggenheim museum bilbao-effect

1	AM onthult plannen voor woontoren in centrum Almere maandag, 17 februari
2	Gemeente Schiedam kiest markant gebouw voor Kop van de Singel woensdag, 19 februari
3	Kaartenhuis dinsdag, 18 februari
4	Bouw Pontkade Fase 3 op NDSM-terrein gestart dinsdag, 18 februari
5	Raad komt 'op zolder' in verbouwd stadhuis Groningen woensdag, 19 februari

Gerelateerde nieuwsberichten

De Gele Hesjes tegen de Groene Khmers

Het schaamteloze monument

Verleden voltooid

We gaan het oplossen

Laat je niet gek maken

Het eind van het begin

De erfenis van premier Halsema

Genereuze Architectuur

Hoog tijd voor hout

Architectuur van bijna niets

De vergeten groente onder de deugden

Aantoonbare architectuur

Ik wens je een wild plan

De Leefbare Stad

Smart

Waarom springen we niet?

Het moet weer eens gezegd

Varkens

De geruststellende domheid van slimme systemen

Stoïcijnse Schoonheid

Tijdbom

Eenvoud

Want ik geloof

Het bijna-gelijk van Baudet

Adopteer een leek

Liefde in beton gegoten

De tweede helft

Het ontroerendste gebouw dat ik ken

Faust in Canada

Andere nieuwsberichten

Trinity Buildings getransformeerd tot woongebouwen

Gisteren, 15:40

In april wordt gestart met de transformatie van drie kantoorpanden in het Amsterdamse Amstel III-gebied tot woongebouwen.

Boijmans kiest Mecanoo voor renovatie museum

Gisteren, 13:27

Museum Boijmans Van Beuningen wordt gerenoveerd naar ontwerp van Mecanoo.

Cultuurcentrum Hoogeveen: de runner-up

Gisteren, 11:26

NOAHH en Civic Architects ontwierpen een ‘cultuurwerkplaats’ voor de Drentse stad, met een casco van hout.

Eerste jaarrapportage over de ruimtelijke ontwerpsector

Gisteren, 09:48

De jaarrapportage bevat zes aanbevelingen voor een gezamenlijk optrekken van overheid en markt bij de grote verbouwing van Nederland, stellen Atelier Rijksbouwmeester en BNA.

Dura Vermeer legt Uithoornlijn aan

Gisteren, 14:56

Naar verwachting rijdt de eerste reizigerstram tussen Amstelveen en Uithoorn in 2024.

Lelystad wil versneld 10.000 huizen bouwen

Gisteren, 10:11

Lelystad wil binnen enkele jaren 10.000 woningen bouwen om de wooncrisis het hoofd te bieden.

Hele oppositie steunt motie van afkeuring over marinierskazerne

20 februari, 4:48

Door de manier waarop de regering te werk is gegaan heeft 'het vertrouwen van de regio in het kabinet als bestuurlijke partner grote schade opgelopen'.

Den Haag verhuist rosse buurt, Amsterdam zoekt alternatief voor ramen

20 februari, 4:03

Den Haag krijgt waarschijnlijk een nieuwe rosse buurt en in Amsterdam denken ze aan een prostitutiehotel of erotisch centrum als alternatief voor de raamprostitutie.

'Natuurbank' om schade stikstof te compenseren

19 februari, 2:49

Het kabinet gaat een 'natuurbank' oprichten om natuurschade te compenseren die voortkomt uit projecten die vanwege hun "grote openbaar belang" koste wat kost moeten doorgaan.