Joost Ector

Vergeet het ‘Bilbao-effect’

4 september 2018, 9:17

Eindelijk was ik in Bilbao. Mijn reisgezelschap bestond uit bevriende ondernemers en cultuurliefhebbers met wie we vaker uitstapjes maken in het kielzog van het Rotterdams Philharmonisch Orkest, dat als onderdeel van zijn zomertournee dit jaar Santander en San Sebastian aandeed. Als enige architect in het gezelschap valt mij dan vaak de eer te beurt om iets te vertellen over de architectonische hoogtepunten tijdens zo’n tripje.

Ook dit keer. Het werk van Frank Gehry – geboren als Frank Oswald Goldberg in Canada – is me aardig bekend en ik had zijn meest belangwekkende biografische wetenswaardigheden paraat, evenals wat leuke verhalen over de oorsprong voor Gehry’s fascinatie voor vissen en de bijzondere aanleiding waaruit zijn kenmerkende stijl is ontstaan. En natuurlijk vertelde ik over het roemruchte ‘Bilbao-effect’ – bijzondere en spraakmakende architectuur als aanjager van een waar wirtschaftswunder.

Het lijkt gisteren, maar het is alweer 21 jaar geleden dat het Guggenheim Museum zijn deuren opende. Bilbao was een verarmde en verlopen industriestad zonder noemenswaardige attracties. De renaissance die volgde was ongekend en leidde tot wereldwijde pogingen tot navolging. Overal ter wereld werden gewaagde plannen gerealiseerd, vaak met grote hoeveelheden publiek geld en zelden met groot succes – laat staan met iets wat ook maar enigszins in de buurt kwam van de Baskische triomf. Denk bijvoorbeeld aan Santiago de Compostela (The City of Culture, Eisenmann), Ordos (Art & City Museum, MAD) of een van de talloze andere Chinese voorbeelden, of Herford (Marta Museum, Gehry). Dit is maar een willekeurige greep uit een hele lange lijst, waarin behalve musea ook talloze hotels, hoofdkantoren, woontorens en dorpshuizen voorkomen.

Het misverstand is me nu duidelijk. ‘Bilbao’ is absoluut het tegenovergestelde van een eenvoudig recept dat succes verzekert. Het was een unieke heroïsche onderneming die verbaast door werkelijk op élk vlak te getuigen van ware visie, doortastendheid en vastberadenheid. Het Guggenheim Museum werd weliswaar het pièce de résistance, maar was slechts een onderdeel van een veel omvangrijker stedelijk revitaliseringsprogramma. De vondst om een wereldvermaard topmuseum te vragen daarin een dependance te beginnen is nu een bekend fenomeen, maar was destijds niets minder dan een stroke of genius. En zo mogelijk nóg bewonderenswaardiger was de combinatie van durf, vertrouwen en vasthoudendheid: er zijn enorme bedragen geïnvesteerd, er bestond een rotsvast geloof in Gehry’s meesterschap en zijn ontwerp is onverkort gerealiseerd – nergens ook maar een onsje minder.

Wat een fenomenaal resultaat heeft dat opgeleverd. Oud nieuws, voor wie er al geweest is, maar ik kan het niet laten. Architectuur als één groot feest. Prachtige juichende sensuele vormen in titanium en natuursteen, gefragmenteerd naar de stad en grote gebaren naar de rivier, de ruimtelijke verstrengeling met de naastgelegen brug. Het adembenemende en onbeschrijflijke atrium waarin je als bezoeker steeds terugkeert. En die hele bijzondere kwaliteit waardoor ‘een Gehry’ zich perfect leent voor het Bilbao-effect: foto’s ervan zijn herkenbaar uit duizenden, maar ze werken hooguit als teaser voor de werkelijke sensatie – zoals hele goede filmtrailers dat doen. Je snapt intuïtief: dit wil ik meemaken, dit is de reis ongetwijfeld waard. En vervolgens volgt een echte beloning.

Misschien dat ik mijn reisgenoten nog even een rectificatie-mailtje moet sturen. Het Bilbao-effect is flauwekul, een urban myth. Wie oppervlakkig kijkt naar wat zich in Bilbao heeft voltrokken, trekt te makkelijk de verkeerde conclusie. In gedachten zie ik nu bussen vol gretige wethouders en burgemeesters. Maar wie écht snapt wat hij ziet, begrijpt weer iets meer over visie, talent, steden, architectuur en perfectie, en welke waarde ze kunnen hebben voor een buurt, een stad, een regio of zelfs een heel land. De eenzame visionair die hierin inspiratie vindt heeft geen recept nodig, die bereikt zijn eigen unieke effect.

Joost Ector is architect-directeur van Ector Hoogstad Architecten. Voor Architectenweb schrijft Joost Ector iedere maand een column, waarin hij ontwikkelingen die van invloed zijn op het architectenvak van duiding voorziet.

Trefwoorden

bilbao joost ector column guggenheim museum bilbao-effect

1	Bouw woontoren aan Martinus Nijhofflaan Delft van start maandag, 14 juni
2	Nieuw cultureel platform van start in Rotterdamse Diepeveencomplex maandag, 14 juni
3	Little C grote winnaar Rotterdam Architectuurprijs 2021 woensdag, 16 juni
4	'Opdrachtgevers moeten meer dan houtbouw willen; ze moeten het doen' maandag, 14 juni
5	MVRDV ontwerpt blok met zeven gebouwen op Oostenburgereiland dinsdag, 15 juni

Gerelateerde nieuwsberichten

De Gele Hesjes tegen de Groene Khmers

Het schaamteloze monument

Verleden voltooid

We gaan het oplossen

Laat je niet gek maken

Het eind van het begin

De erfenis van premier Halsema

Eenvoud

Want ik geloof

Het bijna-gelijk van Baudet

Adopteer een leek

Liefde in beton gegoten

De tweede helft

Het ontroerendste gebouw dat ik ken

Faust in Canada

Op naar een succesvolle crisis

Kleine openbaringen

De oplossing wordt het volgende probleem

Stronteigenwijs

Ook maar een mens

Ontwerpen tegen de eenzaamheid

Dividend und Verbrechen

Beloof gouden bergen

Open Up!

Genereuze Architectuur

Hoog tijd voor hout

Architectuur van bijna niets

De vergeten groente onder de deugden

Aantoonbare architectuur

Ik wens je een wild plan

De Leefbare Stad

Smart

Waarom springen we niet?

Het moet weer eens gezegd

Varkens

De geruststellende domheid van slimme systemen

Stoïcijnse Schoonheid

Tijdbom

Andere nieuwsberichten

Nominaties Berlagevlag 2021 bekend

3 uur geleden

Vijf projecten komen in aanmerking voor de Haagse architectuurprijs, zo heeft het Haags Architectuurcafé (HaAC) vrijdag bekendgemaakt.

Video: talkshows over hitte in de stad

Gisteren, 15:57

Het Arnhemse architectuurcentrum CASA organiseerde in het kader van de Week van de Hitte een serie talkshows over hitte in de stad.

Zweden trappen nieuwe serie TALKS about architecture af

Gisteren, 12:25

Aanstaande dinsdag start een nieuwe serie TALKS about architecture. Het Zweedse Norell/Rodhe bijt dan het spits af met een online lezing, die wordt gevolgd door een live Q&A.

Bouw studentenwoontoren bij UMCG in Groningen van start

Gisteren, 10:55

Het achttien verdiepingen tellend gebouw aan de noordkant van het medisch centrum bestaat uit 270 woningen. KENK architecten is verantwoordelijk voor het ontwerp.

Drie teams werken visie grote stadskerken uit tot schetsontwerp

Gisteren, 14:46

De ontwerpen zullen in oktober worden gepresenteerd tijdens een openbare bijeenkomst tijdens de Dutch Design Week in Eindhoven.

Den Bosch op zoek naar beste gebouw tussen 2015 en 2020

Gisteren, 10:06

Sinds vrijdag kunnen projecten worden aangemeld, waarna het publiek komend najaar gaat stemmen op zijn favoriet.

'Versterkingsoperatie Groningen moet de urgentie krijgen die het verdient'

Gisteren, 09:14

De problemen in Groningen tonen aan dat toezichthouders meer tegenkracht moeten bieden tegen Den Haag, zegt inspecteur-generaal Theodor Kockelkoren van het Staatstoezicht op de Mijnen.

Haarlemmermeer start pilot voor ‘geluidsadaptief’ bouwen

17 juni, 2:33

In een speciaal fieldlab op Schiphol Trade Park wordt onderzoek gedaan naar mogelijkheden om gebouwen zo te ontwerpen dat geluidsoverlast tot een minimum wordt beperkt.