Stoïcijnse Schoonheid
7 februari 2017, 18:22
Het zijn verwarrende tijden. Foute machthebbers, ontwrichtende polarisaties, minderheden die vrezen voor hun rechten, journalisten die de oorlog wordt verklaard en zelfs de waarheid die ineens concurrentie heeft gekregen. Ik zal niet de enige zijn die zich machteloos en gefrustreerd voelt en zich afvraagt wat te doen. Er moet meer mogelijk zijn dan lijdzaam toezien, de verantwoordelijkheid nemen om straks verstandig te stemmen en dan maar af te wachten hoe boos onze eigen Henk en Ingrid inmiddels zijn.
Architectuur, zo wordt wel beweerd, is een te traag medium om in de actualiteit van betekenis te zijn. Dat is niet per se waar. Architectonische voorstellen kunnen natuurlijk op een hele onafhankelijke en snelle manier reageren op wat er om ons heen gebeurt. Het zou niet verkeerd zijn als architecten opnieuw, zoals voorgaande generaties dat deden, vanuit politiek engagement ontwerpen aan Utopia. Niet vanuit de illusies van maakbaarheid, maar om invloed uit te oefenen. En vanzelfsprekend bedoel ik hier natuurlijk geen publicitaire losse flodders waarin foute muren of pijplijnen onverdiend gelegitimeerd worden door ze te beplakken met zonnecellen.
Er is nog een heel andere manier. Te midden van alle tumult werd vorige maand in Hamburg de nieuwe Elbphilharmonie geopend – met Beethovens Ode an die Freude nog wel. Het veelgeplaagde project leek zich dankbaar te lenen als onderwerp voor allerlei actuele onenigheid. Een concertzaal is per definitie controversieel (want tegelijk linkse hobby en elitair) en “Elphi” moest bovendien tegen elke prijs icoon en statussymbool voor de stad worden. Het zal niemand ontgaan zijn dat de bouw eindeloos duurde, gepaard ging met grote onenigheid en de uiteindelijke kosten het tienvoudige bedroegen van het oorspronkelijke budget.
Verrassend genoeg beleefde Elphi een triomf zonder enige schaduwzijde. Geen protesten, niet of nauwelijks zure verwijten. En zeker niet alleen omdat het nou eenmaal gedane zaken betreft. Der Spiegel, altijd uiterst kritisch, becijferde dat de prijs van de Elbphilharmonie in vergelijking tot soortgelijke projecten in het buitenland “fast schon bescheiden” is. The Economist kopte: “Worth the wait and the cost.”
En zo is het precies. Hamburg heeft zichzelf een weergaloos juweel cadeau gedaan, een architectonisch meesterwerk waaraan alles klopt. Het historische pakhuis, dat letterlijk de drager van het plan vormt, is slim en zorgvuldig hergebruikt. Een unieke roltrap, lang en ‘bol’, zodat je aan het begin het eind niet kunt zien, biedt een zeer dramatische opgang. Het dak van het pakhuis vormt een nieuwe stedelijke ruimte; aangenaam, spectaculair en met prachtige uitzichten. Het nieuwe deel, de “ijsschots”, “tent”, “kristal” (kies zelf maar), bevat weergaloze appartementen, luxueuze hotelkamers en natuurlijke de uiteindelijke concertzaal en foyers.
In elk architectonisch register valt hier te genieten. Zoals de manier waarop de architecten hebben gespeeld met referenties en inspiraties om het gebouw een joyeus en iconisch silhouet te geven. De ingenieuze bewerkingen van het glas die de gevel subtiel en uniek maken. De synthese van verschillende zaalmodellen die leidde tot een zeer eigen en beeldschone concertzaal met een nu al geroemde akoestiek en een enorme ‘sense of occasion’. De foyers zijn ruimtelijk, avontuurlijk en misschien nog wel het sterkste eerbetoon aan Scharoun’s Berlijnse Philharmonie. En de details, zowel bouwkundig als decoratief, zijn om te watertanden zo verzorgd, consistent en geïnspireerd.
De Elbphilharmonie demonstreert – grotendeels onbedoeld, want niemand had kunnen voorzien hoe de wereld er bij de opening voor zou staan – die andere manier waarop architectuur op de actualiteit kan reageren. De actualiteit kan neutraliseren, eigenlijk, door stoïcijns te blijven geloven in de kracht waarmee architectuur – kunst – mensen kan verbinden. Hamburg heeft zichzelf toparchitectuur geschonken en plukt daar vanaf nu tot in lengte van jaren de vruchten van: herkenbaarheid, zelfbewustzijn, muziek (het Rotterdams Philharmonisch Orkest op 15 maart!), aantrekkelijkheid en heel veel verdiende trots. En zelfs – ik ben daar van overtuigd – een beetje broodnodige eenheid.
Joost Ector is architect-directeur van Ector Hoogstad Architecten en bestuurslid van de BNA. Voor Architectenweb schrijft Joost Ector iedere maand een column, waarin hij ontwikkelingen die van invloed zijn op het architectenvak van duiding voorziet.