Joost Ector

We verdienen betere pers

Gisteren, 09:00

Aan het eind van het eerste kwart van deze eeuw keek Bernard Hulsman in NRC met een groot artikel terug op vijfentwintig jaar Nederlandse architectuur. In zijn lekker leesbare en smakelijk geïllustreerde terugblik krijgt het neoliberalisme ervan langs en is er desondanks gelukkig ruimte voor een happy end. Helaas vormt Hulsmans lezing een te oppervlakkige weergave van de werkelijkheid.

‘Nederlandse architectuur in de 21ste eeuw: van SuperDutch tot SuperNormal’ opent met de bloeitijd rond de eeuwwisseling, toen Nederland internationaal toonaangevend was met de spectaculaire, conceptuele projecten van bijvoorbeeld OMA, MVRDV en UNStudio, de stroming die Bart Lootsma SuperDutch doopte. Vervolgens beschrijft Hulsman de neergang: de experimentele blobs die er de apotheose van hadden moeten vormen strandden, de bouwproductie werd aan projectontwikkelaars uitgeleverd en een golf van middelmatige, traditionalistische retro-architectuur volgde. Schuldig was het neoliberalisme dat zowel de sociale woningbouw als de rol van de architect verzwakte.

Maar gelukkig toch een happy end. Aan het slot ziet Hulsman een herleving in een nieuwe generatie die hij, naar Kirsten Hannema, SuperNormal noemt: architecten die terugkeren naar ambachtelijkheid, eenvoud en vakmensschap, met baksteen als nationaal symbool. Hier herkent hij kwaliteit in een ingetogen normaliteit die zelfs een soort verlossing vormt van de chaos die eraan voorafging. Nederland mag zijn internationale avant-gardepositie weliswaar kwijt zijn, maar heeft in het eerherstel van het ambachtelijke een eigen, waardige weg gevonden.

Aan deze verhaallijn valt meer af te dingen dan hier in een paar honderd woorden lukt. Sowieso was de werkelijkheid nooit zo keurig lineair als Hulsman suggereert. Ook vandaag nog bouwen de SuperDutchers hun internationale iconen. En in de woningbouw vonden parallel aan de retro-architectuur en Vinex-traditie weldegelijk ook waardevolle experimenten plaats. En door de verlossende SuperNormal-architecten af te doen als ‘baksteenridders’ wordt hooguit een deel van de waarheid verteld. De rechte lijn van spektakel via middelmaat naar ambacht is een achteraf geconstrueerde mythe.

Opvallend is ook wat er ontbreekt. Dat digitalisering in Nederland niet tot een hausse aan spectaculaire nieuwe vormen heeft geleid klopt, maar in de architectuurpraktijk vallen innovaties als parametrisch ontwerpen, BIM, 3D-printen, AI en modulaire bouwsystemen niet meer weg te denken. Je kunt geen architectuurgeschiedenis beschrijven zonder aandacht voor de instrumenten waarmee ze wordt gemaakt.

Ook het stedelijke schaalniveau blijft onderbelicht. Architectuur is niet terug te brengen tot façades en vormen, maar behelst ook gebiedsontwikkeling, verdichting, transformatie van wijken en bedrijventerreinen, herbestemming van kantoren en fabrieken. Juist op dat niveau is in Nederland veel waardevols gebeurd: van Zuidas tot Strijp-S, van binnenstedelijke verdichting rond stations tot krimpregio’s die moeten worden heruitgevonden. Deze cruciale ontwikkelingen blijven in deze terugblik onbesproken.

Er zijn meer lacunes. De internationale context ontbreekt volledig. Wat Hulsman schetst als een uniek Nederlands verval, is in werkelijkheid onderdeel van een bredere Europese ontwikkeling: overal verschoof de aandacht van spektakel naar context, van sterarchitect naar collectief, van vorm naar duurzaamheid. Nederland is zijn status van architectonisch gidsland misschien kwijt, maar loopt nog altijd mee vooraan in een internationale beweging.

Wat inderdaad nog het meest verbijstert, mij tenminste, is dat het woord duurzaamheid in tweeënhalfduizend woorden niet één keer valt. Wie terugkijkt naar wat er de laatste kwarteeuw is gebeurd op het vlak van energieneutraliteit, circulaire materiaalkeuze, natuurinclusiviteit en klimaat-adaptieve stedenbouw kan toch niet ontgaan dat zich daar een revolutie voltrekt? Hulsman negeert het thema totaal.

Terug naar de baksteenridders, want hun verlossersrol heeft in Hulsmans narratief een cynische afdronk. Terecht wijst hij op de verzwakking van de corporaties, de teloorgang van de sociale woningbouw en de verwording van woningen tot commerciële ‘woonproducten’. Maar zijn conclusie lijkt dit als fait accompli te accepteren en strandt in lof voor zorgvuldig metselwerk. Alsof een fraai baksteendetail de plaats kan innemen van de verheffingsgedachte die de Nederlandse architectuur groot maakte. Van de Amsterdamse School tot de naoorlogse tuinsteden was architectuur in Nederland steeds een sociaal project, bedoeld om burgers behalve onderdak ook waardigheid en gemeenschapszin te schenken. En als we in de SuperNormal-architecten nou bij uitstek iets zouden moeten waarderen, dan is het wel hoe ze met innovatieve woningtypologieën en krachtige stedenbouwkundige ensembles rondom gemeenschappelijkheid als centrale waarde nou juíst naar deze verheffing streven.

Hulsman brengt een verhaal dat elegant leest maar te veel essentieels weglaat, en daarmee architectuur reduceert tot beeldcultuur. Nergens verlaat hij het veilige domein van de esthetiek, om tenslotte te eindigen met de blijde boodschap dat ons tenminste nog ambachtelijkheid rest. Die troost is een wrange narratieve truc die de echte opgaven – woningnood, klimaatcrisis, sociale ongelijkheid en segregatie – uit beeld doet verdwijnen.

Het artikel doet ons vakgebied daarmee geen recht. Architectuur is geen esthetisch toevluchtsoord en al helemaal geen stijlencircus. Ze is de alomtegenwoordige infrastructuur van ons dagelijks leven – altijd tegelijk sociaal, ecologisch, technologisch en ja, óók esthetisch. De NRC-lezers waren ongetwijfeld geïnteresseerd geweest in een genuanceerd, vollediger verhaal. Ze hadden beter verdiend en wij architecten ook.

Joost Ector is architect-directeur van Ector Hoogstad Architecten. Voor Architectenweb schrijft Joost Ector iedere maand een column, waarin hij ontwikkelingen die van invloed zijn op het architectenvak van duiding voorziet.

Trefwoorden

joost ector column

1	Architectenweb symposium: klein maar fijn wonen? donderdag, 2 oktober
2	Plan Spot belooft Lelystad bruisend centrumgebied vrijdag, 3 oktober
3	‘NDSM-werf en Buiksloterham zijn júíst inspirerende voorbeelden voor de stad van morgen’ vrijdag, 3 oktober
4	Realisatieovereenkomst voor hoogbouwcomplex De Sax op Wilhelminapier getekend maandag, 6 oktober
5	We verdienen betere pers dinsdag, 7 oktober

Gerelateerde nieuwsberichten

Column

Ik laat me graag overtuigen

2 september

Column

Aan ons zal het niet liggen

3 juni

6 mei

1 april

4 maart

Ontwerpen voor democratie

4 februari

7 januari

3 december 2024

5 november 2024

1 oktober 2024

Een zekere mate van voortreffelijkheid

3 september 2024

Woontop

4 juni 2024

De ideale stad

7 mei 2024

Vergrijsd

2 april 2024

Hier is over nagedacht

5 maart 2024

6 februari 2024

9 januari 2024

5 december 2023

7 november 2023

Managementsamenvatting

3 oktober 2023

5 september 2023

6 juni 2023

2 mei 2023

4 april 2023

7 maart 2023

7 februari 2023

10 januari 2023

6 december 2022

1 november 2022

Het nieuwe minimalisme

4 oktober 2022

Computer says no

6 september 2022

Tussenconclusie

7 juni 2022

Klein leed

3 mei 2022

Op blote knieën naar Groningen

5 april 2022

Architectural Masters of the Metaverse

1 maart 2022

1 februari 2022

4 januari 2022

7 december 2021

2 november 2021

5 oktober 2021

7 september 2021

1 juni 2021

4 mei 2021

Dividend und Verbrechen

6 april 2021

2 maart 2021

2 februari 2021

5 januari 2021

1 december 2020

3 november 2020

Ontwerpen tegen de eenzaamheid

6 oktober 2020

Ook maar een mens

1 september 2020

Stronteigenwijs

2 juni 2020

De oplossing wordt het volgende probleem

6 mei 2020

Kleine openbaringen

7 april 2020

Op naar een succesvolle crisis

3 maart 2020

Het schaamteloze monument

4 februari 2020

We gaan het oplossen

7 januari 2020

Verleden voltooid

3 december 2019

Faust in Canada

5 november 2019

Het ontroerendste gebouw dat ik ken

1 oktober 2019

De tweede helft

3 september 2019

Liefde in beton gegoten

4 juni 2019

Adopteer een leek

7 mei 2019

Het bijna-gelijk van Baudet

2 april 2019

Want ik geloof

5 maart 2019

Eenvoud

5 februari 2019

Toon alles

Andere nieuwsberichten

Zoetmulder vernieuwt Maastrichts herenhuis met eigentijdse uitbouw

Vandaag, 15:07

In Maastricht heeft Zoetmulder een herenhuis verbouwd en uitgebreid met een uitbouw. Waar de gevel aan de voorzijde in de originele staat is behouden om het huis te blijven laten passen in het straatbeeld, is de achterzijde geheel vernieuwd.

Vier genomineerden voor de Abe Bonnema Architectuurprijs 2025

Vandaag, 13:00

Volgens de jury zijn de nominaties een toonbeeld van het jaarthema ‘ambitie’ en leveren zij een inspirerende bijdrage aan de ontwikkeling van een nieuwe bouwcultuur.

Nominaties Publiek gebouw van het Jaar 2025 bekend

Vandaag, 09:00

Als onderdeel van de Architectenweb Awards 2025 wordt begin november de prijs voor Publiek gebouw van het Jaar 2025 uitgereikt. Uit de vijfentwintig inzendingen voor deze prijs heeft de jury vier projecten genomineerd.

Door Gortemaker Feenstra Algra ontworpen Institut Roi Albert II in Brussel officieel geopend

Gisteren, 14:53

In dit centrum voor oncologie en hematologie is alle zorg op deze gebieden van het universitair ziekenhuis Saint-Luc op één locatie ondergebracht. Het H-vormige gebouw kenmerkt zich door een houten lamellengevel, afgewisseld met glas.

Do Janne Vermeulen verzorgt Rietveldlezing 2025

Vandaag, 11:28

De medeoprichter en directeur van Team V Architectuur spreekt op 13 november over de (houten) stad van morgen.

Eneco onderzoekt verkoop warmtenetten om nieuwe wet

Vandaag, 10:41

Door een eerder dit jaar aangenomen wet is het voor het bedrijf onzeker of investeringen zich nog terugverdienen.

Uitwerking van plannen voor Nedersaksenlijn kan beginnen

Gisteren, 12:17

Maandag is het startsein gegeven voor de eerste onderzoeken die uiteindelijk moeten leiden tot de spoorlijn die Groningen en Twente met elkaar verbindt.