Zicht op de NDSM-werf in Amsterdam

Alexander Straub

‘NDSM-werf en Buiksloterham zijn júíst inspirerende voorbeelden voor de stad van morgen’

3 oktober, 14:40

In zijn column van afgelopen dinsdag deed Alexander Pols verslag van een congres waarbij de vraag centraal stond of we bij de bouw van nieuwe wijken als Buiksloterham en de NDSM-werf in Amsterdam kunnen leren van de traditionele Europese stad. Alexander Straub, associate-partner bij HPP Architekten in Amsterdam, heeft kanttekeningen bij het stuk en wil een aanvullend geluid laten horen. “Het beeld dat in Buiksloterham slechts rommelige blokken ontstaan en dat de stedelijkheid ontbreekt, doet geen recht aan de werkelijkheid.”

Tekst Alexander Straub

In het artikel van Alexander Pols wordt een bevlogen verslag geschreven van een congres over traditionele architectuur, met enkele algemene conclusies over de toekomst van de stad. Helaas waren wij niet aanwezig bij het congres of het kroegbezoek erna om de discussie direct te voeren. Maar in het kader van een levendige architectuurpolemiek in Nederland willen wij toch reageren. Wij hebben namelijk een andere kijk op het begrip stad. Voor ons is de stad niet in de eerste plaats een esthetisch object dat via traditionele architectuur kan worden ‘hersteld’, maar een levende plek die voortdurend in beweging is en zijn vorm krijgt door de mensen die er wonen, werken en samenleven.

750 jaar Amsterdam
Hoewel dit congres gehouden werd in het kader van 750 jaar Amsterdam moet niet vergeten worden dat de organiserende partijen – INTBAU-NL en de VVAB – specifieke achtergronden, visies en ledengroepen hebben. Het zijn waardevolle initiatieven, maar geen representatieve gremia van alle betrokken partijen. Ontwikkelaars, bewoners, creatieve makers en experimentatoren ontbreken grotendeels in dit gesprek.

De visie die zij naar voren brengen is belangrijk als het gaat om erfgoed en traditionele vormen van bouwen. Maar daarmee wordt niet het hele spectrum van stedelijke praktijk en diversiteit afgedekt. Amsterdam is in 750 jaar immers altijd opgebouwd uit lagen en contrasten: middeleeuwse stegen, 17e-eeuwse grachten, 19e-eeuwse fabriekswijken, het Plan Zuid en het Algemeen Uitbreidingsplan. Telkens was er discussie, telkens veranderde het stadsbeeld ingrijpend. Juist die diversiteit en gelaagdheid maken de identiteit van Amsterdam.

Kritische reconstructie: heling of geschiedvervalsing?
Daarbij is het belangrijk om kritisch te kijken naar de voorbeelden die tijdens het congres zijn aangehaald. De zogenoemde kritische reconstructie was een typisch Berlijns fenomeen, ontstaan uit de wens om de oorlogswonden van de stad te helen door historische structuren te herstellen. De uitwerking was echter omstreden: ze leidde tot de sloop van de Palast der Republik (2006–2008) en tot de reconstructie van het Berliner Schloss, waarvan de nieuwe façades tussen 2013 en 2020 verrezen als onderdeel van het Humboldt Forum. Voorstanders spraken van herstel van continuïteit, maar critici wezen op het verlies van waardevol erfgoed, het uitwissen van DDR-geschiedenis en het scheppen van een gefabriceerde historische schijnwereld. In plaats van heling en samenhang bracht deze aanpak nieuwe breuklijnen en een sterk gepolitiseerd stadsbeeld.

Regie versus markt: het verschil met andere landen
Wat daarbij ook meespeelt, is de stedenbouwkundige aanpak van vandaag. Nederland – en Amsterdam in het bijzonder – kent een lange traditie van regie en integrale visie bij gebiedsontwikkeling. De gemeente vervult hier doorgaans een sturende rol: niet alleen op het niveau van kavelindeling, maar juist ook in de vormgeving van publieke ruimte, mobiliteit en sociale infrastructuur. Het is een holistische benadering die de basis legt voor samenhang en leefkwaliteit.

Als internationaal actief architectenbureau zien wij dat dit in veel andere landen anders verloopt. Daar wordt gebiedsontwikkeling vaak volledig aan de markt overgelaten, zonder duidelijke visie of gemeentelijke controle. Dat leidt regelmatig tot monotone woonvelden, ontbrekende voorzieningen of publieke ruimtes van lage kwaliteit. Tegen die achtergrond zijn de Nederlandse voorbeelden – hoe complex en traag soms ook – relatief uniek. Hier is de kans wél aanwezig om vanuit een brede, collectieve visie nieuwe stadsdelen te ontwikkelen die zowel toekomstbestendig als sociaal en ruimtelijk rijk zijn.

Buiksloterham
Als HPP ervaren wij Buiksloterham dagelijks, letterlijk vanuit onze werkplek in een van de zogenaamde ‘glazen plinten’. Het beeld dat hier slechts rommelige blokken ontstaan en dat de stedelijkheid ontbreekt, doet geen recht aan de werkelijkheid. Het is een misvatting om Buiksloterham te beoordelen met dezelfde meetlat als de klassieke Europese stad.

Dit gebied is geen klassiek voortbouwen op bestaande structuren, maar een andere opgave: met versnipperd eigendom, ruimte voor zelfbouw en pioniersinitiatieven. Het proces is minder homogeen, maar juist daardoor ontstaan nieuwe vormen van stedelijkheid die in traditioneel geplande wijken niet vanzelfsprekend zijn. Voor ons is Buiksloterham geen alarmerend voorbeeld, maar een inspirerend laboratorium voor de stad van morgen.

Kritisch regionalisme is méér dan nostalgie
Het congresverslag stelt dat alle deelnemers pleiten voor een zorgvuldige stedenbouw die geworteld is in de plek, de geschiedenis en de menselijke maat. Dat klinkt als een breed gedragen uitgangspunt, maar wie goed leest merkt dat deze principes vrijwel uitsluitend worden ingevuld via een historiserende architectuur. Daarmee wordt het begrip kritisch regionalisme gereduceerd tot een esthetische voorkeur voor het verleden, terwijl het in essentie een methodologische houding is die juist ruimte laat voor vernieuwing, frictie en pluraliteit.

De NDSM-werf: eigentijds én geworteld
Een treffend voorbeeld van hoe nieuwbouw kan aansluiten bij de principes van kritisch regionalisme is de herontwikkeling van de NDSM-werf in Amsterdam-Noord. In plaats van terug te grijpen op een geromantiseerd stadsbeeld wordt hier de ruige havenhistorie geëerd in de materialiteit, de schaal en de programmatische invulling van de gebouwen. Baksteen en staal wordt toegepast op een robuuste en eigentijdse manier, waardoor de nieuwe architectuur herkenbaar aansluit bij de industriële context zonder in nostalgie te vervallen. De openbare ruimte is nog volop in ontwikkeling, maar wordt nu al intensief gebruikt en beleefd. Tegelijkertijd biedt de wijk ruimte aan creatieven, ondernemers en bewoners en weerspiegelt zij de stad als inclusieve en dynamische plek. Dit is kritisch regionalisme in de praktijk: geen stilering van het verleden, maar een ontwerp dat de geest van de plek vertaalt naar het heden.

Amsterdam is van iedereen
Een stad als Amsterdam, met haar diverse bevolking en dynamische geschiedenis, verdient een stedenbouw die ruimte biedt aan verschil. Een exclusieve claim op historiserende architectuur sluit andere verhalen uit: die van migratie, vernieuwing, experiment en emancipatie. Kritisch regionalisme moet niet verworden tot een esthetisch dogma, maar juist een ethisch kompas zijn dat ontwerpers helpt om de stad te maken met oog voor context én toekomst.

Trefwoorden

traditionalisme stedenbouw alexander straub ndsm-werf buiksloterham alexander pols

1	Rijk schrijft aanbesteding uit voor nieuwe marinierskazerne woensdag, 1 oktober
2	Architectenweb symposium: klein maar fijn wonen? donderdag, 2 oktober
3	Plan Spot belooft Lelystad bruisend centrumgebied vrijdag, 3 oktober
4	Nominaties Interieur van het Jaar 2025 bekend woensdag, 1 oktober
5	‘NDSM-werf en Buiksloterham zijn júíst inspirerende voorbeelden voor de stad van morgen’ vrijdag, 3 oktober

Gerelateerde nieuwsberichten

Column

Moeten we voor nieuwe stedelijke gebieden terug naar een traditionele stedenbouw?

30 september

Buiksloterham – stedenbouw volgens Cityplot concept krijgt vorm

26 maart

Architecten- en ontwerporganisaties komen onder één dak op NDSM-werf

10 september

Een kleurrijke lusthof tussen historische scheepsdokken

19 november 2024

Dam & Partners Architecten voegt met Boegbeeld een verfijnde schaal toe aan de NDSM-werf

4 september 2024

Met South Dock is herontwikkeling Pontkade NDSM-terrein voltooid

2 augustus 2023

Toon alles

Gerelateerde podcasts

Gesprek met Oresti Sarafopoulos over het ontwerpen van een kantoorgebouw met bijna geen installaties

24 april

Andere nieuwsberichten

Door Gortemaker Feenstra Algra ontworpen Institut Roi Albert II in Brussel officieel geopend

45 minuten geleden

In dit centrum voor oncologie en hematologie is alle zorg op deze gebieden van het universitair ziekenhuis Saint-Luc op één locatie ondergebracht. Het H-vormige gebouw kenmerkt zich door een houten lamellengevel, afgewisseld met glas.

Woontoren Cunabula naast Thialfstadion bereikt finish

1 uur geleden

René van Zuuk Architekten voorzag de woontoren voor topsporters in Heerenveen van een opvallende gevel.

IVY Amsterdam markeert entree Klaprozenbuurt in Buiksloterham

4 uur geleden

In de Amsterdamse Klaprozenbuurt is woningbouwproject IVY Amsterdam opgeleverd. Het door BurtonHamfelt Urban Architecture ontworpen complex bestaat uit meerdere volumes met in totaal 157 woningen.

Realisatieovereenkomst voor hoogbouwcomplex De Sax op Wilhelminapier getekend

Gisteren, 16:16

VOF PhilHavana en BAM Bouw en Techniek hebben een realisatieovereenkomst getekend voor hoogebouwcomplex De Sax op de Wilhelminapier in Rotterdam.Het door MVRDV ontworpen woningbouwproject bestaat uit twee torens die worden verbonden door een 'balk'.

Uitwerking van plannen voor Nedersaksenlijn kan beginnen

3 uur geleden

Maandag is het startsein gegeven voor de eerste onderzoeken die uiteindelijk moeten leiden tot de spoorlijn die Groningen en Twente met elkaar verbindt.