Joost Ector

De Zaak Naturalis

4 april 2017, 9:36

Ik had heel wat uit te leggen de afgelopen tijd. Een flink aantal mensen in mijn omgeving vroeg zich af hoe het nou in precies elkaar zat en hoe dit in hemelsnaam had kunnen gebeuren. En of het ook zou kunnen gebeuren als ze aan mij zouden vragen om bijvoorbeeld een nieuw huis voor ze te ontwerpen. En het viel nog niet mee om het ze te laten begrijpen. Misschien doordat het gevoelsmatig ook gewoon niet klopt. Niet meer althans.

Natuurlijk doel ik op de zaak Naturalis, waarin architect Fons Verheijen via de rechter probeerde om de verminking van het door hem ontworpen gebouw voor museum Naturalis in Leiden te voorkomen. Met twijfelachtig succes, want de ‘verminking’ mag doorgaan. De architect wordt daarvoor gecompenseerd met anderhalf miljoen euro voor zijn stichting, die onderzoek naar wetenschap en architectuur tot doel heeft. Waarschijnlijk is de bedoeling dat ‘de architectuur’ daar heel blij mee is.

Juridisch is het allemaal uitlegbaar, dat snap ik ook wel. Maar het blijft vreemd dat slopen mag, maar verminken niet. Dat zo’n strijd nog tijdens de bouw kan worden gevoerd. En dat een rechter de belangen van de oorspronkelijke architect zo zwaar laat wegen, zelfs als het pand in kwestie maar van beperkte cultuurhistorische waarde is. Belangrijker wordt namelijk gevonden dat de architect door te strijden tegen verminking op kan komen voor zijn goede naam. Alsof verandering gelijk staat aan gezichtsverlies en bij sloop tenminste nog een onbezoedelde herinnering blijft voortbestaan.

Het is logisch dat het vaak oudere architecten zijn die dit soort zaken aanspannen. Er gaat wat tijd overheen voordat een gebouw in de volgende fase van zijn levenscyclus terecht komt. Voor de bijbehorende architecten geldt hetzelfde. Ze zijn misschien wat meer bezig met hun nalatenschap als ontwerpers en wat minder genoodzaakt om zich rekenschap te geven van de consequenties van hun ‘principiële’ houding. Die kolen mag het werkzame deel van de beroepsgroep uit het vuur halen.

In onze huidige tijden van duurzaamheid zijn we de adaptiviteit van architectuur juist een belangrijke kwaliteit gaan vinden, en terecht. Slechts monumenten van uitzonderlijke betekenis zijn het waard om gefixeerd te worden in de tijd en beschermd te worden tegen de mens. Het leeuwendeel van de gebouw gaat een toekomst van verandering en voortdurende transformatie tegemoet. Mijn persoonlijke ideaal is om erin te slagen gebouwen te ontwerpen die kunnen meegroeien met de tijd en om als ontwerper actief betrokken te blijven bij die evolutie. Uit overtuiging van de eigenaar – niet door dwang.

Die insteek – actieve betrokkenheid bij de volgende levensfase van het gebouw – had mijn oud-collega Jan Hoogstad ook toen het tijd werd voor een grootschalige renovatie (in een DBFMO-constructie) van zijn magnum opus, het VROM-gebouw in Den Haag. De toenmalige Rijksgebouwendienst zag daar niets in, probeerde eerst om Hoogstad afstand te laten nemen van zijn ontwerp en daarna om zijn betrokkenheid te beperken tot het bieden van de mogelijkheid om te reageren op de ontwerpvoorstellen van anderen. Pas in de eindfase van de strijd die volgde was het nota bene het deelnemende consortium van OMA en BAM dat voor een oplossing zorgde, door Hoogstad juist wél heel actief te betrekken in het ontwerp. Dit winnende plan is inmiddels gerealiseerd.

Het wordt hoog tijd voor een heroverweging van het auteursrecht, dat in basis stamt uit 1912. Gebouwen worden daarin behandeld als kunstwerken tot het tegendeel bewezen is, een vreemd soort omgekeerde cultuurhistorische bewijslast dus. Het persoonlijke recht op verzet tegen verminking (de basis van het oordeel in de zaak Naturalis) is nu onvervreemdbaar, waardoor je er als architect dus eenvoudigweg niet van kúnt afzien, al zou je willen. Effectief verzet tegen verminking kan nu meestal pas als het daadwerkelijk zo ver is en is veel moeilijker in de planvormingsfase. Daardoor is de polarisatie vaak al compleet tegen de tijd dat een rechter zich er überhaupt mee wil bemoeien – met alle schade en kosten van dien.

Zaken als Naturalis tonen naar mijn overtuiging aan dat het auteursrecht in zijn huidige vorm uiteindelijk niet in het belang van architecten is. Dit soort kwesties maakt veel opdrachtgevers bij voorbaat al kopschuw. Onder de huidige omstandigheden hangt de wet als een zwaard van Damocles boven elke transformatie of herontwikkeling. Niet bepaald een gezonde basis voor een open, respectvolle en op de toekomst gerichte dialoog tussen juridisch-economisch en geestelijk eigenaar. Dat kan en moet anders.

Joost Ector is architect-directeur van Ector Hoogstad Architecten en bestuurslid van de BNA. Voor Architectenweb schrijft Joost Ector iedere maand een column, waarin hij ontwikkelingen die van invloed zijn op het architectenvak van duiding voorziet.

Trefwoorden

leiden fons verheijen joost ector naturalis column

1	Huilen onder systeemplafonds woensdag, 09 juni
2	Bouw woontoren aan Martinus Nijhofflaan Delft van start maandag, 14 juni
3	Nominaties BNA Beste Gebouw van het Jaar 2021 bekend dinsdag, 08 juni
4	Kantoorpand refereert aan industrieel verleden Oostenburgereiland dinsdag, 08 juni
5	AM mag voormalige gevangenis Wolvenplein herontwikkelen woensdag, 09 juni

Gerelateerde nieuwsberichten

Uitgebreid Naturalis opent zijn deuren – longread

Het schaamteloze monument

Verleden voltooid

We gaan het oplossen

De tweede helft

Het ontroerendste gebouw dat ik ken

Faust in Canada

De geruststellende domheid van slimme systemen

Varkens

Het moet weer eens gezegd

Waarom springen we niet?

Smart

De Leefbare Stad

Ik wens je een wild plan

Aantoonbare architectuur

De vergeten groente onder de deugden

Architectuur van bijna niets

Nieuw museumgebouw Naturalis bereikt hoogste punt

Op naar een succesvolle crisis

Kleine openbaringen

De oplossing wordt het volgende probleem

Stronteigenwijs

Ook maar een mens

Ontwerpen tegen de eenzaamheid

Dividend und Verbrechen

Beloof gouden bergen

Open Up!

Stoïcijnse Schoonheid

Tijdbom

De schijn van duurzaamheid bedriegt

Andere nieuwsberichten

Hollandse Nieuwe maakt van oud ontwerp een nieuw ontwerp

Gisteren, 17:06

Het interieur van de voorgaande huurder in een Utrechts kantoorgebouw was destijds ontworpen door Hollandse Nieuwe; met minimale middelen kon het naar wens van de huidige opdrachtgever worden aangepast.

Bouw woontoren aan Martinus Nijhofflaan Delft van start

Gisteren, 15:20

De toren omvat 260 woningen van dertig tot 85 vierkante meter groot en is bestemd voor jonge werkenden, laat ontwikkelaar VORM weten. Groosman is verantwoordelijk voor het ontwerp.

Appartementencomplex De Colijn verenigt verschillende karakters

Gisteren, 14:33

In het ontwerp heeft architectenbureau Burobeb ‘de Rijswijkse plint’ ingezet als sokkel voor eigentijdse en sculpturale hoogbouw.

Kunstdepot door Anne Holtrop weerspiegelt omgeving op bijzondere wijze

Gisteren, 12:19

Het smalle gebouw in de Bahreinse stad Muharraq heeft een gevel van beton dat op een bijzondere manier de omgeving weerspiegelt. Het beton is namelijk gegoten in mallen met grond die rond het pand ligt.

Nieuw cultureel platform van start in Rotterdamse Diepeveencomplex

Gisteren, 11:17

Een industrieel pand uit 1914 in het Rotterdamse Lloydkwartier gaat onderdak bieden aan de Huidenclub. Dit platform voor hedendaagse cultuur is opgericht door architect Chantal Schoenmakers en cultureel ondernemer Liv Vaisberg.

Amsterdam: maak van makelaar weer beschermd beroep

Gisteren, 09:49

Wethouder Ivens schrijft dat Amsterdamse verkopers en kopers de dupe worden ‘van schimmige deals tussen makelaars onderling door een gebrek aan regie en controle’.

Amsterdam investeert in verduurzaming van de stad

11 juni, 1:23

Zo zijn er plannen om extra zonnepanelen op corporatiecomplexen te plaatsen, wijken sneller aardgasvrij te maken, en woningen sneller te isoleren.

Duitse architect Gottfried Böhm (101) overleden

11 juni, 11:12

De Pritzker Prize-winnaar (1986) geniet vooral faam als de kerkenbouwer van de wederopbouw van Duitsland na de Tweede Wereldoorlog.

IABR op zoek naar een nieuwe directeur

10 juni, 3:38

Huidig directeur George Brugmans vertrekt komende zomer na zeventien jaar. Donderdag is de vacature voor zijn opvolger uitgeschreven.

Succesvol experiment met stille klinkers

10 juni, 10:07

Toepassing van stille straatklinkers in de Burgemeester Baumannlaan in Rotterdam-Overschie heeft gezorgd voor een halvering van de geluidsbelasting, meldt de gemeente.

Ga naar het nieuws-archief