Waterbedrijf Kralingen, Rotterdam
Copyright: QWA
Terminal Eindhoven Airport
Copyright: iStockphoto
Terminal Eindhoven Airport
Copyright: iStockphoto
The Rock, Amsterdam
Copyright: Rafi Thissen via Unsplash
De persoonlijkheidsrechten van de architect – drie zaken
Binnen het auteursrecht is een aantal ‘persoonlijkheidsrechten’ aan te wijzen. Deze rechten worden aan makers toegekend vanwege de band tussen een maker en zijn werk, en de bescherming van de reputatie van de maker. Een eerste recht is om als maker te worden aangeduid bij de openbaarmaking van je creatie; het onvermeld laten of het onjuist vermelden kan de maker van een werk reputatieschade opleveren. Een tweede persoonlijkheidsrecht is het recht van de maker om zich te verzetten tegen wijzigingen van zijn werk; ook die zouden voor de maker reputatieschade kunnen betekenen.
We hebben de afgelopen jaren een aantal gevallen gezien waarin architecten protesteerden tegen, kleinere of ingrijpende, aanpassingen aan hun oorspronkelijke ontwerp. Advocaat Rik Balk bekijkt drie zaken en concludeert: reputatieschade is lastig aan te tonen, maar er is een andere grond die soms succes biedt.
Tekst: Mr. Rik Balk
In het zogenoemde 4 Jaargetijden-arrest, in 2019, deed de Hoge Raad uitspraak over een zaak rond de verbouwing van een kantoorpand tot appartementencomplex. De oorspronkelijke architect verzette zich hier tegen op grond van zijn persoonlijkheidsrechten. In het arrest oordeelde de Hoge Raad dat de aantasting van een bouwwerk niet automatisch betekent dat de architect reputatieschade heeft geleden. Reputatieschade moet apart worden aangetoond. Dat is een harde voorwaarde voor het slagen van een verzet tegen die aantasting. Bij reputatieschade gaat het erom wat het relevante publiek ervan vindt. Diverse omstandigheden wegen mee, zoals de aard en de ernst van de aantasting, de bekendheid van het werk en de maker bij het publiek, de reden van de aantasting, de waarneembaarheid daarvan voor het publiek en, tot slot, de verstreken tijd tussen de voltooiing van het werk en de aantasting.

Als de architect aantasting of reputatieschade niet aannemelijk maakt, dan kan men terugvallen op het recht zich te verzetten tegen een ‘wijziging’ van het bouwwerk. In dat geval is reputatieschade niet relevant, maar komt het aan op een belangenafweging. Had de gebruiker van het gebouw een goede reden om het te wijzigen? Bijvoorbeeld: een veranderde bestemming? Veiligheidseisen? Verduurzaming? En is de architect in een vroeg stadium betrokken om zijn standpunt en wensen kenbaar te maken? Sinds het 4 Jaargetijden-arrest zijn drie uitspraken over dit onderwerp gedaan. Daaruit blijkt dat het niet eenvoudig is om reputatieschade na aantasting aan te tonen. Met de andere grond – de belangenafweging na een wijziging van het bouwwerk – hadden eisende architecten soms wél succes.
Terminal Eindhoven Airport
Deze zaak, die in 2025 speelde, betrof de plaatsing van een nieuwe entreehal naast de bestaande terminal van Eindhoven Airport. De gebouwen werden door een membraan met elkaar verbonden. De oorspronkelijke architect had daar bezwaar tegen, omdat het ontwerp van de nieuwe entreehal niet zou passen bij het bestaande ontwerp; de kenmerkende elementen van dat ontwerp kwamen er niet in terug

De rechter oordeelt dat de kenmerkende elementen van de terminal niet verloren zijn gegaan door de plaatsing van de nieuwe entreehal. De enige aanpassing is de verbinding door het membraan. Die aanpassing is minimaal. Geen aantasting of reputatieschade, aldus de rechter.

Wel is sprake van een wijziging. De nieuwe entreehal heeft effect op de zichtbaarheid van het bestaande gebouw. Een belangenafweging volgt. Er is geen sprake van een bestemmingswijziging van de terminal, omdat het een terminal blijft. Eindhoven Airport heeft daarentegen wel belang bij de uitbreiding van de terminal aangezien het passagiersaantal stijgt en de bestaande terminal te klein is geworden.

Voorts was het voor de oorspronkelijke architect vanaf het begin duidelijk dat de terminal ooit zou worden uitgebreid, hetgeen volgens de rechter logisch is bij een vliegveld met fluctuerende reizigersaantallen. Ook heeft de architect zich – ondanks uitnodigingen – in een laat stadium gemeld om zijn bezwaren kenbaar te maken. Bovendien heeft Eindhoven Airport een zwaarwegend belang om de bouw van de nieuwe entreehal tezamen met andere geplande werkzaamheden uit te voeren. De belangenafweging valt in het voordeel van Eindhoven Airport uit.
Waterbedrijf Kralingen, Rotterdam
Ook in deze zaak uit 2021 was reputatieschade volgens de rechter niet aannemelijk. Het ging hier om de plaatsing van een nieuw driehoekig gebouw naast het bestaande ‘dienstengebouw’. De gebouwen zijn middels een aquaduct met elkaar verbonden. Wel werd de zonwering van het dienstengebouw verwijderd, waardoor de gevel van het dienstengebouw als het ware een binnenmuur is geworden.

Echter, volgens de rechter heeft het relevante publiek nauwelijks zicht op het dienstengebouw. Ook is dat gebouw geen bekend werk van de architect. Bovendien bestaat het dienstengebouw reeds veertig jaar en heeft het sindsdien meerdere wijzigingen ondergaan. Zelfs als de aantasting van het dienstengebouw tot op zekere hoogte zichtbaar is voor het publiek, dan is het nog steeds niet aannemelijk dat de architect reputatieschade heeft geleden.

Wel is sprake van een wijziging waartegen de architect zich na een belangenafweging kan verzetten. Die wijziging betreft de verbinding tussen het dienstengebouw en de driehoekige nieuwbouw in de vorm van het aquaduct. De belangen van de eigenaar wegen niet zwaar genoeg om tot die aanpassing te komen, omdat geen sprake is van een functiewijziging van het gebouw. Ook veiligheidseisen nopen niet tot de bouw van het aquaduct. Voorts worden zichtlijnen verstoord door het aquaduct en is de architect door toedoen van de eigenaar laat bij het overleg betrokken.

Bovendien was het ontwerp nog niet definitief, waren nog geen substantiële investeringen gedaan en zijn alternatieve oplossingen denkbaar. Samengevat krijgt de architect de kans om die alternatieven aan te dragen.
The Rock, Zuidas, Amsterdam
In de zaak over The Rock heeft de rechter in 2024 een vrij kort oordeel in het nadeel van de oorspronkelijke architect. Het ging om enkele aanpassingen aan de buitenkant van het gebouw nadat de huurder – een groot advocatenkantoor – de huurovereenkomst had opgezegd. De eigenaar van het gebouw heeft één van de twee entrees laten vervallen, een kleine luifel boven de ingang geplaatst en de nooduitgang verplaatst.

De rechter stelt voorop dat een eigenaar na verloop van tijd belang kan hebben bij het aanbrengen van wijzigingen. Dit geldt te meer, omdat op dat moment niet aannemelijk was dat het gebouw opnieuw aan één huurder zou worden verhuurd. Ook golden inmiddels nieuwe duurzaamheidseisen.

Daar komt bij dat de wijzigingen aan de buitenkant van het gebouw als miniem en redelijk zijn aan te merken, en zeker niet als een misvorming, verminking of aantasting van het werk die de goede naam van de maker nadeel zou kunnen toebrengen. Aldus valt de belangenafweging in het nadeel van de architect uit en is geen sprake van reputatieschade.
Conclusies
Het blijkt niet eenvoudig te zijn om reputatieschade na aantasting van een bouwwerk aan te tonen. Dit geldt in het bijzonder voor de gevallen waarin men een nieuw bouwwerk naast een bestaand bouwwerk plaatst. Een verstoring van de harmonie met de bouwwerken in de directe omgeving levert dus niet zo snel een aantasting in juridische zin op. Ook minimale aanpassingen aan het bouwwerk zelf volstaan niet. De conclusie lijkt gerechtvaardigd dat het moet gaan om ernstige aantastingen van de beschermde trekken van het bouwwerk, die ook nog eens goed zichtbaar moeten zijn voor het publiek.

Met de andere grond – de belangenafweging na een wijziging van het bouwwerk – hadden eisende architecten soms wél succes. Ook als een nieuw bouwwerk naast een bestaand bouwwerk werd geplaats en die plaatsing bijvoorbeeld effect heeft op de zichtbaarheid van het bestaande bouwwerk.

Ik volsta met een opsomming van de factoren die een rol spelen bij voornoemde belangenafweging: a) het effect van een nieuw bouwwerk op de zichtbaarheid van het bestaande bouwwerk, b) een bestemmings- en / of functiewijziging, c) belang bij uitbreiding, d) de kenbaarheid van een uitbreiding, e) het stadium waarin de architect is betrokken, f) de bereidheid van de architect om betrokken te zijn bij overleg, g) het belang om bouwwerkzaamheden uit te voeren tezamen met andere geplande bouwwerkzaamheden, h) verstoring van zichtlijnen door de plaatsing van een nieuw bouwwerk, i) veiligheidseisen, j) het al dan niet definitieve karakter van een ontwerp, k) mogelijke alternatieve bouwoplossingen, l) gedane substantiële investeringen en m) effect van uitstel van de bouwwerkzaamheden op die investeringen, n) duurzaamheidseisen en o) de vraag of een verhuurd bouwwerk opnieuw aan één huurder kan worden verhuurd of p) aan meerdere huurders, zodat functionele wijzigingen noodzakelijk zijn.
Mr. Rik Balk is als advocaat bij Balk Legal gespecialiseerd in het intellectuele eigendomsrecht, waaronder het auteursrecht en het merkenrecht.

Gerelateerde nieuwsberichten

Andere nieuwsberichten

Valkenburg wil ingestorte uitkijktoren herbouwen

Gisteren, 15:01

Boek over historische ontwikkelingen klimaattechnologie en architectuur

Gisteren, 14:14

MIPIM Awards voor drie Nederlandse projecten

Gisteren, 10:53

Tien nominaties voor de Amsterdamse Architectuur Prijs (AAP)

15 maart, 9:00

Stikstof verhindert volgens branche realisatie van 244.000 woningen

Gisteren, 11:57

Eeuwenoude waterput blootgelegd in centrum Utrecht

13 maart, 9:00

Provinciehuis in Groningen is toe aan grote renovatie

12 maart, 5:08

Zuid-Holland stemt in met plannen bouw 250.000 woningen tot 2032

11 maart, 4:47

Steeds meer vergunde woningen waarvan bouw niet is gestart

11 maart, 10:23

Windkracht 5: elektriciteitsnet flexibeler gebruiken scheelt miljarden

10 maart, 3:29
KUBUS | Specialist in BIM-software
SAPA
Reynaers Aluminium Nederland
Jansen
SAB-profiel bv
Aliplast Aluminium Systems
Kingspan Light & Air
Hagemeister GmbH & Co. KG
ALUCOBOND®
Tarkett BV
Kawneer
Grohe Nederland B.V.
Malaysian Timber Council
OCS | Office Cabling Systems
Swisspearl Nederland
Forster Nederland N.V.
VELUX Commercial Benelux B.V.
Sempergreen
Houthandel van Dam
Aluprof Nederland BV
QbiQ Wall Systems
Forbo Flooring
Schüco Nederland BV
Cedral
Sto Isoned bv
Triflex bv
Gorter Luiken BV
wienerberger
Knauf Insulation
DUCO Ventilation & Sun Control
IsoBouw Systems bv
Mview+
Rockfon (ROCKWOOL B.V.)
Gira Nederland B.V.
Kingspan Geïsoleerde Panelen
GEZE Benelux  B.V.
Renson
Metaglas Groep
ABB | Busch-Jaeger
Jung | Hateha B.V.
Knauf B.V.
Saint-Gobain Building Glass Benelux
Faay Vianen B.V.
objectflor
Boon Edam Nederland B.V.
Hunter Douglas Architectural
VOLA Nederland BV
Forbo Eurocol Nederland B.V.
EQUITONE gevelpanelen
Holonite B.V.
AXOR + hansgrohe
FALK®
Tata Steel Colorcoat®
© 2002 - 2025 Architectenweb BV / Voorwaarden / Privacy / Disclaimer / Sitemap
Annuleren
OK
Sluiten
Doorgaan
Inloggen
Maak een gratis persoonlijk account aan