Centra van democratie
3 uur geleden
Dertien jaar geleden ontmoette ik een architect die zei dat woningbouw en scholen ontwerpen voor hem het hoogst haalbare is, aangezien dat de plekken zijn waar jonge mensenlevens worden gevormd. Nieuwsgierig naar zijn werk bezocht ik later een schoolgebouw van zijn hand, prachtig gemaakt, van de gevel tot de kinderkapstokken. Het enige dat erop aan te merken viel, was dat er niets aan het schoolplein gedaan was. Er was net genoeg budget geweest voor een hek rond een stoeptegelvlakte met een standaard speeltoestel.
Schoolpleinen zijn doorgaans sluitposten, en dat is vreemd als je bedenkt welke spilfunctie ze vervullen in ons dagelijks leven. Het plein is de plek waar kinderen spelenderwijs misschien wel het meeste leren. Klimmen, rennen, hinkelen – bewegen, in een tijd waarin 9-12-jarigen gemiddeld al drie uur per dag naar een scherm kijken. Observeren wat er om je heen gebeurt, van menselijk groepsgedrag tot de mierenkolonie in de zandbak. Uitproberen of je de speelkar van iemand kan afpakken, onderhandelen over wie als tikker begint of wanneer je buitenspel staat.
Het zijn essentiële vaardigheden om met elkaar samen te leven en een land te besturen. Als die vaardigheden ontbreken, krijg je een ‘kleuterkabinet’ zoals dat van Dick Schoof, met ruziënde ministers die niet in staat zijn om tot een ‘gedragen’ oplossing te komen. Of elkaar bij voorbaat uitsluiten om mee te doen.
Ook voor ouders en grootouders zijn pleinen belangrijke ontmoetingsplekken. Als thuiswerkende zzp-er was het haal- en brengmoment jarenlang wat het praatje bij de koffieautomaat is voor mensen die op een kantoor werken: een fundamentele levensbehoefte tijdens tropenjaren, toen sociale activiteiten er soms bij inschoten.
Tot slot speelt het schoolplein een cruciale rol in de strijd tegen klimaatverandering – waarvan onze kinderen het meeste last zullen hebben. Als zij leren hoe ze hun omgeving klimaatadaptief kunnen inrichten en die tegelijk tot een leukere, meer avontuurlijke plek om te spelen en sporten kunnen maken, sla je twee vliegen in een klap.
Dit alles begint te landen bij schoolbesturen en gemeentes. Het plein bij de basisschool van mijn kinderen is – met hulp van gemeentelijke subsidie en vrijwilligers – succesvol vergroend. Het school- en buurtplein pal tegenover mijn huis wordt binnenkort onderhanden genomen, als onderdeel van de vernieuwing van 122 speelplekken in Haarlem. Die moeten ‘groener en toegankelijker’ worden, waarbij de speeltoestellen worden vervangen door ‘nieuwe, uitdagende en veilige toestellen’. Bewoners mogen tips geven.
Alleen bij middelbare scholen wil het nog niet zo vlotten; een extra voetbalkooi of kleurige designbanken lijkt daar het hoogst haalbare. Gelukkig is er nu een voorbeeld van hoe het ook kan: het Sancta Maria Lyceum in Haarlem. Daar heeft architect Renet Korthals Altes, gespecialiseerd in het ontwerpen van klimaatadaptieve speelruimtes, het plein vernieuwd, samen met de leerlingen. Die kregen eerst klimaatlessen en een ontwerpworkshop, daarna gingen ze schetsten. Ze tekenden een ‘gezelliger’ plein, waar iets te doen valt voor jongens én meiden, met meer zitplekken, bloemen en bomen voor schaduw. Ook deden ze suggesties voor buitenlesplekken en een gymveldje waaronder het regenwater kan worden opgevangen.
In het ontwerp zijn hun ideeën verwerkt: knusse zithoeken, loopranden van hergebruikte stoeptegels, keien, extra lange picknicktafels, rekstokken en pull-up bars, schelpenstroken waardoor regenwater kan wegsijpelen. Deze week gaan de leerlingen bomen planten.
De 8.000 schoolpleinen in Nederland, bij elkaar opgeteld een groot stadspark, zijn mini-maatschappijen, oefenterreinen voor hoe we samenleven. Die verdienen net zo veel aandacht als het centrum van onze democratie, het Binnenhof. Het onderhoud aan dat complex is jarenlang veronachtzaamd voordat besloten werd tot een grootscheepse renovatie, met inzet van de beste architecten.
Laten we van de renovatie van schoolpleinen ook een Groot Project maken, waar architecten zich met hart en ziel op storten, wetend dat je daarmee een groot verschil kunt maken in het alledaagse leven van velen. En wellicht ook voor de toekomst van de democratie.
Kirsten Hannema is architectuurcriticus en schrijft voor diverse media waaronder De Volkskrant.