Kirsten Hannema

Een kind moet je loslaten, een gebouw ook

21 februari 2023, 9:00

Gebouwen zijn net kinderen. Deze vergelijking heb ik niet bedacht; hij komt van architect Herman Hertzberger. Toen ik hem in een interview vroeg wat, terugblikkend op zijn loopbaan – het was 2014, hij was toen 82 – zijn belangrijkste bouwwerken zijn, antwoordde Hertzberger dat hij niet wilde kiezen tussen zijn ‘kinderen’.

De vergelijking gaat ook op als we het hebben over het loslaten van kinderen danwel gebouwen. Denk aan de klassieke comedyfilm Meet the Parents (2000), waarin een jonge vrouw haar verloofde, male nurse Greg Focker (briljante rol van Ben Stiller) mee naar huis neemt, waar haar achterdochtige vader, een gepensioneerde CIA-agent-en-Vietnam-veteraan (Robert de Niro) zich ontpopt tot de levende nachtmerrie van zijn aanstaande schoonzoon. Zoals de vader het niet kan verkroppen dat een – in zijn ogen inferieure – man met zijn dochter aan de haal gaat, vinden ontwerpers het moeilijk te verdragen als minder briljante zielen aan hun werk sleutelen.

Een sprekend voorbeeld is de reactie van de (onlangs overleden) Indiase architect Balkrishna Doshi tijdens het bezoek aan het sociale woningbouwcomplex in Indore dat hij een aantal jaar na oplevering bezocht. Hij was ‘in shock’ geweest, vertelde hij in een interview met architectuurwebsite Dezeen. “Bewoners misbruikten het, ze bouwden op de balkons, voegden verdiepingen en trappen toe.” Maar eenmaal in gesprek met hen maakte afschuw plaats voor begrip. “Ik zag dat ze blijer met hun toevoegingen waren dan waar ik iets had ontworpen.” Hij leerde een belangrijke (levens)les: true architecture is life.

Zo zen als Doshi zijn we in Nederland nog niet. Architecten spannen met enige regelmaat rechtszaken aan naar aanleiding van verbouwingsplannen. Bekende voorbeelden zijn de zaak architect Fons Verheijen versus Naturalis, die resulteerde in een bouwstop waarop het museum voor 1,5 miljoen euro met Verheijen schikte, en het kort geding dat Wim Quist tegen waterbedrijf Evides aanspande. De rechter besliste dat Evides niet zonder overleg met Quist een nieuw hoofdkantoor aan het drinkwatercomplex in Rotterdam Kralingen mag bouwen; voor zijn overlijden vond dat overleg alsnog plaats.

Ik kan me – als ouder en architect – voorstellen dat het moeilijk is als een ander aan ‘jouw’ bouwwerk zit, ook al is dat publiek goed. Je wilt het beschermen, mogelijk verblind door ouderliefde, waardoor je niet ziet dat een verbouwing helemaal geen gek idee is.

Natuurlijk, het is wel zo netjes als de ontwerper van dienst zijn plannen eerst voorlegt aan de oorspronkelijke architect en eventueel advies ter harte neemt. Maar wat als de architect, zoals de vader in Meet the Parents, zichzelf onmogelijk opstelt? Neem de Haagse villa van Carel Henny, waarin van architect Berlage de meubels op aangewezen plekken moesten staan, en in de woonkamer geen klok mocht hangen.

In zijn pas verschenen boek Rotterdam Ripresa – future fragments for the neoliberal city pleit architect Marius Grootveld voor een ‘lossere houding ten aanzien van auteurschap’ waardoor het makkelijker wordt om gebouwen aan te passen. Vertrekpunt is het idee dat zo min mogelijk bouwen het meest duurzaam is, en we dus moeten werken met de stad die we hebben. Voor twaalf locaties in de Rotterdamse binnenstad vroeg hij steeds vijf architecten om, voortbouwend op de bestaande bebouwing, een interventie te ontwerpen.

Grootveld verwijst daarbij naar de Middeleeuwse stad als collectief, gestaag groeiend bouwwerk, ik blijf hangen bij de vergelijking gebouw-kind. It takes a village to raise a child, luidt een bekende uitspraak uit de Afrikaanse cultuur. Het betekent dat iedereen in het dorp verantwoordelijkheid neemt voor de kinderen die er rondlopen. Zou het niet mooi zijn als we op die manier, gezamenlijk voor ons gebouwde kroost zorgen?

Kirsten Hannema is architectuurcriticus en schrijft voor diverse media waaronder De Volkskrant.

Trefwoorden

transformatie erfgoed column meet the parents auteursrecht kirsten hannema

1	Bouw woontoren Highlight bij station Eindhoven aanstaande donderdag, 5 september
2	Hoogste punt blikvanger migratiemuseum Fenix bereikt maandag, 9 september
3	Don Murphy: “Bouwen voor ergens, niet nergens” donderdag, 5 september
4	Uitbreiding voor winkelcentrum in Woerdense wijk Snellerpoort dinsdag, 10 september
5	Houten gebouw met kasgevel voor energiecoöperatie Deltawind vrijdag, 6 september

Gerelateerde nieuwsberichten

Rijksbouwmeester publiceert Handreiking Auteursrecht voor opdrachtgevers

7 maart 2023

Van Sisyphus naar Sneeuwbaleffect

18 april 2023

Constructieve actie

16 mei 2023

Genieten

20 juni 2023

Echte architecten

19 september 2023

Nieuwe ronde, nieuwe prijzen

17 oktober 2023

Ad fundum

20 november 2023

Alisons kerstkaarten

19 december 2023

Wabi-sabi

23 januari

De Friends Experience

20 februari

Zwelgen in comfort

19 maart

Bouwen, burgers, bezwaren

16 april

Terug/vooruit naar 1978

21 mei

Glas voor de geest

18 juni

Gentrificatie-compensatie

24 januari 2023

Maar nooit zoals je denkt

15 november 2022

18 oktober 2022

20 september 2022

21 juni 2022

17 mei 2022

De moraal van het inclusieve verhaal

19 april 2022

Ontsnappingsruimte

15 maart 2022

Een les in nederigheid

15 februari 2022

Over hoe en wat

18 januari 2022

Valse nostalgie

21 december 2021

Makkelijker kunnen we het niet maken

16 november 2021

Disneyficatie: scheldwoord of geuzennaam?

19 oktober 2021

Ronchamps op de Zuidas

21 september 2021

Biofobie

15 juni 2021

Wildgroei

18 mei 2021

Erfgoedlogica

20 april 2021

Een duurzame architectuur kent een winst- én verliesrekening

16 maart 2021

16 februari 2021

19 januari 2021

15 december 2020

17 november 2020

20 oktober 2020

15 september 2020

16 juni 2020

Alcoholist, pater, architect

19 mei 2020

Pakkans

21 april 2020

Een biënnale zonder publiek

17 maart 2020

Kaartenhuis

18 februari 2020

Luxewarenhuis

21 januari 2020

Wachtkamers

21 maart 2023

Toon alles

Andere nieuwsberichten

Nominaties Kantoorgebouw van het Jaar 2024 bekend

3 uur geleden

Als onderdeel van de Architectenweb Awards 2024 wordt in november van dit jaar de prijs voor Kantoorgebouw van het Jaar uitgereikt. De onafhankelijke jury heeft in deze categorie vijf projecten genomineerd.

Shigeru Ban ontvangt Praemium Imperiale architectuurprijs

Gisteren, 17:00

Shigeru Ban heeft Praemium Imperiale Award voor architectuur gewonnen. Dat heeft de Japan Art Association, die de prestigieuze internationale kunstprijs jaarlijks uitreikt, bekendgemaakt.

Huis met twee huisjes

Gisteren, 15:27

In een dorpslint tussen Utrecht en De Bilt is een vervallen boerderijtje vervangen door een woning met hetzelfde volume. Architect Tako Postma ontwierp een opvallend houten ‘schuurhuis’ met kamers in de vorm een huisje.