Kirsten Hannema

Een kind moet je loslaten, een gebouw ook

21 februari 2023, 9:00

Gebouwen zijn net kinderen. Deze vergelijking heb ik niet bedacht; hij komt van architect Herman Hertzberger. Toen ik hem in een interview vroeg wat, terugblikkend op zijn loopbaan – het was 2014, hij was toen 82 – zijn belangrijkste bouwwerken zijn, antwoordde Hertzberger dat hij niet wilde kiezen tussen zijn ‘kinderen’.

De vergelijking gaat ook op als we het hebben over het loslaten van kinderen danwel gebouwen. Denk aan de klassieke comedyfilm Meet the Parents (2000), waarin een jonge vrouw haar verloofde, male nurse Greg Focker (briljante rol van Ben Stiller) mee naar huis neemt, waar haar achterdochtige vader, een gepensioneerde CIA-agent-en-Vietnam-veteraan (Robert de Niro) zich ontpopt tot de levende nachtmerrie van zijn aanstaande schoonzoon. Zoals de vader het niet kan verkroppen dat een – in zijn ogen inferieure – man met zijn dochter aan de haal gaat, vinden ontwerpers het moeilijk te verdragen als minder briljante zielen aan hun werk sleutelen.

Een sprekend voorbeeld is de reactie van de (onlangs overleden) Indiase architect Balkrishna Doshi tijdens het bezoek aan het sociale woningbouwcomplex in Indore dat hij een aantal jaar na oplevering bezocht. Hij was ‘in shock’ geweest, vertelde hij in een interview met architectuurwebsite Dezeen. “Bewoners misbruikten het, ze bouwden op de balkons, voegden verdiepingen en trappen toe.” Maar eenmaal in gesprek met hen maakte afschuw plaats voor begrip. “Ik zag dat ze blijer met hun toevoegingen waren dan waar ik iets had ontworpen.” Hij leerde een belangrijke (levens)les: true architecture is life.

Zo zen als Doshi zijn we in Nederland nog niet. Architecten spannen met enige regelmaat rechtszaken aan naar aanleiding van verbouwingsplannen. Bekende voorbeelden zijn de zaak architect Fons Verheijen versus Naturalis, die resulteerde in een bouwstop waarop het museum voor 1,5 miljoen euro met Verheijen schikte, en het kort geding dat Wim Quist tegen waterbedrijf Evides aanspande. De rechter besliste dat Evides niet zonder overleg met Quist een nieuw hoofdkantoor aan het drinkwatercomplex in Rotterdam Kralingen mag bouwen; voor zijn overlijden vond dat overleg alsnog plaats.

Ik kan me – als ouder en architect – voorstellen dat het moeilijk is als een ander aan ‘jouw’ bouwwerk zit, ook al is dat publiek goed. Je wilt het beschermen, mogelijk verblind door ouderliefde, waardoor je niet ziet dat een verbouwing helemaal geen gek idee is.

Natuurlijk, het is wel zo netjes als de ontwerper van dienst zijn plannen eerst voorlegt aan de oorspronkelijke architect en eventueel advies ter harte neemt. Maar wat als de architect, zoals de vader in Meet the Parents, zichzelf onmogelijk opstelt? Neem de Haagse villa van Carel Henny, waarin van architect Berlage de meubels op aangewezen plekken moesten staan, en in de woonkamer geen klok mocht hangen.

In zijn pas verschenen boek Rotterdam Ripresa – future fragments for the neoliberal city pleit architect Marius Grootveld voor een ‘lossere houding ten aanzien van auteurschap’ waardoor het makkelijker wordt om gebouwen aan te passen. Vertrekpunt is het idee dat zo min mogelijk bouwen het meest duurzaam is, en we dus moeten werken met de stad die we hebben. Voor twaalf locaties in de Rotterdamse binnenstad vroeg hij steeds vijf architecten om, voortbouwend op de bestaande bebouwing, een interventie te ontwerpen.

Grootveld verwijst daarbij naar de Middeleeuwse stad als collectief, gestaag groeiend bouwwerk, ik blijf hangen bij de vergelijking gebouw-kind. It takes a village to raise a child, luidt een bekende uitspraak uit de Afrikaanse cultuur. Het betekent dat iedereen in het dorp verantwoordelijkheid neemt voor de kinderen die er rondlopen. Zou het niet mooi zijn als we op die manier, gezamenlijk voor ons gebouwde kroost zorgen?

Kirsten Hannema is architectuurcriticus en schrijft voor diverse media waaronder De Volkskrant.

Trefwoorden

transformatie erfgoed column meet the parents auteursrecht kirsten hannema

1	NOAHH presenteert opgeleverde Villa Vaartjes in Almere Oosterwold dinsdag, 23 april
2	Rijksmonumentaal Jachtslot Mookerheide heropend na restauratie door 1meter98 maandag, 22 april
3	Den Haag deelt ontwikkelvisie voor gebied rond centraal station dinsdag, 23 april
4	Studio Modijefsky ontwerpt koekmakerij als wonderwinkel woensdag, 24 april
5	Mid-rise Milaan dinsdag, 23 april

Gerelateerde nieuwsberichten

Rijksbouwmeester publiceert Handreiking Auteursrecht voor opdrachtgevers

7 maart 2023

Een kind moet je loslaten, een gebouw ook

Trefwoorden

Best gelezen

Gerelateerde nieuwsberichten

Andere nieuwsberichten

Woontoren voor jongeren op Oostenburg vormt roestbruin accent langs het spoor

EU Mies Award 2024 voor studiepaviljoen Technische Universiteit Braunschweig

Sofie De Caigny nieuwe voorzitter Commissie Omgevingskwaliteit en Cultureel Erfgoed Rotterdam

Podcasts en publicatie over realiseren ruimtelijke kwaliteit bij stedelijke ontwikkeling

Woontorens The Grace worden lager dan gepland

Tweede Kamer neemt nieuwe huurwet aan

Brabant gaat door met stikstofaanpak en ziet op termijn ruimte

Kamer wil ‘tochtkorting’ voor huurder slecht geïsoleerde woning

Provincie Friesland en gemeenten weer op één lijn over woningbouw

Vastgoedadviseur: winkelleegstand binnensteden loopt op