Architectuurgeweld
17 november 2020, 9:15
Op het terras bij ‘t Melkhuisje, het door architect Marjolein van Eig ontworpen brugwachtershuisje bij de Melkbrug in Haarlem, hoor ik de brugwachters praten; onlangs is een collega binnen van de trap gevallen. Uit het verhaal meen ik te begrijpen wie daaraan schuld heeft: de trap. Ik word nieuwsgierig; hoe is het om te werken in wat ik bij de oplevering in 2017 heb beschreven als ‘een architectonische parel’?
De glans blijkt er een beetje vanaf. Zeker, er is veel goed aan het gebouw, zeggen de brugwachters; vanuit hun post op de verdieping hebben ze perfect uitzicht op de bocht in de rivier, er is veel zon, de akoestiek is top en hoewel groen niet ieder’s lievelingskleur is, werkt het ‘rustgevend’.
Maar er zijn ook ‘kleine dingetjes’ die evenwel van grote invloed zijn op het dagelijkse werk. Zoals de steile trap met scheepstouw-railing, die lastig loopt, en het klapdeurtje dat voor het trapgat geplaatst is om te voorkomen dat je daar met je bureaustoel in dondert. Of neem het luik naar de bergvliering. Als je – staand op die bureaustoel – de schuiven die het luik op z’n plek houden opent, valt het op je hoofd. Wellicht is dat de reden dat tot op heden niemand naar boven is geklommen om de zonneleien op het elektriciteitsnet aan te sluiten.
In zijn essay The violence of Architecture omschrijft de Zwitserse architect Bernard Tschumi de relatie tussen ruimte en mensen als ‘gewelddadig’. Gebruikers grijpen met hun aanwezigheid in op gebouwen, van de spijkers die ze in muren slaan, de slijtage die ze veroorzaken tot de sloop van hele bouwdelen. Omgekeerd grijpen gebouwen in op onze lichamen, hoe we in een ruimte staan, bewegen – onderuit gaan op een trap. Dat laatste voelt voor de brugwachters als ‘zinloos’ geweld, want in de oude situatie hoefden ze geen trap op.
Kern van het probleem is dat de brugwachterspost boven zit in plaats van op de begane grond, zoals in het oude brugwachtershuisje. Dat is niet handig als je heen en weer beweegt tussen slagbomen en lichten, sprekend met schippers, overstekende fietsers en toeristen. De brugwachters hebben ‘gevochten’ om het bedieningspaneel in elk geval beneden te krijgen; dat is in een buitenkast naast het huisje geplaatst.
In de ontwerpprijsvraag die de gemeente in 2014 uitschreef, werd gevraagd om het nieuwe brugwachtershuisje rond de naastgelegen transformatorruimte te ontwerpen; die neemt het grootste deel van de begane grond in. De architect heeft dat mooi opgelost, maar waarom was hun werkwijze niet het vertrekpunt?
De kwestie staat niet op zichzelf, blijkt verderop bij de Langebrug, vanwege zijn vorm de Verfroller genoemd. De brug en het ronde bedieningshuisje – bijnaam: het Verfpotje – zijn door voormalig stadsbouwmeester Thijs Asselbergs ontworpen. ‘Disfunctioneel’ noemen de brugwachters het huisje. Bij oplevering bleek dat ze door het bandvenster de slagbomen en het water niet goed konden zien. Het raam werd verhoogd, aanvullend zijn er drie spiegels rond de brug geplaatst, plus een camera bij het verkeerspunt, verbonden met de laptop op het bureau. Een brugwachter demonstreert hoe je om de situatie buiten te overzien, je nek in een 'wurggreep' moet draaien.
Het drietal heeft het gevoel dat deze brugwachtershuisjes vooral vanuit esthetisch oogpunt zijn benaderd. In de vakjury voor de prijsvraag rond de Melkbrug zaten architectuurkenners; de gebruikers mochten pas meedenken toen het winnende plan gekozen was. Waarom nodigt de gemeente hen niet aan tafel uit om hun kennis te delen en te tonen waar het beter kan, zeker nu de Havendienst heeft aangekondigd dat er een nieuw Havenkantoor komt en de brugbediening in de stad wordt herzien. Het antwoord schuilt in het feit is dat de brugwachters niet met hun naam in dit verhaal willen; daar krijgen ze alleen maar ‘gedoe’ mee.
Kirsten Hannema is architectuurcriticus en schrijft voor diverse media waaronder De Volkskrant. Ze is hoofdredacteur van het Jaarboek ‘Architectuur in Nederland’ en was gasthoofdredacteur van de uitgave van architectuurtijdschrift A+U (jan. 2020) over de Nederlandse architectuur in het afgelopen decennium.