Kirsten Hannema

Over hoe en wat

18 januari 2022, 9:00

Architectuurcentrum Arcam publiceerde afgelopen week ‘tien Amsterdamse gebouwen om naar uit te kijken in 2022’. Ik vond het moeilijk om zin te krijgen in het nieuwe jaar bij het zien van woontoren Vertical bij station Sloterdijk, het appartementencomplex Q-residences van Studio Gang en Rijnboutt, het door MVRDV getransformeerde Tripolisgebouw aan de A10 en Toren E van Marc Koehler Architects en Mei.

Het is veel van hetzelfde: rastergevels met voorspelbare maatvariaties in de ramen, waarachter ‘flexibele’ woon/werklofts schuilgaan met onderin een ‘hotel-achtige’ lobby. Uiteraard zijn alle gebouwen ultraduurzaam, ook al worden ze gebouwd met beton en staal, in de kleuren wit en grijs – met uitzondering van de millenniumroze Toren E.

Is het de tijdgeest? Geven deze gebouwen, al dan niet bewust, uitdrukking aan de globaliserende, gentrificerende middenklasse-samenleving? Of moeten we de projecten zien als producten van de gemeentelijke aanbestedingsprocedures en de bouweconomie waarin ze tot stand kwamen? Die gedachte kwam bij me op toen ik las over de ‘bijzondere feature’ van Toren E: ‘de vierlaagse, gestapelde fietsgarage in het hart van de laagbouw, gedicteerd vanuit het masterplan waarbij de binnenplaats vrij krap is en de hoeveelheid daglicht in de aangrenzende ruimtes beperkt.’

Het klinkt alsof de architecten die binnenplaats niet perse een goed idee vonden, maar niet mochten of durfden af te wijken van het masterplan. Met hun hippe fietsbar maken ze er nu het beste van.

Stel dat er een openbare ontwerpprijsvraag was uitgeschreven waarbij ze voorbij de gebouwcontouren hadden mogen denken, met wat voor woongebouw waren ze dan gekomen? Of zou er dan een onbekende jonge architect zijn opgestaan, die de jury omver had geblazen met een compleet nieuwe visie op stadmaken?

Er is momenteel veel aandacht voor de rol van ontwerpcompetities. Het College van Rijksadviseurs publiceerde vorige week een evaluatie van vier jaar (ideeën)prijsvragen, ‘als instrument om ontwerpkracht te koppelen aan maatschappelijke thema’s’. Het Vlaams Architectuurinstituut viert twintig jaar Open Oproep met een dubbelexpositie over de Vlaamse prijsvraagcultuur. Vlaanderen keek de open oproep destijds af van Nederland, nu wijken Nederlandse bureaus voor dit soort opdrachten uit naar Vlaanderen. De situatie in Nederland is nu eenmaal anders dan in Vlaanderen, zegt Cilly Jansen, directeur van Architectuur Lokaal. “De overheid is hier vergaand gedecentraliseerd en dat geldt ook voor opgaven zoals scholenbouw of zorggebouwen. De vraag is of gemeenten met de architectenselecties voor hun opgaven naar de Rijksbouwmeester gaan - en andersom, of daarbij voor de Rijksbouwmeester een rol is weggelegd.”

Toch ziet ze kansen voor ontwerpprijsvragen. De afgelopen 29 jaar organiseerde Architectuur Lokaal voor (semi)publieke opdrachtgevers 83 prijsvragen, waarvan een flink aantal winnende plannen is gerealiseerd. Denk aan de verrassende visie op hoogbouw die Arons en Gelauff met de Pontsteiger gaven. Kijk hoe Maarten van Tuijl, Tom Bergevoet en Studio Nuy van Noort de ingang van het Amsterdam Universitair Medisch Centrum transformeerden in een parkachtige ruimte met entréepaviljoen. Of neem de onlangs opgeleverde Prins Clausbrug in Dordrecht. Architect René van Zuuk – die indertijd als onervaren bruggenbouwer nooit voor een traditionele aanbesteding in aanmerking was gekomen – ontwikkelde voor de 141 meter lange, beweegbare langzaam verkeersbrug een compleet nieuwe constructietechniek.

In de architectuur zijn we gewend ons te richten op het wat: concepten, beelden, stenen. Terwijl het hoe – de processen die ons naar een ontwerp leiden – minstens zo bepalend is voor het aanzien en gebruik van onze leefomgeving. Ontwerpprijsvragen zijn bij uitstek geschikt om na te denken over systeemverandering, blijkt uit de evaluatie in opdracht van het College van Rijksadviseurs. Systeemverandering die hard nodig is als het gaat over het verzachten van de wooncrisis en de klimaatcrisis.

Natuurlijk, je moet architectuur zien om erover te kunnen oordelen. Ik ga die projecten in Amsterdam zeker bekijken. Maar ik kijk vooral uit naar een bezoek aan de brug in Dordrecht.

Het overzicht van de prijsvragen waaraan Architectuur Lokaal heeft meegewerkt.

Het rapport van het College van Rijksadviseurs.

Kirsten Hannema is architectuurcriticus en schrijft voor diverse media waaronder De Volkskrant.

Trefwoorden

aanbestedingen prijsvragen kirsten hannema column

1	The Pulse of Amsterdam op de Zuidas officieel opgeleverd vrijdag, 15 november
2	Realisatie omvangrijk houten gebouw van Nudus voor Havenbedrijf Rotterdam stap dichterbij woensdag, 20 november
3	Team onder leiding van KAAN Architecten ontwerpt geavanceerd onderzoeksgebouw in Lausanne maandag, 18 november
4	Museum Kruithuis ’s-Hertogenbosch officieel geopend na zorgvuldige transformatie dinsdag, 19 november
5	48 grondgebonden woningen op bosrijke locatie Almere Duin vrijdag, 15 november

Gerelateerde nieuwsberichten

Maar nooit zoals je denkt

15 november 2022

2023 in tien columns door Kirsten Hannema

27 december 2023

Van Sisyphus naar Sneeuwbaleffect

18 april 2023

Constructieve actie

16 mei 2023

Echte architecten

19 september 2023

Genieten

20 juni 2023

Nieuwe ronde, nieuwe prijzen

17 oktober 2023

Alisons kerstkaarten

19 december 2023

Ad fundum

20 november 2023

Wabi-sabi

23 januari

De Friends Experience

20 februari

Zwelgen in comfort

19 maart

Bouwen, burgers, bezwaren

16 april

Terug/vooruit naar 1978

21 mei

Glas voor de geest

18 juni

Mijn reis met Berlage

17 september

Maakt architectuur gelukkig?

15 oktober

AI als Zwitsers zakmes van de architect

19 november

Valse nostalgie

21 december 2021

Makkelijker kunnen we het niet maken

16 november 2021

Disneyficatie: scheldwoord of geuzennaam?

19 oktober 2021

Ronchamps op de Zuidas

21 september 2021

Biofobie

15 juni 2021

Wildgroei

18 mei 2021

Erfgoedlogica

20 april 2021

Een duurzame architectuur kent een winst- én verliesrekening

16 maart 2021

16 februari 2021

19 januari 2021

15 december 2020

17 november 2020

20 oktober 2020

15 september 2020

16 juni 2020

Alcoholist, pater, architect

19 mei 2020

Pakkans

21 april 2020

Een biënnale zonder publiek

17 maart 2020

Kaartenhuis

18 februari 2020

Luxewarenhuis

21 januari 2020

Een les in nederigheid

15 februari 2022

Ontsnappingsruimte

15 maart 2022

De moraal van het inclusieve verhaal

19 april 2022

17 mei 2022

21 juni 2022

20 september 2022

18 oktober 2022

13 december 2022

Gentrificatie-compensatie

24 januari 2023

Een kind moet je loslaten, een gebouw ook

21 februari 2023

Wachtkamers

21 maart 2023

Toon alles

Andere nieuwsberichten

Een houten villa genesteld in het bos

1 uur geleden

Het ontwerp van Kumiki Architecture voor Bosvilla Oostvoorne is erop gericht dat de familiewoning als het ware opgaat in de natuur. De volumes van de benedenverdieping liggen iets verzonken en de gevel is bekleed met gebrand hout.

Mecanoo presenteert bouwfoto’s van het Doris Duke Theatre in Becket, Massachusetts

3 uur geleden

De bouw van het nieuwe Doris Duke Theatre in het Amerikaanse Becket, Massachusetts naar ontwerp van Mecanoo vordert gestaag.

Happel Cornelisse Verhoeven presenteert ontwerp renovatie Algemene Rekenkamer

Vandaag, 13:15

De belangrijkste ingrepen zijn het terugplaatsen van de hoofdentree naar het Lange Voorhout en het verbouwen van het deel tussen het monument en de uit 1997 stammende bouwdeel door Aldo en Hannie van Eyck.

Prestigieuze Galerij der Koningen in Museo Egizio na herontwerp door OMA officieel geopend

Vandaag, 11:15

Het ontwerp door David Gianotten en Andreas Karavanas van OMA, in samenwerking met Andrea Tabocchini Architecture (ATA), plaatst de sculpturen in een heldere eigentijdse interpretatie van hun oorspronkelijke architectonische context.

Tekort aan grond blijft bouw sociale huurwoningen dwarszitten

2 uur geleden

Vorig jaar lukte het corporaties om meer woningen te bouwen, maar het waren er volgens branchekoepel Aedes toch nog steeds veel te weinig.

Tender voor woonblokken op twee van de laatste kavels Eenhoorngebied Amsterdam

3 uur geleden

Gezocht wordt naar een partij die op de kavels 2a en 6 voor 8.858 m² aan woningen en voorzieningen wil realiseren.

Woonbond stapt uit overleg over huren in sociale sector

Gisteren, 16:08

Volgens de belangenorganisatie voor huurders blijft het kabinet koersen op een torenhoge huurstijging. Dat is voor de bond onacceptabel.

Ruim 3.000 huurwoningen minder op de markt

Gisteren, 09:35

Sinds de introductie van de Wet betaalbare huur deze zomer zijn per saldo meer dan 3.000 huurwoningen van de markt verdwenen. Met name het aanbod van duurdere huurwoningen is afgenomen.