Van Sisyphus naar Sneeuwbaleffect
18 april 2023, 9:00
Het spel Dilemma op Dinsdag is simpel: je moet kiezen. Vandaag is de vraag: je kunt 360 miljard euro aan aardgas oppompen – of – je huis/dorp/stad behoeden voor instorten. Toen 60 jaar geleden de gasbel bij Slochteren werd aangeboord, wist men nog niet welke rampzalige gevolgen dit voor Groningen zou hebben. Maar eenmaal duidelijk was de keus alsnog snel gemaakt: Nederland ging voor het gas en dus voor het geld.
Ik heb er ook van geprofiteerd, me nauwelijks bewust van de keerzijde van deze weelde, ondanks de berichten over aardbevingen die regelmatig in het nieuws waren. Tot ik in 2019 een tip kreeg van de Drentse fotograaf Harry Cock, om te gaan kijken in het wierdedorp Leermens, waar hij een verzakte-en-herrezen woning fotografeerde, gerenoveerd door Mint architecten, het bureau van Dianne Maas.
Voor een artikel in de Volkskrant sprak ik met de architect en de bewoners, die na een hoop ellende zeer gelukkig zijn met hun verbeterde, levensloop- en aardbevingsbestendige huis, dat als onderdeel van het dorpsgezicht is behouden. Het project werd opgenomen in het Jaarboek Architectuur (ik zat destijds in de redactie), en we vroegen Maas als spreker bij de boekpresentatie. Daarna werd ze vaker aan tafel uitgenodigd om mee te denken over de versterkingsopgave, en benoemde daarin steeds de ruimtelijke kwaliteit als onderdeel van die opgave. Zo kwam ze in beeld voor de functie van Bouwmeester Versterking bij de gemeente Groningen. “Er is een balletje gaan rollen”, aldus Maas.
Onlangs las ik in de Volkskrant een opiniestuk waarin Maas haar vrees uitspreekt dat het aardbevingsgebied in Groningen ‘een showroom van cataloguswoningen’ wordt. Ze kreeg bijval van rijksbouwmeester Francesco Veenstra. Ik besefte dat we alweer vier jaar verder zijn, en dat er in die tijd veel gepraat en gesteggeld is, maar weinig hersteld. Sterker: dertig jaar geleden, toen stedenbouwkundige Riek Bakker in het kader van het programma Nederland Nu Als Ontwerp met Groningen sprak, vertelden de bewoners haar al: we pikken het niet meer! De gaskraan bleef evenwel open, zonder dat ze daar ooit iets voor terugkregen. Vorig jaar, toen na het uitbreken van de oorlog in Oekraïne de energievoorraad in gevaar kwam, werd zelfs gespeculeerd over het opvoeren van de gaswinning.
Het balletje dat is gaan rollen krijgt zo bezien iets van de steen die de mythische figuur Sisyphus tot in lengte der dagen tegen een berg op moet duwen. Gaan de parlementaire enquête – hoofdconclusie: de belangen van Groningers zijn structureel genegeerd bij de aardgaswinning – en de claim van 30 miljard euro die de provincie nu bij het rijk neerlegt daar iets aan veranderen?
Volgens Maas is het échte probleem niet Gronings, “maar de bouwcultuur van dit moment, de contextloze fabriekswoningen waarop men inzet bij de versterking.” Die techniek moeten we wat haar betreft omarmen, maar mét aandacht voor de inpassing. “Landbouw, energie, stikstof, wonen – al die thema’s, die niet Gronings zijn, maar overal in het land spelen – zitten hier in een snelkookpan. Daar kan heel Nederland lessen uit leren.”
Nieuwe lente, nieuwe kansen; Maas blijft optimistisch. Naar Rotterdams voorbeeld startte ze het programma Architect aan Zet, een manier om onder regie van een gecertificeerde architect vergunningsvrij te (ver)bouwen binnen de versterkingsopgave. Zo wil ze vaart maken. Er lopen inmiddels twee Architect aan Zet-pilots, voor de herbouw van een huis in het dorpje Winneweer, door Zofa architecten, en een boerenbedrijf in Garmerwolde, waarvoor DAAD een ‘nieuwe Groninger boerderij’ ontwerpt. Dat laatste project is nu in uitvoering; de fundering ligt, en er is een harde deadline: op 1 november moeten de koeien hun nieuwe stal in. De bouw ligt op schema, het balletje rolt weer voorzichtig. Ik hoop van harte op een sneeuwbaleffect.
Kirsten Hannema is architectuurcriticus en schrijft voor diverse media waaronder De Volkskrant.