Kirsten Hannema
Copyright: Maarten van Haaff

Ad fundum

20 november 2023, 22:14
Er steekt een groen kunststof sprietje uit de stoep bij mijn voordeur; een ‘cadeautje’ van de glasvezeljongens. In etappes hebben ze de afgelopen maanden het trottoir in de hele buurt opengelegd om internetkabels door de grond te trekken. Op hun nu-of-nooit-aanbieding om ons huis op dit ultrasnelle netwerk aan te sluiten, ben ik niet ingegaan; wij zijn okee met het (haperende) internet dat we hebben. Maar met hun sprietjes zetten ze me wel aan het denken, over wat er onder de straten en huizen ligt verborgen.

Ik stel me voor hoe ik als Alice in Wonderland het sprietje naar beneden volg, en in een wereld beland van waterleidingen, elektriciteits- en datakabels, riolering, aardwarmtebronnen, vuilcontainers, kruipruimtes, rommelkelders, funderingspalen, boomwortels, schimmelnetwerken, rattenholen en mollengangen. Met om me heen de verstikkende mist van zware bodemverontreiniging; de katoenfabriek die hier ooit stond loosde afvalwater in de grachten, waardoor onder andere arseen in het grondwater is beland.

Ziedaar het tweeledige karakter van de ondergrondse ruimte. Het is de plek waar we dingen dumpen die we liever niet zien, onder het motto opgeruimd staat netjes. Denk aan huisafval, rommelkelders en het idee om CO2 in de bodem op te slaan. Tegelijk vormt de bodem de basis voor het bovengrondse leven, en liggen er de fundamenten van de architectuur, waarop we letterlijk bouwen. Superbelangrijk dus, zoals ook blijkt ook uit de adviezen die het College van Rijksadviseurs voor de verkiezingsprogramma’s uitbracht. Daarin staat met stip op nummer 1: Maak ‘bodem en water’ echt sturend.

Hoe kan de architectuur daaraan bijdragen? Drie suggesties.

Het begint met het tonen van de onderwereld die doorgaans buiten beeld blijft. Op artist’s impressions zien we wolkenkrabbers naar de hemel reiken, maar nooit de – minstens zo indrukwekkende – fundering die daarvoor nodig is. We zien blauwe luchten met vogels en vliegerende kinderen; zelden zie je iemand in de blakende bodem naar wormen wroeten. Maar wel op de tekeningen die Inside Outside, het bureau van Petra Blaisse, de afgelopen drie jaar maakte, als onderdeel van het onderzoeksproject The Nature of Soil. Op prachtige kleurrijke doorsnedes legt het ontwerpbureau het rijke bodemleven bloot met zijn symbiotische systemen van plantenwortels, schimmels en bacteriën. En benoemt het de noodzaak om de – verstoorde – balans tussen boven- en ondergronds leven te herstellen.

Een logische vervolgstap daarbij is: bouw zo min mogelijk ondergronds. Denk aan het werk van La-di-da Architecten, dat hun gebouwen steevast optilt boven het maaiveld zodat het ondergrondse leven ongemoeid blijft en water weg kan stromen in de bodem. In hun axonometrieën tekenen ze ook de funderingspalen, op volle lengte. Zo wordt inzichtelijk hoeveel beton onder de grond gebruikt wordt, ook als bovengronds met hout wordt gebouwd. La-di-da gebruikt bij voorkeur houten funderingspalen.

Tot slot: eer het ondergrondse. RAAAF presenteerde in 2015 een fantastisch plan om een ‘palenkathedraal’ te realiseren op de plek van een gesloopte silo op het Suikerunie-terrein in Groningen. Het idee was om de grond rond de funderingspalen – het enige dat restte van de silo – weg te graven en daar een tien meter diepe openbare ruimte te maken. Een ruimte waarin de geschiedenis van de plek afleesbaar wordt, en tegelijk een ode aan de miljoenen palen die onze gebouwen dragen. Helaas wordt het project niet gerealiseerd.

In Rotterdam worden jaarlijks de Dakendagen georganiseerd. Laten we in de geest van de tentoonstelling Sub Terra, die het Amsterdamse architectuurcentrum Arcam in 2021 maakte, over kansen van ondergronds bouwen en leven, onze blik vaker down under richten. Het sprietje bij mijn voordeur, waarover ik steeds struikel, helpt mij daarbij.


Kirsten Hannema is architectuurcriticus en schrijft voor diverse media waaronder De Volkskrant.

Trefwoorden

grond bodem kirsten hannema ondergronds ondergrond column

Gerelateerde nieuwsberichten

Andere nieuwsberichten

WillemsenU zinkt villa af in landschap
2 uur geleden

Groningers kiezen nieuwe invulling voor plek gesloopte parkeergarage in stadscentrum
4 uur geleden

Houthybride woongebouw langs de A8 in Zaandam opgeleverd
Vandaag, 12:23

NEXT en Rademacher de Vries ontwerpen school voor media en vormgeving in Merwede
Vandaag, 11:11

Ingrid Thijssen wordt nieuwe bestuursvoorzitter TU Delft
3 uur geleden

Kabinet verdeelt miljarden voor infrastructuur bij nieuwe woonwijken
Vandaag, 09:41

Aartsen versoepelt regels geluidsoverlast voor bouwen langs spoor
Gisteren, 13:32

Paul de Ruiter voert ABN AMRO Duurzame 50 aan
Gisteren, 11:55

Limburgse politiek ondanks zorgen akkoord met energiemaatschappij
7 november, 1:39

Provincie Zuid-Holland steekt ‘geen cent extra’ in warmtenetwerk
7 november, 10:28
Ga naar het nieuws-archief
Kirsten HannemaArchitectuurcriticus
ATAG Nederland
KUBUS | Specialist in BIM-software
SAPA
Reynaers Aluminium Nederland
Jansen
SAB-profiel bv
Aliplast Aluminium Systems
Kingspan Light & Air
Hagemeister GmbH & Co. KG
ALUCOBOND®
Tarkett BV
Kawneer
Grohe Nederland B.V.
Malaysian Timber Council
OCS | Office Cabling Systems
Swisspearl Nederland
Forster Nederland N.V.
VELUX Commercial Benelux B.V.
Sempergreen
Houthandel van Dam
Aluprof Nederland BV
QbiQ Wall Systems
Forbo Flooring
Schüco Nederland
Cedral
Sto Isoned bv
Triflex bv
Gorter Luiken BV
wienerberger
Knauf Insulation
DUCO Ventilation & Sun Control
BEWI IsoBouw
Mview+
Rockfon (ROCKWOOL B.V.)
Gira Nederland B.V.
Kingspan Geïsoleerde Panelen
GEZE Benelux B.V.
Renson
Metaglas Groep
ABB | Busch-Jaeger
Jung | Hateha B.V.
Knauf B.V.
Saint-Gobain Glass Benelux
Faay Vianen B.V.
objectflor
Boon Edam Nederland B.V.
Hunter Douglas Architectural
VOLA Nederland BV
Forbo Eurocol Nederland B.V.
EQUITONE gevelpanelen
Holonite B.V.
AXOR + hansgrohe
Tata Steel Colorcoat®
Ontwerpers
Lidmaatschappen
Nieuwsbrieven
Leveranciers
Lidmaatschappen
Adverteren

Architectenweb
Over ons
Contact

© 2002 - 2025 Architectenweb BV / Voorwaarden / Privacy / Disclaimer / Sitemap
Annuleren
OK
Sluiten
Doorgaan
Inloggen
Maak een gratis persoonlijk account aan