Maar nooit zoals je denkt
15 november 2022, 9:21
Het komt altijd goed, maar nooit zoals je denkt. Met die hoopgevende uitspraak van architect Peter van Assche eindigde de podcast die ik onlangs met hem opnam, over circulair bouwen. In reactie daarop ontving ik een mail van architect René van Zuuk, met ‘wat kanttekeningen’; het betrof een circulair project dat niet zo lekker loopt.
Het tragikomische verhaal begint tien jaar geleden als Van Zuuk voor het Zwitserse bedrijf Panalpina op Schiphol een demontabel distributiecentrum van 10.000 m2 bouwt, met op het dak 2000 m2 kantoren, die spectaculair uitkijken op de naastgelegen Kaagbaan. Demontabel, omdat men al voorzag dat het gebouw daar niet honderd jaar zou blijven staan. En inderdaad, toen de veiligheidseisen door de luchthaven werden aangescherpt, waardoor het plots te dicht bij de landingsbaan stond, moest het weg.
Schiphol schreef een tender uit om het gebouw zo milieuvriendelijk mogelijk te hergebruiken. LEK Mining – de circulaire tak van LEK Sloopwerken uit Woerden – won met het voorstel om het in zijn geheel te verplaatsen naar de gemeente Hoofddorp, vier kilometer verderop. Gevelplaten, deuren, profielen voor systeemplafonds; het hele pand werd uit elkaar geschroefd en in 86 containers opgeslagen.
Logisch als dit klinkt – het gebouw is immers demontabel – toont Willem van de Ven, van Schiphol Real Estate, zich in een filmpje over de demontage verrast: “Ik vind dit mooi om te zien, want ik ben ervan overtuigd dat op het moment dat we gebouwen alleen maar gaan slopen en als restmateriaal weggooien, dat dat een veel slechtere oplossing is dan dat we gaan kijken hoe we waardevolle materialen opnieuw kunnen gaan gebruiken.” (No kidding, Einstein) “Ik was er meteen verliefd op”, vertelt Martien Veldhuizen van vastgoedontwikkelaar Elora over het vrachtgebouw, blikkend over het weiland waar het moet herrijzen.
Maar dan wordt de bouwaanvraag om het gebouw weer op te bouwen – een formaliteit, zo leek het – afgewezen: het pand voldoet niet aan het Bouwbesluit. “De isolatiewaarden zijn te laag”, legt Van Zuuk uit. Anders gezegd: de eisen zijn de afgelopen jaren flink opgeschroefd. De isolatie verbeteren gaat volgens de architect niet; “een spouwmuur pas je niet even aan.” Dat geldt ook voor de deurhoogtes, waarvoor de Bouwbesluit-eisen in 2003 van 2,1 naar 2,3 meter gingen. De isolatiewaarde van glas ging in tien jaar van 2,2 naar 1,2 W/m2. Glas met een U-waarde van 0,5 is er al, en wordt ongetwijfeld de nieuwe norm. “Puien van 25 jaar oud kan je binnen de huidige eisen niet meer toepassen, en dat moet je ook niet willen”, zegt Van Zuuk.
Het Bouwbesluit ‘bevriezen’, zoals bij monumenten, vindt hij dan ook geen goed idee. “Het bouwbesluit dat in dit geval als knellend wordt ervaren, is ook leidend in de transitie naar een duurzamer manier van bouwen; daarin staan de milieuprestatie-eisen waaraan nieuwbouw minimaal moet voldoen.”
Van Zuuks punt is dat de circulaire paviljoens die Van Assche realiseerde niet aan het Bouwbesluit hoeven te voldoen, omdat het tijdelijke gebouwen zijn. Terwijl voor permanente gebouwen strengere regelgeving geldt, die een grote impact heeft op circulaire strategieën. Al toont de tijdelijke Rechtbank in Amsterdam van Cepezed, die in 2023 in Enschede zal worden herbouwd, dat een ‘gewoon’ gebouw 1 op 1 recyclen wel degelijk mogelijk is.
Circulair bouwen is ontwerpen voor de toekomst – die per definitie ongewis is. Het betekent dat dingen vaak niet gaan zoals gedacht, en we moeten blijven aanpassen, ombouwen, herschikken. Ik moet denken aan de metamorfose van een oud kampgebouw tot Buitenplaats Brienenoord door dat Superuse Studios, of de loods die architect Rolf Bruggink transformeerde tot het interieur van zijn woonhuis. Wat zou je allemaal van een gedemonteerd vrachtgebouw kunnen maken?
LEK Mining is van plan om het in stukjes te verkopen, wat natuurlijk ook circulair is.
Kirsten Hannema is architectuurcriticus en schrijft voor diverse media waaronder De Volkskrant.