Kirsten Hannema

Over hoe en wat

18 januari 2022, 9:00

Architectuurcentrum Arcam publiceerde afgelopen week ‘tien Amsterdamse gebouwen om naar uit te kijken in 2022’. Ik vond het moeilijk om zin te krijgen in het nieuwe jaar bij het zien van woontoren Vertical bij station Sloterdijk, het appartementencomplex Q-residences van Studio Gang en Rijnboutt, het door MVRDV getransformeerde Tripolisgebouw aan de A10 en Toren E van Marc Koehler Architects en Mei.

Het is veel van hetzelfde: rastergevels met voorspelbare maatvariaties in de ramen, waarachter ‘flexibele’ woon/werklofts schuilgaan met onderin een ‘hotel-achtige’ lobby. Uiteraard zijn alle gebouwen ultraduurzaam, ook al worden ze gebouwd met beton en staal, in de kleuren wit en grijs – met uitzondering van de millenniumroze Toren E.

Is het de tijdgeest? Geven deze gebouwen, al dan niet bewust, uitdrukking aan de globaliserende, gentrificerende middenklasse-samenleving? Of moeten we de projecten zien als producten van de gemeentelijke aanbestedingsprocedures en de bouweconomie waarin ze tot stand kwamen? Die gedachte kwam bij me op toen ik las over de ‘bijzondere feature’ van Toren E: ‘de vierlaagse, gestapelde fietsgarage in het hart van de laagbouw, gedicteerd vanuit het masterplan waarbij de binnenplaats vrij krap is en de hoeveelheid daglicht in de aangrenzende ruimtes beperkt.’

Het klinkt alsof de architecten die binnenplaats niet perse een goed idee vonden, maar niet mochten of durfden af te wijken van het masterplan. Met hun hippe fietsbar maken ze er nu het beste van.

Stel dat er een openbare ontwerpprijsvraag was uitgeschreven waarbij ze voorbij de gebouwcontouren hadden mogen denken, met wat voor woongebouw waren ze dan gekomen? Of zou er dan een onbekende jonge architect zijn opgestaan, die de jury omver had geblazen met een compleet nieuwe visie op stadmaken?

Er is momenteel veel aandacht voor de rol van ontwerpcompetities. Het College van Rijksadviseurs publiceerde vorige week een evaluatie van vier jaar (ideeën)prijsvragen, ‘als instrument om ontwerpkracht te koppelen aan maatschappelijke thema’s’. Het Vlaams Architectuurinstituut viert twintig jaar Open Oproep met een dubbelexpositie over de Vlaamse prijsvraagcultuur. Vlaanderen keek de open oproep destijds af van Nederland, nu wijken Nederlandse bureaus voor dit soort opdrachten uit naar Vlaanderen. De situatie in Nederland is nu eenmaal anders dan in Vlaanderen, zegt Cilly Jansen, directeur van Architectuur Lokaal. “De overheid is hier vergaand gedecentraliseerd en dat geldt ook voor opgaven zoals scholenbouw of zorggebouwen. De vraag is of gemeenten met de architectenselecties voor hun opgaven naar de Rijksbouwmeester gaan - en andersom, of daarbij voor de Rijksbouwmeester een rol is weggelegd.”

Toch ziet ze kansen voor ontwerpprijsvragen. De afgelopen 29 jaar organiseerde Architectuur Lokaal voor (semi)publieke opdrachtgevers 83 prijsvragen, waarvan een flink aantal winnende plannen is gerealiseerd. Denk aan de verrassende visie op hoogbouw die Arons en Gelauff met de Pontsteiger gaven. Kijk hoe Maarten van Tuijl, Tom Bergevoet en Studio Nuy van Noort de ingang van het Amsterdam Universitair Medisch Centrum transformeerden in een parkachtige ruimte met entréepaviljoen. Of neem de onlangs opgeleverde Prins Clausbrug in Dordrecht. Architect René van Zuuk – die indertijd als onervaren bruggenbouwer nooit voor een traditionele aanbesteding in aanmerking was gekomen – ontwikkelde voor de 141 meter lange, beweegbare langzaam verkeersbrug een compleet nieuwe constructietechniek.

In de architectuur zijn we gewend ons te richten op het wat: concepten, beelden, stenen. Terwijl het hoe – de processen die ons naar een ontwerp leiden – minstens zo bepalend is voor het aanzien en gebruik van onze leefomgeving. Ontwerpprijsvragen zijn bij uitstek geschikt om na te denken over systeemverandering, blijkt uit de evaluatie in opdracht van het College van Rijksadviseurs. Systeemverandering die hard nodig is als het gaat over het verzachten van de wooncrisis en de klimaatcrisis.

Natuurlijk, je moet architectuur zien om erover te kunnen oordelen. Ik ga die projecten in Amsterdam zeker bekijken. Maar ik kijk vooral uit naar een bezoek aan de brug in Dordrecht.

Het overzicht van de prijsvragen waaraan Architectuur Lokaal heeft meegewerkt.

Het rapport van het College van Rijksadviseurs.

Kirsten Hannema is architectuurcriticus en schrijft voor diverse media waaronder De Volkskrant.

Trefwoorden

aanbestedingen prijsvragen kirsten hannema column

1	Zeven architectenbureaus ontwerpen eerste woningen De Suikerzijde maandag, 15 april
2	‘Stoere dame op hoge hakken’ model voor gevel pand P.C. Hooftstraat woensdag, 17 april
3	Woontoren Nova in De Binckhorst rondt de transformatie Maanplein af woensdag, 17 april
4	Een sereen samenspel van villa’s in een groen landschap woensdag, 17 april
5	Marc Koehler Architects presenteert ensemble van zes gebouwen in Buiksloterham donderdag, 18 april

Over hoe en wat

Trefwoorden

Best gelezen

Gerelateerde nieuwsberichten

Andere nieuwsberichten

Nieuw gebouw met laboratoria en kantoren voor Leiden Bio Science Park

Mecanoo transformeert voormalig concertgebouw in Schotse Perth tot museum

Porseleinen Toren in ontwikkelgebied Nieuw Delft officieel geopend

MoederscheimMoonen ontwerpt nieuw bewegingscentrum voor zorglandgoed

Amsterdam gaat meer woningen voor ouderen geschikt maken

FNV: minister moet ingrijpen na censuur door bestuur TU Delft

Gelderland wil 12.000 huizen bouwen bovenop bestaande daken

Zeeland investeert miljoenen in wonen, wegen en leefbaarheid

De Jonge: invoering Omgevingswet tot nu toe ‘rustig en stabiel’

Amsterdam verbiedt bouw nieuwe hotels