Over het nut van nutteloze bouwwerken
15 april, 9:27
“Architecten zijn niet het probleem, maar de oplossing”, zei BNA-voorzitter Jeroen de Willigen onlangs in een interview. Hij wil afrekenen met het beeld dat de buitenwereld heeft van de architect als egotrippende kunstenaar, die projecten ingewikkeld en duur maakt. Hij wil laten zien dat ontwerpers juist bij uitstek geschikt zijn om te helpen bij het aanpakken van maatschappelijke vraagstukken, van woningnood tot klimaatadaptie.
Ik steun zijn betoog van harte, al heb ik ook waardering voor ontwerpen die niets oplossen, en weinig bruikbaar zijn. Ik heb het over follies, bouwwerken die puur willen plezieren. Als tegenwicht in een wereld die is gericht op profijt en efficiëntie. Want als je de grote problemen waarvoor we staan overziet, kun je denken: we gaan het fiksen! Maar je kunt er ook wel eens moedeloos van worden, wegvluchten, troost zoeken – je willen laven aan iets moois of grappigs.
De Romeinen, praktisch ingesteld als ze waren, hadden die behoefte kennelijk ook, want de folly bestond al in hun tijd. In het 18e-eeuwse Engeland lieten landheren ludiek-romantische kluizenaarshutten, nep-kapellen en ruïnes bouwen om hun landgoed te verfraaien en rijkdom te etaleren. De trend waaide over naar het vasteland; op bijvoorbeeld landgoed Elswout in Overveen, waar ik graag wandel, tref je talloze follies
De lente is het seizoen waarin, tegelijk met de bloemen, plannen voor nieuwe follies ontluiken. Van het Follyfestival Norg in Drenthe tot de Serpentine Gallery in Londen, waar begin juni het Serpentine paviljoen opent.
Ook bij mij in de buurt wordt binnenkort een folly gelanceerd, met de prikkelende naam Wat is hier nou te zien? Het betreft een project van de stichting FOLLY, opgericht door antropoloog Aafke van Sprundel en beeldend kunstenaar Monique Warnaar. In hun atelier in Heemstede mocht ik alvast komen kijken naar het wonderlijke bouwsel, opgebouwd uit een zeshoekig stalen frame, waarin zes draaibare spiegelpanelen zijn bevestigd. Je krijgt direct zin om eraan te draaien, te spelen met zicht, open en dicht, jezelf te bekijken en te verstoppen.
‘Inspireren, verbinden en participeren’, dat is wat Aafke en Monique willen bereiken met het project. Het begon toen ze nieuw in Heemstede kwamen wonen. Ze vonden het er prettig maar ook ‘erg keurig’ en wilden de boel wat opschudden.
Vanuit het idee om ‘iets te doen met en voor bewoners’ kwamen ze op een mobiele folly, die ook door bewoners gemaakt zou moeten worden. Daartoe legden ze contact met middelbare scholen; Lyceum Sancta Maria wilde graag meewerken. Drie maanden gaven ze les aan een 5VWO-klas voor het vak Art&Design. Ze lieten de leerlingen onderzoeken hoe mensen – in de fysieke ruimte – contact met elkaar en hun omgeving maken. Met de geleerde lessen gingen de leerlingen ontwerpen.
Een vakjury met een architect, een stedenbouwer en een onderwijskundige wees het plan van Pomme van Beem en Ella Hagendoorn aan als winnaar. Met steun van de gemeente en andere fondsen is de folly gerealiseerd.
Begin dit jaar is het bouwwerk getest in buurtcentrum Plein1 in Heemstede, waar de makers aan bezoekers vroegen om te reflecteren op het thema vrijheid, en daarover gedichten te schrijven. Na de lancering op 16 mei gaat de folly rondreizen.
“Het idee is om op verschillende locaties spiegelgesprekken te voeren, over vragen als: wie of wat wil je zien? Wanneer sluit je jezelf af, of stel je jezelf juist open?”, vertelt Monique. “We willen ruimte voor verwondering maken, mensen voorbij de polarisatie laten denken, en voorbij het nut”, aldus Aafke.
Toch komt dit alles mij voor als uitermate nuttig.
Kirsten Hannema is architectuurcriticus en schrijft voor diverse media waaronder De Volkskrant.