Valse nostalgie
21 december 2021, 9:15
Partir c’est mourir un peu, zeggen de Fransen, maar in het geval van de Amsterdamse bovenwoning waaruit we twaalf jaar geleden naar Haarlem verhuisden, was het afscheid makkelijk. He-le-maal klaar was ik met dat appartement, waar nooit parkeerplek was, we drie trappen op en af zeulden met boodschappen en kinderwagens, en woonden in de wietdampen van de onderbuurman annex junk – die ons terroriseerde vanwege de geluidsoverlast die wij volgens hem veroorzaakten.
Het huis in Haarlem zou alles oplossen. Het had een zonnige tuin, een voordeur aan een rustige straat, en een kwartier nadat de verhuiswagen was uitgeladen, kwam een buurvrouw met een welkomstbloemetje langs. Een week later begon het te regenen, en ontdekte ik dat het dak lekte, evenals het riool, waaruit een rat tevoorschijn kwam. Mijn eerste reactie: gatverdamme. Mijn tweede: ach waren we maar in ons oude huis gebleven.
Een soortgelijke valse nostalgie ervaar ik nu door corona. De verhuizing van het ‘oude’ naar het ‘nieuwe’ normaal, droeg – naast ellende – een enorme belofte in zich: het virus dat iedereen trof zou solidariteit brengen, en door minder te vliegen zouden we de planeet redden. Maar ook hier bleken er verborgen gebreken: polarisatie, virusmutanten. En zo kan het dat ik nu ineens intens terugverlang naar die goeie ouwe crisis, dat heerlijke economische dal waarin we in 2008 belandden.
In mijn herinneringen is het een groene vallei, met vruchtbare hellingen waarop prijswinnende projecten en talentvolle ontwerpers tot bloei kwamen. Denk aan landschapsarchitect Steven Delva, die samen met de ontwerpers van Space&Matter, Wouter Valkenier en Metabolic de culturele broedplaats De Ceuvel in Amsterdam Noord ontwikkelde. Met het zuiverend park dat Delva op een vervuild – door de crisis braakliggend – industrieterrein in Amsterdam Noord aanlegde, legde hij de basis voor de verduurzaming van de omringende wijk én zijn oeuvre, waarmee hij tot Architect van het Jaar 2021 werd verkozen.
Of neem het woningbouwproject Spaarndammerhart van architecten Korth Tielens en Marcel Lok, waarbij de gemeente koos op basis van kwaliteit in plaats van grondbod. ‘Die beslissing was cruciaal, en is te linken aan het moment van herbezinning dat in de economische crisis ontstond, waarbij meer aandacht ontstond voor kwaliteit en materiaalgebruik. Eigenlijk heeft die crisis veel goeds opgeleverd’, stelde Mike Korth in een interview dat ik met de architecten had.
Inderdaad: eigenlijk. Want ondertussen verloor ook 40% van de architecten zijn baan, werd het NAi wegbezuinigd, en de sociale woningbouw met de introductie van de verhuurdersheffing de nek omgedraaid. Dat is niet de situatie waar we naar terug willen. Punt is: we kunnen ook niet terug, net zo min als ik terug kon naar het appartement in Amsterdam.
Toen ik in mijn nieuwe huis het water over de muur zag stromen, belde ik in paniek de eerste de beste aannemer, een soort Sywert van Lienden, die weinig regelde voor veel geld. Het besef daalde in: dit valt niet snel-snel te fiksen. Het opknappen en inrichten, waarbij het huis langzaam als ons nieuwe thuis begon te voelen, duurde zeker twee jaar. Het onderhoud stopt overigens nooit.
Iedere nieuwe realiteit heeft zo zijn aanloopproblemen. Of het nu een lekkend dak is of een tekort aan hout om mee te bouwen. Dat kan onze blik op de positieve ontwikkelingen vertroebelen. We zien nu pas – of nog steeds – de oogst van economische crisis. Zullen we over tien jaar de architectonische vruchten van de coronacrisis plukken? Als we dat willen, moeten we stoppen met voortdurend achteromkijken naar de wereld van voor het virus, en onze energie en creativiteit investeren in het bouwen aan een nieuw, leefbaar ‘huis’.
‘Wat ons bond, is het gevoel: we moeten vooruit’, zo verklaart architect Gus Tielens het succes van de samenwerking achter Spaarndammerhart. Laten we met oud en nieuw iets minder terugblikken en meer naar de toekomst kijken. Op 2022, op vooruitgang.
Kirsten Hannema is architectuurcriticus en schrijft voor diverse media waaronder De Volkskrant.