Een beter normaal
15 december 2020, 9:15
Er is een muur van feeststollen, een dennenboom formaat Eiffeltoren en de gevel is een en al knipperverlichting. Mijn buurtsupermarkt heeft voor kerst alles uit de kast getrokken, maar ik kom moeilijk in de stemming; Driving Home For Christmas klinkt onzinnig nu we massaal thuiswerken.
De pijlen op de vloer volgend loop ik naar binnen, desinfecteer mijn handen en probeer – verontschuldigend lachend vanachter mijn mondkapje – met mijn karretje een mevrouw te ontwijken. Ze reageert met een boze blik.
Wat ik een jaar geleden voor een scene uit een dystopische film had gehouden, vind ik nu gewoon: de mondkapjes, de geur van ontsmettingsmiddel, de boosheid. Ook ik word treurig bij het vooruitzicht van corona-kerst, al moet je het oude normaal niet idealiseren; vorig jaar klaagden we nog over een teveel aan familiediners. Een paar miljoen kilo vuurwerk de lucht in te knallen, vind ik sowieso een absurde gewoonte; laten we die blijvend afschaffen.
Het brengt me bij de vraag: wat is normaal?
Onder de titel SuperNormal verscheen begin dit jaar een Nederland-special van het Japanse architectuurtijdschrift A+U waaraan ik als gastredacteur meewerkte. De titel zorgde bij sommigen voor verwarring; wat was er ‘supernormaal’ aan de getoonde gebouwen? Ik bedoelde natuurlijk niet te zeggen dat Nederland architectuurland anno 2020 ontzettend doorsnee is. Het Latijnse voorvoegsel ‘super’ betekent ‘over’ of ‘beter’; SuperNormal staat voor een architectuur die het banale tot iets bijzonders verheft. De renovatie van Museum De Lakenhal, waarbij Happel Cornelisse Verhoeven met basale ingrediënten als baksteen en de archetypische huisvorm voortbouwt op de structuur van de stad, is een sprekend voorbeeld; dat stond op de cover.
Super verwijst ook naar SuperDutch, een groep architecten die nog altijd invloedrijk is. Wel viel me op dat hun ambitie om in de overtreffende trap te ontwerpen gaandeweg is verschoven richting aandacht voor de ‘bulk van de bouw’ en de ‘fond van de stad’, zoals Willem-Jan Neutelings het eens verwoorde. Omgekeerd zegt een jonge architect als Ard Hoksbergen, die gefascineerd is door de architectuur van het alledaagse, nu dat hij ‘subtiele iconen’ wil bouwen. SuperNormal vat deze ‘shake-handsbeweging’ samen. Het uitzonderlijke gaat wat richting het normale, het normale stijgt boven zichzelf uit.
Het is die beweging richting het midden die de toekomst heeft, stelde architect Christopher de Vries in zijn artikel Normal City voor de voorjaarseditie van MONU magazine over Affordable Urbanism. Hij beschrijft hoe de vrije (vastgoed)markt enerzijds en het beschermen van de sociaal zwakken anderzijds de afgelopen decennia ‘abnormale’ steden hebben geproduceerd, in de zin dat stedelijke bewoners in toenemende mate komen uit de uiterste inkomensgroepen, wat leidt tot toenemende polarisatie. De Vries breekt een lans voor ‘de heroïek van het normale’, niet alleen wat betreft esthetiek en programmering, maar ook als het gaat om de ruimtelijke organisatie en het grondbeleid van steden.
Normal City leest als de stedenbouwkundige paragraaf van de Great Reset, het voorstel dat het World Economic Forum in mei presenteerde, om ‘inclusiever en duurzamer’ uit de coronacrisis komen, al hebben bestuurders inmiddels twijfels over de haalbaarheid van hun plannen. Rijen op Schiphol, winkelstraten vol mensen; er is nog geen vaccinatie gezet en nu al wijst alles richting back to business.
De Great Reset doet me denken aan de zwaar verslaafde roker die zegt dat hij op 1 januari stopt, maar al weet dat hij op Blue Monday de slof – op Black Friday nog even ingeslagen – gaat aanbreken. Toch vind ik dat we goede voornemens moeten maken. Voor mij is dat: de goede dingen die deze periode – naast alle ellende – heeft gebracht vasthouden: het ommetje door de buurt, inkopen bij de lokale ondernemer, vriendelijk blijven – ook als iemand boos doet. Ik daag jou als lezer uit om ook na te denken over wat je uit deze tijd zou willen behouden; de vakantie in eigen land in plaats van de verre vliegreis, een vaste dag vanuit huis werken? Laten we dit absurde nieuwe normaal achter ons laten zonder rücksichtslos terug te vallen in het oude normaal. Laten we het met kleine veranderingen verheffen, tot een beter normaal.
Kirsten Hannema is architectuurcriticus en schrijft voor diverse media waaronder De Volkskrant. Ze is hoofdredacteur van het Jaarboek ‘Architectuur in Nederland’ en was gasthoofdredacteur van de uitgave van architectuurtijdschrift A+U (jan. 2020) over de Nederlandse architectuur in het afgelopen decennium.