Slecht gejat
17 juni, 9:00
What’s in a name? Boeit de naam van een bouwwerk, voegt die betekenis toe aan het object, en hoe dat te waarderen?
Ik stel de vraag naar aanleiding van de kwestie rond De Groene Kathedraal. Dat is een landschapskunstwerk dat kunstenaar Marinus Boezem tussen 1987 en 1996 bij Almere realiseerde. Hij plantte 178 populieren, volgens de plattegrond van de Notre Dame van Reims, die uitgroeiden tot een indrukwekkende openluchtkerk, waar zelfs getrouwd wordt.
Afgelopen februari werd plots het plan voor een nieuwe Groene Kathedraal gepresenteerd. Het betreft een kopie van de Heuvelse kerk in Tilburg, maar dan met verdiepingen vol bomen, struiken en planten, ontworpen door architect Winy Maas / MVRDV. Het tijdelijke bouwwerk moet de blikvanger worden van Van Gogh Homeland, een nieuw tweejaarlijks evenement dat duurzaamheid wil promoten. In het voorjaar van 2026 zal het twee maanden in Tilburg staan, waarna de bomen en planten verspreid over de stad worden herplant.
Land Art Flevoland, de organisatie die Boezems landschapskunstwerk beheert en onderhoudt, vindt de naam ongelukkig gekozen. Die zorgt voor verwarring bij het publiek, zegt curator Martine van Kampen. Ook de 91-jarige kunstenaar is er niet blij mee, vertelt zijn Amsterdamse galeriehouder. Hij wil graag dat de naam wordt veranderd.
Hoe heeft dit kunnen gebeuren?
In een artikel dat omroep Flevoland kort na de presentatie publiceerde, zegt Maas dat hij zich ervan bewust was dat er al een Groene Kathedraal bestaat. Sterker: dat was zijn inspiratiebron. Het ontwerp roept ook associaties op met de Steigerkathedraal die Boezem in 2017 maakte voor de Vlaamse Verbeke Foundation in Kemzeke. Daar bouwde hij, met de steigers die eerder werden gebruikt voor de renovatie van de Baudelokapel in Gent, de kerk op ware schaal na, waarna hij er honderd populieren in plantte.
Maas noemt zijn ontwerp een ‘ode’ aan Boezems werk. De kunstenaar ervaart dat anders. Hij is niet vooraf geraadpleegd, noch geïnformeerd over het gebruik van de naam. Het voelt alsof zijn werk wordt toegeëigend, beroofd van zijn identiteit.
Wat mij verbaast is dat uitgerekend Maas, specialist op het gebied van ‘creatief kopiëren’, dit doet. In 2017 bracht hij met zijn denktank The Why Factory het boek Copy Paste uit, een ‘badass kopieergids’. ‘In plaats van de cultuur van imitators te bespotten, zouden ontwerpers beter kunnen leren hoe ze goede namaakproducten kunnen maken, die hun referenties overtreffen’, schreven de auteurs. Zij belichten de do’s en don’ts van kopiëren in de architectuur, alsook de ethische en juridische beperkingen.
Maas past deze strategie regelmatig in ontwerpen toe. De Glazen Boerderij in zijn geboorteplaats Schijndel is een opgeblazen kopie van een langgevelboerderij, waarvan de gevelaanzichten op glas zijn geprint. Voor het entertainmentcomplex The Imprint in Seoul kopieerde hij de gevels van de omringende panden, waarna hij ze in beton goot, dat vervormde en met goudverf overspoot. Crystal Houses in Amsterdam is een verschaalde reproductie van een historische gevel, die traditioneel metselwerk combineert met innovatieve, glazen bakstenen.
De namen van deze gebouwen onderstrepen de bewerking van het origineel en hun eigenzinnige karakter. De titel Groene Kathedraal is simpelweg overgenomen, terwijl het ontwerp de referentie niet overtreft.
In het interview met omroep Flevoland stelt Maas dat het slechts om een werktitel gaat; de definitieve naam moet nog worden bedacht. Maar vier maanden later staat het project nog steeds als De Groene Kathedraal op de website van Van Gogh Homeland. Een en ander ‘heeft allemaal toch meer voeten in de aarde’, vertelt de PR-medewerker. MVRDV zegt dat, “aangezien het project momenteel nog volop ‘work in progress’ is, daarover nu niets zinvols gedeeld kan worden”.
Als Maas het werk van Boezem echt wil eren, zegt hij nu sorry en herdoopt hij het project op korte termijn tot – ik doe maar wat suggesties – Marinus Boezem Kathedraal, Bomen tot in de Hemel Kerk of De Groene Gelofte.
Kirsten Hannema is architectuurcriticus en schrijft voor diverse media waaronder De Volkskrant.