Nieuwe rechtbank van Amsterdam heeft rijke binnenwereld

29 april 2021, 14:38

Komende maandag vinden de eerste zittingen plaats in de nieuwe rechtbank van Amsterdam. Het gebouw aan de Zuidas is ontworpen door KAAN Architecten, als onderdeel van consortium NACH. Architectenweb kreeg de gelegenheid om het gebouw alvast te bezoeken en was met name onder de indruk van de binnenwereld.

De nieuwe rechtbank van Amsterdam is voor een bedrag van 235 miljoen euro gerealiseerd, volgens een DBFMO-constructie met een looptijd van dertig jaar. Dat vertaalt zich in de basis in een zakelijk, strak en functioneel pand zonder de monumentaliteit van een klassiek gerechtsgebouw. Het streven van de architecten om een uitnodigend maar tegelijkertijd gezagwekkend (die term is bedacht door het consortium) gebouw is mede hierom slechts gedeeltelijk geslaagd.

De gevel is goed afleesbaar en op de lagen waar zich de publieke functies bevinden is de buitenkant zeer transparant. Hierdoor toont de rechtbank zich in bijna alle geledingen aan de buitenwereld en wordt de drempel voor bezoekers verlaagd. Daarnaast trekt de natuursteen waarmee het interieur is bekleed (en die van buitenaf prominent zichtbaar is) continu de aandacht. Hoewel het materiaal past bij de functie van het gebouw, is het ook nog verrassend, zeker in contrast met het metaal en glas van de gevel.

Ietwat geforceerd
De schoen wringt wat meer als het aankomt op het ‘gezagwekkend’ maken van het gebouw, althans wat het exterieur betreft. Het voorplein en de gevel aan deze kant spelen hier een belangrijke rol in en je voelt ook wel dat je hier een plek betreedt met meer status dan de rest van de omgeving, maar toch doet het ietwat geforceerd aan. Dat zit hem met name in de natuurstenen kolommen rond het plein, die vreemd ogen binnen het totale gevelbeeld. Omdat ze afwijkend zijn gematerialiseerd en ook nog uitsteken, zou je bijvoorbeeld een subtiele overgang naar de bovengelegen geveldelen verwachten, maar die ontbreekt. Anderzijds dragen ze er wel aan bij dat het interieur vanzelfsprekend overloopt in het plein van lichtgrijze natuursteen en de grens tussen binnen en buiten vervaagt.

En dat interieur – of beter gezegd, de gehele binnenkant van het gebouw – is een topstuk geworden. Ga er maar aan staan, vijftig zittingszalen, zeventien verhoorkamers, duizend medewerkers plus een ingewikkelde logistiek voor binnengebrachte gedetineerden moeten huisvesten in een complex, dat bovendien een heldere structuur dient te krijgen. De architecten hebben deze bijzonder lastige 3D-puzzel opgelost door eerst het programma te verdelen over twee volumes (met een totaaloppervlak van 60.000 vierkante meter) en die vervolgens in beiden gebouwdelen verticaal te verdelen in drie verschillende zones.

Het bovenste deel bestaat uit de kantoren en andere faciliteiten voor de rechtbankmedewerkers (van rechters tot secretaresses), het middendeel is bestemd voor de rechtspraak zelf (hier bevinden zich de zittingszalen en de publieke voorzieningen) en ondergronds liggen de aanvoerroutes en 69 cellen voor de gedetineerden. Deze opzet heeft ook een al dan niet bedoelde symbolische lading; bij een rechtszaak komen de rechters van bovenaf naar de zaal, de verdachten van beneden en de toeschouwers vanuit de ruimtes rondom. Anders dan in het vorige pand zijn de verschillende zalen eenvoudig te vinden en mochten de bezoekers er onverhoopt zelf niet uitkomen, staat op bijna elke hoek een balie met een bode die hen alsnog de weg wijst.

Centrale hal
Beide volumes van het rechtbankcomplex worden verbonden door een centrale hal die zicht biedt op het voorplein en een binnentuin aan de andere kant. Hier bevinden zich ook de roltrappen die de bezoekers tot aan de vierde verdieping brengen. Daarboven ligt een overgangsgebied dat tevens de ‘begane grond’ voor het deel van de medewerkers vormt. Op deze vijfde verdieping zijn onder meer een restaurant en informele werkplekken aanwezig, ook begint hier een trappartij die doorloopt tot de top van het gebouw en grappend Klein Guggenheim wordt genoemd. De ruimte heeft wel wat van de beroemde ‘rotunda’ van het Guggenheim Museum in New York en de kunst van de rechtbank concentreert zich hier. Het grootste verschil zit hem in de kruisende trappen, die weer aan Piranesi doen denken.

Zo bevat de nieuwe rechtbank van Amsterdam vooral een rijke binnenwereld, geaccentueerd door luxe materialen, meubilair en kunstwerken. Neemt niet weg dat het complex over twee prettige patio’s beschikt, waaromheen de kantoren zijn gegroepeerd. Ook wordt met het voorplein nieuwe openbare ruimte toegevoegd aan de Parnassusweg en de Zuidas in bredere zin (het is bovendien een voorschot op de extra publieke ruimte die ontstaat na de voltooiing van het Zuidasdok). Het beeld Love or Generosity van kunstenares Nicole Eisenman op dit plein vormt alvast een publiekstrekker en selfie-hotspot. Als een goedaardige reus buigt dit mensfiguur in trainingspak en bergschoenen naar de bezoekers, met enkele symbolische attributen in de hand. Een geruststellend gebaar.

Consortium NACH is een samenwerking tussen Macquarie Capital, ABT, DVP, KAAN Architecten, Heijmans en Facilicom.

Trefwoorden

zuidas heijmans abt dvp kaan architecten macquarie capital group rechtbank amsterdam nach rechtbank

1	EVA architecten transformeert Girokantoor Leeuwarden tot woongebouw vrijdag, 10 januari
2	Herontwikkeling voormalig Slotervaartziekenhuis voltooid met nieuwe dakopbouw maandag, 13 januari
3	Lab-S verbouwt jaren 30-villa in relatie met natuur maandag, 13 januari
4	Bedrijfsgebouw Lab02 in Zuid-Duitsland van Mulder Zonderland opgeleverd dinsdag, 14 januari
5	Garanties, garanties dinsdag, 14 januari