Plannen voor een veerkrachtige stad; KAAN Architecten in Amsterdam

Plannen voor een veerkrachtige stad – KAAN in Amsterdam

In een tijd van voortgaande en snelle verstedelijking proberen planners scenario’s te schetsen hoe de stad zich ontwikkelt, of zou moeten ontwikkelen om gezond en bloeiend te zijn. Op initiatief van Kees Kaan heeft de leerstoel Complex Projects van de TU Delft twee jaar lang samen met het AMS Institute gewerkt aan ontwerpoplossingen en visualisaties op basis van onderzoek naar verschillende locaties in Amsterdam. Tegelijkertijd verkreeg het bureau KAAN Architecten grondig inzicht via de praktijk, door recente projecten waarbij het, juist op belangrijke ontwikkellocaties in Amsterdam, betrokken is. KAAN Architecten heeft op basis van het onderzoek en de praktijk zijn ideeën over de ontwikkeling van een veerkrachtige stad verwoord.

Eeuwenlang is Amsterdam een levend laboratorium geweest voor grootschalige stedelijke ontwikkeling, te beginnen met de 17e-eeuwse grachten, via de plannen Berlage en Van Eesteren in de 20^e eeuw, naar de havengebieden en de ring, tot de huidige randgordelontwikkelingen. Dit alles wordt gekenmerkt door een sterke sturing door de stad in samenwerking met private investeringen en een innovatieve pioniersmentaliteit als het gaat om het ontwikkelen van nieuwe woningtypologie.

De verstedelijking blijft overal ter wereld toenemen en steden breiden zich wereldwijd snel uit; planners proberen toekomstscenario's te schetsen. In veel groeiende hedendaagse steden faciliteren de snelle ontwikkelingen stadswijken met een hogere dichtheid, waardoor er ruimte is voor expats, vrije tijd en toerisme in het centrum. Dit geldt des te meer voor een stad als Amsterdam, waar verstedelijking vooral intensivering en diversificatie inhoud. Omdat de historische kern van Amsterdam wordt gevormd door het grachtengordelgebied, dat de UNESCO heeft aangewezen als ‘Werelderfgoed’, ziet de stad zich geconfronteerd met beperkende regelgeving en een gebrek aan ruimtelijke middelen. Bijgevolg zijn er weinig mogelijkheden voor verdichting in het centrum.

Verdichting

De stad heeft zich al vrijmoedig uitgebreid naar voormalige havengebieden en braakliggende terreinen; ze vormt hiermee een historisch centrum omringd door woon- en bedrijfsclusters. Vooral de centrumring is nu het middelpunt van veel ontwikkelingen. Hier is er voordeel van nabije grote infrastructurele voorzieningen en wordt er tegelijkertijd een kloof tussen het centrum en de periferie doorbroken. Zo wordt de binnenstad ontlast en elders gezocht naar gebalanceerde verdichting.

Is een hoge dichtheid het enige mogelijke model of zijn er alternatieven?

De huidige pandemie heeft de discussie over gezonde steden weer aangewakkerd. Is een hoge dichtheid het enige mogelijke model of zijn er alternatieven? Hoewel geen enkele voorspelling volledig toekomstbestendig kan zijn, zoeken stedenbouwkundigen en ontwikkelaars naar manieren en ideeën om de stad te laten bloeien. Deze situatie creëert een platform voor een vruchtbare discussie en een grote speeltuin voor architectonische ingrepen.

Een dergelijke speeltuin is te vinden in Overhoeks, gelegen ten noorden van het centrum aan de overkant van het IJ. Deze ontwikkeling door Amvest omvat een brede mix aan koop- en huurwoningen, gericht op mensen met een actief stedelijk leven die ook een plek wensen om zich terug te trekken. De wijk is opgezet als een parkachtig grid met gelijkmatig verdeelde bebouwing. De structuur lijkt een samensmelting te zijn van het vroegere stratenpatroon van het industrieterrein en de ‘Van der Pek-wijk’ aan de andere kant van het Buiksloterkanaal. Dit maakt Overhoeks tot een verbindingspunt in de ontwikkeling van Amsterdam Noord.

The Stack: informeel en gepersonaliseerd

In deze situatie ontwerpt KAAN Architecten The Stack, een woongebouw dat bestaat uit twee gebouwen die zijn verbonden middels een ondergrondse parkeergarage en doorlopend terras op maaiveld. De uitdaging was om individualiteit en collectiviteit, die beide worden gezien als specifieke kwaliteiten in dit soort stedelijk wonen, in vereniging tot uitdrukking te brengen. Dit wordt bereikt door een verfijning van de gebouwcontour en langgerekte balkonplaten. De gebouwcontouren hebben een aantal verspringingen, waardoor zicht en ruimte naar boven toe toenemen en tegelijkertijd een gevoel van privacy en beslotenheid ontstaat.

De verspringing van de gevellijn geeft een terrasvormig ontwerp, dat werkt als een verfijning van de gegeven bouwenvelop. De balkonplaten hebben verschillende lengtes, dieptes en balustrades zodat er samen met de terrassen een grote diversiteit aan appartementen ontstaat. Bewoners kunnen hun eigen woning aanwijzen en zich makkelijker identificeren: psychologische factoren die zeer belangrijk zijn bij het creëren van een persoonlijke band met een plek. Dit vergemakkelijkt de beleving van het individu in een ontspannen, groene en gezonde leefomgeving. Het is een omkering van de formele stad met statige gebouwen en onzichtbare binnenplaatsen naar een informele buurt met toegankelijke gebouwen en expressieve gepersonaliseerde buitenruimten.

De Walvis: transformatie, duurzaamheid, comfort

Ten westen van Overhoeks, aan de overkant van het IJ, is een ander oud scheeps- en havengebied aan het transformeren. Het Bickerseiland is een van de drie Westerse Eilanden die in de 17e eeuw in Amsterdam zijn gerealiseerd. Doordat de havenactiviteit langzaam afnam, ontwikkelde het gebied zich tot een mix van woon- en bedrijfspanden en werd het gebied onder monumentenzorg van de UNESCO geplaatst.

Begin jaren zestig van de vorige eeuw werd De Walvis gebouwd als eerste nieuwe kantoorgebouw in dit gebied. Nog eens vier kantoorgebouwen waren gepland, maar zijn uiteindelijk niet gerealiseerd vanwege bezwaren van de omwonenden. Hoewel De Walvis destijds modern was, voldeed het inmiddels niet meer aan de standaard van de hedendaagse werkplek. KAAN Architecten kreeg van de Maarsen Groep de opdracht om het gebouw volledig te strippen en te renoveren. De ambitie van de ingreep wordt gedefinieerd door een hoge mate van functionaliteit.

Binnen het veeleisende uitgangspunt met pragmatische en praktische overwegingen kunnen schijnbaar tegenstrijdige elementen uitgroeien tot ingrediënten voor een aantrekkelijke omgeving. In dit geval werd de nadruk gelegd op duurzaam gebruik en ergonomische kwaliteiten met een gevoel voor schoonheid als impliciete eis, door meer daglicht binnen te brengen, de ruimten te verhogen, toepassing van nieuwe installaties naar de hoogste normen, inclusief BREEAM Excellent certificering. Na een jaar bouwen is De Walvis in het voorjaar van 2020 opgeleverd.

SPOT: groene binnenstedelijke ruimte

Een van de grotere stedelijke transformaties in Amsterdam vindt plaats in het zuidoosten van de stad. In Amstel III komt project SPOT voort uit de vraag hoe het Hogehilweggebied, gekenmerkt door een lage dichtheid met een reeks monofunctionele kantoorgebouwen met lage dichtheid, typerend voor de jaren 1980 en omgeven door een wildgroei aan parkeerplaatsen, herontwikkeld kan worden. Deze wijk wordt de komende jaren getransformeerd tot een kosmopolitisch gemengd stadsdeel, met circa 1.100 nieuwe woningen en 15.000 m² aan voorzieningen voor circa 2.200 nieuwe bewoners. KAAN Architecten heeft voor het gebied een masterplan ontworpen dat tegelijkertijd verschillende sferen vestigt, waardoor zowel een intieme binnenstedelijke omgeving als een zich uitbreidende metropool, het dorp en de stad, worden samengesmeed.

De visie, met een onderliggende strategie van verdichting, is het creëren van een ruimte met stedelijke dynamiek, het brengen van comfort en het bereiken van een verleidelijke gelaagdheid. Met een sterke nadruk op een residentiële sfeer naast kantoren en commerciële ruimtes maakt het programma een aanzienlijke dichtheid mogelijk, wat zo resulteert in een groene binnenstedelijke omgeving. Binnen het masterplan ontwerpt KAAN Architecten een cluster van drie gebouwen die de architectonische ambitie van dit stedelijke herontwikkelingsproject vertaalt. De gebouwen volgen een concept van uniformiteit in herkenbare bakstenen stadsblokken met hierboven een variëteit van torens, waarvan één meer dan honderd meter hoog zal zijn. Zonnige terrassen en beschutte arcades zijn in het ontwerp geïntegreerd en bieden bescherming tegen de weersomstandigheden. Verspringingen en deels verzonken plintsegmenten brengen meer lucht in de openbare ruimte, zowel op straatniveau als naar boven.

New Terminal van Schiphol: versterking van de faciliteiten

De snelle ontwikkeling van Amsterdam heeft al een grote invloed gehad op de uitbreiding van de infrastructuur van de stad, zoals blijkt uit de nieuwe metrolijn, die in 2018 is geopend. Deze lijn verbindt het noorden en het zuiden van de stad met elkaar en maakt beide kanten binnen 15 minuten bereikbaar. Daarnaast hebben architecten en stedenbouwkundigen plannen gemaakt om de capaciteit van het openbaar vervoer te vergroten door stations te transformeren en de mobiliteit te versnellen.

Een uitbreiding was ook nodig voor de luchthaven Schiphol om het tempo van de instroom van passagiers en de groei van de luchtvaart op peil te houden. Als onderdeel van het 10-jaren uitbreidingsplan van Schiphol heeft KAAN Architecten in samenwerking met Estudio Lamela, ABT en Ineco (gezamenlijk werkend als KL AIR consortium) de ontwerpleiding genomen bij het plannen, ontwerpen en engineeren van de New Terminal van Amsterdam Airport Schiphol. De ruimtelijke organisatie van de nieuwe 130.000 m² grote terminal en het functionele en architectonische ontwerp versterken de bestaande faciliteiten om Schiphol op te waarderen en zo zijn rol als belangrijkste Europese luchtvaarthub te behouden.

New Amsterdam Courthouse: deel van het leven

Als multiculturele hoofdstad, met een bruisende handel en een hoge kwaliteit van leven, is Amsterdam niet alleen aantrekkelijk voor bezoekers, maar ook voor internationale bedrijven. Die kiezen de Metropoolregio van de stad als vestigingsplaats voor hun Europese hoofdkwartier. Dit heeft geleid tot het ontstaan van het Zuidas-district, strategisch gelegen tussen Schiphol en het centrum van Amsterdam, met een combinatie van zowel Nederlandse als internationale bedrijven en instellingen.

Dit stadsdeel is tevens de locatie van het New Amsterdam Courthouse, op het kruispunt van de Zuidas en de Parnassusweg, Het gebouw vervangt het oude justitiële complex dat hier stond; het project draagt bij aan de bloei van het stadsdeel. Een uitgestrekt plein voor het nieuwe gerechtsgebouw is een royaal gebaar naar de stad en biedt een vrij uitzicht op de openbare ruimte met de rechtszalen. De open structuur van de architectuur biedt zowel medewerkers als bezoekers uitzicht over de stad, en passanten de mogelijkheid om betrokken te worden met het gebouw. Als grootste gerechtsgebouw van het land is het pand, net als de organisatie zelf, voorbeeldig in zijn efficiëntie en maakt het deel uit van het dagelijkse leven eromheen. KAAN Architecten verkreeg de opdracht voor het ontwerp van de nieuwe rechtbank in 2016 en verwacht het gebouw tegen het einde van 2020 op te leveren, nu de bouw zich in de laatste fase begeeft.

Complex Projects: op naar Amsterdam 2050

Een stad te midden van de globalisering is niet alleen een uitdaging, maar kan ook een voedingsbodem zijn voor kennis. Op initiatief van Kees Kaan van de faculteit Bouwkunde aan TU Delft stelt de leerstoel Complex Projects dat zij ‘onderzoek doet naar nederzettingen in de wereld die dubbelzinnig zijn in hun ontwikkeling en ingebed in het proces van globalisering’. Studenten worden aangemoedigd om kritisch naar hun omgeving te kijken, waarbij zij de complexe krachten die zich uiteindelijk in onze gebouwde omgeving manifesteren verzamelen, organiseren en vervolgens ter discussie stellen.

Complex Projects werkte twee jaar lang samen met de gemeente Amsterdam en AMS Institute, waar Kees Kaan als Principal Investigator fungeert, om zich te richten op het thema AMSTERDAM 2050. Het research-through-design-proces door het documenteren en analyseren van de huidige stedelijke condities van de stad Amsterdam en het onderzoeken van verschillende trends die de toekomstige stedelijke ontwikkeling sturen, heeft geresulteerd in ontwerpoplossingen en visualisaties van de voorspelde ontwikkeling van deze locaties. Door Amsterdam als levend laboratorium te gebruiken, hebben afstudeerders, onderzoekers en docenten onderzocht hoe deze veranderingen de stad zouden kunnen beïnvloeden, om zo input te leveren voor de besluitvorming van de herontwikkelingsplannen 2025-2050.

KAAN Architecten blijft actief bijdragen aan het definiëren en bouwen van een nieuw stadsbeeld door middel van een reeks recente projecten die variëren in schaal en functie, van woongebouwen tot masterplannen, openbare instellingen en internationale vervoersknooppunten. Deze projecten, die zich in alle huidige hotspots van de uitbreiding bevinden, hebben KAAN Architecten een grondig inzicht gegeven in de ontwikkeling van de stad. De missie van het bureau voor het hedendaagse Amsterdam is om mensen een duurzaam comfort te bieden door het aanbieden van hoge kwaliteit en begrijpelijke architectuur.